جایگاه دانشگاه‌ها در رتبه بندی‌ها؛ بهبود در تایمز و کیو.اس و افت در شانگهای

به گزارش روز شنبه گروه علم و آموزش ایرنا، سیداحمد فاضل‌زاده به فعالیت بیش از ۱۵ ساله مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC) در حوزه های مرتبط با علم‌سنجی و رتبه‌بندی به عنوان مرجع ملی و بین‌المللی در این حوزه اشاره کرد و گفت: این موسسه رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و موسسات پژوهشی کشور را هر ساله انجام می دهد. با توجه به ماده ۹۳ در اجرای بند (۲۰) سیاست‌های کلی برنامه هفتم، تعداد دانشگاه های ایران با رتبه زیر ۵۰۰ در یکی از نظام های رتبه‌بندی بین‌المللی، باید به ۲۰ دانشگاه برسد.

رئیس استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام به معرفی مهمترین اهداف رتبه‌بندی بین‌المللی دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی پرداخت و گفت: تدوین سیاست‌های پژوهشی و فناوری در راستای رقابت بین‌الملل، تدوین نقشه راه به سمت جهانی شدن دانشگاه ها در تراز جهانی، مقایسه عملکرد دانشگاه ها با برترین دانشگاه های جهان، جذب اعضای هیات علمی بین المللی، بازاریابی جهت جذب دانشجویان بین المللی و همچنین کمک به دیپلماسی علمی و فناوری از مهمترین این اهداف است.

رتبه‌بندی کیو.اس؛ شریف اول و امیرکبیر دوم

فاضل زاده به حضور ۹ دانشگاه از کشور در رتبه بندی کیو اس ۲۰۲۵ اشاره کرد و افزود: دانشگاه‌ صنعتی شریف با رتبه ۳۴۲، تهران با رتبه ۳۶۸، صنعتی امیرکبیر با رتبه ۴۰۳ و علم و صنعت ایران با رتبه ۴۳۶ و صنعتی اصفهان با رتبه ۴۸۹ به ترتیب رتبه اول تا پنجم ایران را کسب کرده اند. همچنین دانشگاه‌های تبریز با رتبه ۵۵۲، شیراز با رتبه ۷۰۰-۶۹۱، شهید بهشتی با رتبه ۹۰۰-۸۵۱ و فردوسی مشهد با رتبه ۱۰۰۰-۹۵۱ دیگر دانشگاه‌های حاضر در این رتبه بندی هستند.

با اینکه به لحاظ تعداد حضور، دانشگاه‌های کمتری از ایران در رتبه بندی کیو.اس حضور دارند و به نسبت جامعه مورد بررسی رشد قبل ملاحظه‌ای نداریم؛ به صورت کلی کمینه رتبه بهتری را شاهد هستیم.

رتبه‌بندی تایمز؛ شریف اول و امیرکبیر دوم

رئیس مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام در رتبه بندی ۲۰۲۴ تایمز به حضور ۷۳ دانشگاه (به‌ همراه ۲ دانشگاه مؤسسه آموزش عالی دانش پژوهان و دانشگاه صنعت نفت که به عنوان Reporter آورده شده است) از جمهوری اسلامی ایران در رتبه‌بندی تایمز پرداخت و گفت: در این رتبه بندی دانشگاه صنعتی شریف با قرار گرفتن در بازه رتبه ای ۳۵۰-۳۰۱ به عنوان رتبه اول جمهوری اسلامی ایران در سال ۲۰۲۴ معرفی شده است.

فاضل زاده افزود: در این رتبه بندی دانشگاه‌ صنعتی شریف با قرار گرفتن در بازه رتبه ای ۳۵۰-۳۰۱ به عنوان رتبه اول جمهوری اسلامی ایران معرفی شده‌ است. همچنین، دانشگاه صنعتی امیرکبیر رتبه دوم، دانشگاه علم و صنعت ایران و تهران به طور مشترک رتبه سوم را کسب کردند. تمام این چهار دانشگاه نسبت به سال گذشته، ارتقای رتبه داشته اند. بهترین رتبه ایران که در سال گذشته ۴۰۰-۳۵۱ بوده است با یک بازه ای به رتبه ۳۵۰-۳۰۱ ارتقا یافته است.

رتبه‌بندی شانگهای ۲۰۲۳ ؛ تنزل دانشگاه‌های ایران

رئیس مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام رتبه‌بندی شانگهای را یکی از معتبرترین رتبه‌بندی‌های جهانی عنوان کرد که نتایج آن توسط دانشگاه شانگهای ژیائوتنگ منتشر می‌شود. این رتبه‌بندی برای اولین بار در سال ۲۰۰۳، در سطح بین‌المللی منتشر شد و از آن سال به بعد به‌طور به روز می‌شود.

فاضل زاده به رتبه‌بندی منتشر شده در سال ۲۰۲۳ شانگهای که در آن یکهزار دانشگاه برتر جهان رتبه‌بندی شده‌اند اشاره کرد و گفت که در این بین تعداد ۱۰ دانشگاه نیز از ایران حضور یافته‌اند. حضور دانشگاه‌های ایران در این نظام رتبه‌بندی اولین بار با یک دانشگاه (دانشگاه تهران) در سال ۲۰۱۴ بوده است. همچنین در رتبه‌بندی سال ۲۰۲۳ دانشگاه تهران توانست با کسب رتبه در بازه ۵۰۰-۴۰۱ در جمع ۵۰۰ دانشگاه برتر دنیا قرار گیرد و رتبه اول دانشگاه‌های ایران را از آن خود کند. دانشگاه علوم پزشکی تهران در بازه رتبه‌ای ۶۰۰-۵۰۱ و دانشگاه صنعتی امیرکبیر در بازه رتبه ای ۷۰۰-۶۰۱ به ترتیب رتبه دوم و سوم ایران را کسب کرده‌اند.

وی افزود: در رتبه بندی سال ۲۰۲۳ دانشگاه تهران توانست با کسب رتبه در بازه ۵۰۰-۴۰۱ در جمع ۵۰۰ دانشگاه برتر دنیا قرار گیرد و رتبه اول دانشگاه های ایران را از آن خود کند.

رئیس مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام یادآور شد که در رتبه‌بندی جاری شانگهای متاسفانه شاهد افزایش حضور و ارتقای رتبه دانشگاه‌های کشور نبوده ایم. تعداد دانشگاه‌های کشور از ۱۱ دانشگاه در سال گذشته به ۱۰ دانشگاه رسیده است و دانشگاه تهران به عنوان دانشگاه اول ایران از بازه رتبه ای ۴۰۰-۳۰۱ به بازه رتبه ای ۵۰۰-۴۰۱ و دانشگاه علوم پزشکی تهران از بازه رتبه ای ۵۰۰-۴۰۱ به بازه رتبه ای ۶۰۰-۵۰۱ تنزل یافت.

رتبه بندی آی.اس. سی

رئیس مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام رتبه‌بندی جهانی این موسسه را یکی از نظام‌های رتبه‌بندی جهانی دانست که برای اولین بار در سال ۲۰۱۸ توسط همین موسسه و براساس تجربه ۱۰ ساله در رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و برای مقایسه حرکت علمی و عملکرد دانشگاه‌های کشور در جهان اسلام و دنیا انجام گرفت.

به گفته فاضل زاده یکی از مهمترین دستاوردهای رتبه بندی جهانی، ایجاد یک پایگاه داده از جزئیات کامل اطلاعات علمی و پژوهشی کشورها و دانشگاه های تراز اول دنیا است که در نتیجه آن امکان برنامه ریزی و تهیه نقشه راه، به منظور دستیابی به اهداف و چشم انداز کشور و نیز دانشگاه های کشور در سطح بین المللی وجود خواهد داشت.

رتبه بندی جهانی آی.ای.سی با هدف رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهان در معیارهای خود، مهمترین مأموریت دانشگاه‌ها نظیر پژوهش، آموزش، نوآوری و فعالیت‌های بین‌المللی را در نظر می‌گیرد و بر این اساس دانشگاه‌ها سنجش و ارزیابی می‌شوند. نکته مهم در معیارهای رتبه‌بندی این است که بعد کیفی و کمی پژوهش هم زمان بررسی می‌شوند.

فاضل زاده این را هم گفت که با گردآوری داده‌ها در مؤسسه آی.اس.سی بدون خوداظهاری دانشگاه‌ها از سراسر جهان، پایگاه داده موثق و معتبری شکل گرفته که می‌توان از آن در جهت سیاست‌گذاری‌های پژوهشی و بررسی موقعیت دانشگاه‌های ایران در سطح جهان استفاده کرد.رتبه بندی جهانی می‌تواند نقش مهمی در سوق دادن دانشگاه‌های ایران به سمت دانشگاه های تراز جهانی داشته باشد. در رتبه‌بندی جهانی آی.اس.سی ۲۰۲۳، تعداد ۲ هزار و ۵۵۵ دانشگاه و دانشگاه برتر از ۱۱۴ کشور و ۶ قاره دنیا وجود دارند.

از جمهوری اسلامی ایران هم ۶۹ دانشگاه در رتبه‌بندی جهانی ۲۰۲۳ حضور دارند.

راهکارهای ارتقا رتبه دانشگاه ها در رتبه بندی های جهانی

فاضل زاده به بیان راهکارهای ارتقا رتبه دانشگاه‌ها در رتبه بندی‌های جهانی پرداخت و گفت: امروزه رتبه بندی‌های دانشگاهی در سطح جهان به مقبولیت قابل توجهی رسیده‌اند و ذینفعان از اقشار مختلف از اعضای هیات رئیسه دانشگاه‌ها تا اعضای هیات علمی و دانشجویان و در سطوح بالاتر سیاستگذاران علم و فناوری از این رتبه‌بندی‌ها در اهداف متفاوتی بهره می‌برند.

وی ادامه داد: این رتبه‌بندی‌ها در سطح رتبه‌بندی ملی می‌تواند نشان‌دهنده قابلیت، نقاط ضعف و قوت دانشگاه‌ها در ابعاد مختلف و میزان هم راستایی آنها با سیاست‌هایی باشد که کشورها برای دانشگاه‌ها در نظر گرفته‌اند. اما حضور دانشگاه‌ها در رتبه‌بندی‌ها در سطح بین‌المللی می‌تواند علاوه بر نشان دادن موقعیت دانشگاه‌ها در مقایسه با یکدیگر، در برقراری دیپلماسی علمی از جمله جذب اعضای هیات علمی بین‌المللی و جذب دانشجویان بین‌المللی و تدوین سیاست‌های پژوهشی در راستای رقابت بین‌الملل نیز به کار گرفته شود و مسیر حرکت به سمت جهانی شدن و تبدیل دانشگاه‌ها به دانشگاه‌های تراز جهانی را هموار کند.

رئیس مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام گفت: با توجه به این اهمیت می‌توان با بررسی روش‌شناسی نظام‌های رتبه‌بندی‌های معتبر و در نظر گرفتن شاخص‌ها و معیارهایی که هر کدام به منظور ارزیابی دانشگاه‌ها در نظر می‌گیرند، برای حضور و ارتقای رتبه دانشگاه‌ها در این نظام‌ها برنامه ریزی های لازم را انجام داد.

فاضل زاده اظهار داشت: در سال‌های اخیر، وزارت علوم علاوه بر جایگاه جهانی، بر اساس اسناد بالادستی و برنامه راهبردی نظام، بخشی از توجه خود را معطوف به سیاستگذاری و سرمایه‌گذاری برای اولویت‌های پژوهشی و فناوری نیاز محور کرده و کوشیده است تا پژوهشگران را به آفرینش علم بومی برای حل چالش‌ها و نیازهای کشور هدایت کند که این بخش از تلاش‌های پژوهشگران، در آمار جهانی تولید علم و نظام‌های رتبه‌بندی بازتاب نمی‌یابد و باید تلاش کرد که هم تولید علم بومی و هم جهانی هم راستا با یکدیگر رشد داشته باشند.

وی ادامه داد: حضور پژوهشگران پراستناد در دانشگاه ها به عنوان یک شاخص در برخی رتبه بندی های جهانی مانند شانگهای و ای اس سی در نظر گرفته می شود و تلاش در تدوین مقالات اثرگذار و همکاری‌های بین‌المللی می‌تواند در کسب این عنوان کمک کننده باشد. سیاست جذب پژوهشگران مطرح کشورهای دیگر در سال های اخیر در برخی از کشورها از جمله عربستان سبب شده است که این کشور با استفاده از نام و آثار این پژوهشگران در بسیاری از زمینه ها از جمله پژوهشگران پراستناد، رتبه دانشگاهی در سطح بین المللی به رتبه‌های خوبی دست یابد. با اینکه این روش به صورت کلی پذیرفته شده نیست؛ می‌توان با برقراری دیپلماسی علمی در سطح پذیرفته شده و عرف جهانی از آن بهره برد.

رئیس مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام گفت: وزن زیادی از معیارهای رتبه بندی در رتبه‌بندی‌هایی مانند کیو اس به نظرسنجی و بررسی شهرت دانشگاهی مربوط می شود. برقراری دیپلماسی و حضور در محافل علمی جهانی می‌تواند، علاوه بر ارائه چهره فرهنگی، مذهبی و تمدن چندهزار ساله، به افزایش نفوذ و عمق راهبردی خود از طریق ارائه توانمندی های علمی خود بپردازد. تحقیقات علمی، برای برقراری دیپلماسی علمی میان کشورها ضروری است. دیپلماسی علمی و فناوری فرآیندی است که طی آن دولت‌ها، اهداف، مواضع و منافع خود را در عرصه بین‌المللی در حوزه‌های علمی و فناوری به نمایش می‌گذارند، و می‌تواند در حل مسائل جهانی، همرسانی دانش و تقویت همکاری ها یا کاهش تنش‌های بین‌المللی اثربخش باشد. دیپلماسی علمی مولد قدرت نرم است که می‌تواند تاثیری ویژه بر وجهه ملی و شهرت کشور داشته باشد.

وی ادامه داد: برقراری دیپلماسی علمی در افزایش رویت پذیری آثار علمی، کسب استناد و افزایش اثرگذاری آنها بسیار تاثیرگذار باشد. این مورد در تمامی نظام های رتبه بندی به عنوان یک شاخص قوی و تاثیرگذار است.

فاضل زاده به موضوع انتشارات پرداخت و گفت: مقالات و مدارکی که در مجلات چارک اول یا مجلات معتبر ساینس و نیچر منتشر می شوند به عنوان آثار با کیفیت لحاظ می شوند که به عنوان شاخصی با اهمیت در نظام های رتبه بندی مانند شانگهای و ای اس سی در نظر گرفته می‌شود این آثار در بیشتر مواقع شانس دریافت استناد بیشتری هم دارند. بر همین اساس دقت در انتخاب نشریه مجدد منتشر کردن آثار پژوهشی می تواند شانس دریافت امتیاز در این شاخص را افزایش دهد.

وی افزود: همکاری با صنعت به عنوان ماموریت نسل سوم دانشگاه ها در نظام های رتبه بندی از جمله تایمز و آی.اس.سی دیده شده است. بر این اساس تحقق این امر علاوه بر اینکه سبب جریان یافتن جهت دانش دانشگاهی به سمت صنعت می‌شود و علم تئوری را علم کاربردی تبدیل می‌کند و در اقتصاد دانش بنیان نقش اساسی ایفا می‌کند، در ارتقای رتبه دانشگاه‌ها نیز می‌تواند موثر باشد که بدین منظور توسعه زیر ساخت های فناوری در دانشگاه ها باید مورد توجه قرار گیرد.

وی در پایان گفت: در نهایت تامین بودجه های پژوهشی و فناوری برای تقویت زیرساخت ها و افزایش پژوهانه محققان در تحقق این امر بسیار مهم است.