به گزارش ایرنا، روزی نیست که ذهن و فکر جامعه هدف شایعات قرار نگیرد؛ آنها با شتاب بیشتری در فضای مجازی و حقیقی جولان داده و آرامش روانی را از مردم گرفته و فکر و ذهن آنها را به سمت و سوی دیگری سوق داده و دنیای واهی برای مردم ترسیم می کنند که البته این امر این روزها با بازار داغ شبکه های اجتماعی و فراگیر شدن آنها نسبت به گذشته، وضعیتی بدتر و نابهنجارتر پیدا کرده است.
کافی است اتفاقی بیفتد یا حادثه ای در سطح ملی و فراملی روی دهد، چهره شاخصی اقدامی انجام دهد و هزاران اتفاق دیگر؛ بلافاصله اندکی نگذشته فضای مجازی پر می شود از شایعاتی که هیچکدام منبع موثقی ندارند و در فضای حقیقی نیز مردم به تبعیت از فضای مجازی آنچه دیده اند را برای هم نقل و قول کرده و با وجود باطل و دروغ بودن خبر آن را باور می کنند.
مردم به سادگی در برابر شایعات تسلیم می شوند و به راحتی نسبت به نهادها و مجموعه های مختلف بدبین شده و درخیال خود تحلیل های مختلفی طراحی کرده و با خیال پردازی گاهی راه غلطی را انتخاب کرده و سرانجام به بن بست می رسند.
بازار شایعه روز به روز داغ تر می شود و شایعه سازان برخی خواسته و بعضی ناخواسته باور مردم را نشانه گرفته و آسیب بزرگی به آن می زنند؛ گاهی چنان شایعات با سرعت حرکت می کنند و فرمانده اقشار مختلف مردم می شوند که دیگر حتی با دیدن واقعیت هم حاضر نیستند آن را قبول کنند.
رشد بی حد و اندازه شایعات و خلق فضای نامطلوب برای جامعه و تبعات نامطلوب این پدیده ناخوشایند ما را برآن داشت تا پای صحبت «هوشنگ عطاپور - فعال رسانه ای و سیاسی» استان بنشینیم.
ایرنا: شایعه چیست و چرا قدرت انتشار شایعه فراتر از واقعیت است؟
عطاپور: همه ما داستان یک کلاغ چهل کلاغ را شنیده ایم؛ انتشار یک خبرواره نادرست و بسط آن در یک بستر اجتماعی که آمادگی ذهنی برای شنیدن رخدادهای بی سابقه را دارد، یک خبرواره و یا یک داده غلط که با هدف تاثیر و تغییر در جریان معمول جامعه توسط فرد یا افرادی با منافع و هدف خاص تولید می شود، معمولا در یک بستر آماده پذیرش اذهان عمومی شکل می گیرد؛ شایعه ها در واقع همان خبرواره هایی با میزان کمی از واقعیت و حجم بیشتری از داستان سرایی و یا سناریو سازی هستند که معمولا هدفمند تولید می شوند و در حوزه شفاهی عمل می کنند؛ البته می توانند به شکل مکتوب هم عمل بکنند اما چون با هدف و برنامه معینی طراحی و پخش می شوند، در غیاب روایت های رسمی و واقعی قدرت پیدا می کنند.
ایرنا:چه عواملی باعث گسترش شایعه در جامعه می شوند؟
عطاپور: بسترهای اجتماعی آماده برای دریافت خبر، نبود رسانه های معتبر و فراگیر، و غیبت نهادهای مدنی، مهمترین عامل تولید و پخش شایعات است اما اگر روایت و خبر رسمی و واقعی توسط رسانه های معتبر به روز و با منابع معتبر تولید شوند، شایعات امکان تولید و تاثیرگذاری نخواهند داشت.
وقتی امر تولید و پخش اخبار، گران‌قیمت باشد، دسترسی به منابع معتبر محدود باشد، شفافیت در حوزه عملکرد نهادهای دولتی و غیر دولتی نباشد، روابط عمومی های سازمانی ناکارآمد باشند و ارتباط دولت با ملت به خوبی و به روز برقرار نباشد، منابع کذایی تولید خبرواره هایی نادرست، شایعات و نشریات زرد رشد خواهند کرد.
ایرنا: چطور می توان فضای تولید شایعه را بست؟
عطاپور: اگر نظام اطلاع رسانی و اخبار معتبر داشته باشیم که توسط خبرگزاری های حرفه ای اداره شده و اطلاعات مورد نیاز مردم را به موقع در اختیار آنها بگذارند، در واقع فضای تولید شایعات بسته می شود اما در غیاب چنین ساختاری، منابع کسب خبر مردم به منابع غیر رسمی و نامعتبر محدود می شود و به تدریج شایعات جای اخبار دقیق را می گیرند و چون خبرواره ها در نهایت در تجارب بعدی نادرست بودنشان معلوم می شود، در نهایت کلیت نظام اطلاع رسانی و اخبار هم مخدوش و بی اعتمادی به رسانه های ارتباط جمعی بروز پیدا می کند.
بی اعتمادی به اخبار و نظام اطلاع رسانی را شایعات موجب می شوند و بی اعتمادی هم در روابط بین فردی، روابط دولت و ملت و ملت و مسولان اختلال ایجاد می کند و در نهایت سرمایه اجتماعی مملکت افول پیدا می کند.
ایرنا: شایعه از نظر روحی و روانی چقدر ذهن مردم را تحت الشعاع قرار می دهد؟
عطاپور: شایعات عملکردی شبیه نصب یک بدافزار در یک سیستم رایانه ای دارد؛ همان گونه که یک بدافزار کل ساختار پردازش اطلاعات یک سیستم کامپیوتری را آلوده کرده و از اجرای عملکرد دقیق و درست باز می دارد و یا همانگونه که یک ویروس، ساختار یک سیستم را تخریب و حتی موجب عملکردهایی بر ضد صاحب آن سیستم می شود، شایعات هم بدافزارهایی هستند که عملکرد روانی انسانها را در راستای منافع تولید کننده شایعه و بر ضد منافع جمعی تحت تاثیر قرار می دهد و فرهنگ و هنجارهای ذهنی جامعه را به سوی ابتذال کارکردی هدایت می کند و عملکردی ضد توسعه ای و ضد اجتماعی دارد.
ایرنا: چه باید کرد تا شایعه تولید نشود؟
عطاپور: رسانه های مستقل با منابع معتبر و ساختار حرفه ای هم دارو ( درمان) و هم واکسن( پیشگیری) از شایعات عمل می کنند و شایعات در غیاب رسانه های رسمی و حرفه ای تولید می شوند؛ اما رسانه ها باید فراگیر، متنوع و پاسخگوی نیازهای اطلاعاتی شهروندان باشند.
شهروندان دهکده جهانی تنوع طلب بوده و طیف های سلیقه ای مختلفی برای کسب اخبار مختلف را دارند؛ باید رسانه های عمومی و تخصصی با لحاظ تنوع نیازهای خبری شهروندان تاسیس شوند و به شکل حرفه ای عمل کنند و اخلاق رسانه ای را همچون سوگندنامه پزشکی و منشور اخلاقی رعایت کنند و بدانند که «دانستن حق مردم است.»
به گزارش ایرنا، شایعات تبعات جبران ناپذیری به دنبال داشته و با سلب اعتماد عمومی، مردم را بدبین کرده و در عوض تحلیل های من در آوردی خود را تحویل آنها می دهند؛ شایعه سازان در حوادث مختلفی که روی می دهد به شکلهای مختلف حقیقت حادثه را پنهان کرده و چهره ای غیر واقعی به مخاطب نشان داده و احساسات او را تحریک کرده و زمینه نا امنی را فراهم می کنند.
بدون شک حرکت سریع و آگاهانه رسانه های رسمی و حضور به موقع آنها در حوادث مختلف راه را بر شایعه سازان بسته و اجازه نمی دهد آرامش جامعه قربانی افکار پلید کج اندیشان و وابستگان دشمنان داخلی و خارجی شود.
بارها درصفحات فضای مجازی و حقیقی این جمله نوشته می شود" فلان خبر شایعه است" تکذیب شد.
و این تکذیب شدن ها و دوباره از نوع شایعه ساختن ها ادامه می یابد و شاید اگر صحیح اطلاع رسانی شود، دیگر فرصتی برای شایعه نمی ماند تا ذهن مردم را درگیر کند.
نظر شما