«لاک تراش» قربانگاه هیرکانی

به گزارش خبرنگار ایرنا، یکی از جدیدترین بازارچه های سنتی مازندران هفته گذشته در سوادکوه شمالی در منطقه زیبای لفور در قلب جنگلهای هیرکانی افتتاح شد که در این بازارچه همانند دیگر بازارچه های سنتی مازندران علاوه بر پخت و عرضه غذاهای سنتی و صنایع دستی، بخش از این بازراچه ها محل فروش محصولات صنایع دستی است که بواسطه لاک تراشی تهیه می شود.

لاک تراشی شامل ساخت مصنوعات چوبی با نقش های الهام گرفته از طبیعت است. محصولاتی که ساخته هنر لاک‌تراشی است شامل ظروفی همچون کچه (قاشق چوبی)، جوله (وسیله ای شبیه پارچ چوبی)، برنج شور (کاسه‌ای گود و بزرگ)، قند چوله، کترا(کف گیر)، پلاکر، دونه پاج(دیس گرد چوبی برای تمیز کردن برنج)، کلز (ملاقه) و… می باشد که بیشتر در طبخ، سرو غذا و تقریبا تمامی فعالیت های آشپزی کاربرد دارد.

هنر لاک تراشی که در مازندران ریشه در عمق تاریخ دارد و در گذشته در این استان بسیار رواج داشته است اما در سالهای اخیر عرضه آنها در سطح بازارچه ها و حتی در سطح شهرهای بسیار زیاد شد که در این بخش نگرانی های را را برای دوستداران جنگلهای هیرکانی فراهم کرد.

۶ فروردین ماه سال جاری فیلمی در فضای مجازی منشر شد که در پی آن چند درخت با ارزش راش که در اصطلاح محلی «ممرز» نام دارد و از گونه های نادر و با ارزش جنگلهای هیرکانی محسوب می شود قطع و از چوب آن دسته کلنگ و دسته داس درست می کردند.

یکی از اهالی منطقه بومی در جنوب بابل برای تهیه دسته کلنگ و داس اقدام به قطع سه درخت راش کرده بود که ۲ اصله از این درختان با ارزش در مدتی قبل تر قطع و یک اصله همزمان با تعطیلات نوروز ۱۴۰۳ قطع کرد.

این مرد بابلی که در حال تهیه دسته کلنگ با رنده دستی خود بود از دور شاهد حضور چند طبیعت گرد در آن محدوده می شود که همه دسته کلنگ ها و ابزار خودش را در زیر درخت قطع شده باقی می گذارد و فرار می کند.

این فیلم که به سرعت در شبکه های اجتماعی دست به دست شد موجی از نفرت را از سوی دوستداران طبیعت ایجاد کرده است. و این بار دوست داران جنگلهای هیرکانی نگرانند با توجه به این که بسیاری از صنایع دستی تولید شده در لاک تراشی از چوب جنگلهای هیرکانی تهیه می شود این موضوع همانند تهیه دسته کلنگ و فروش آن در بازار بهانه ای برای قطع درختان هیرکانی نشود.

قدمت جنگل های هیرکانی به طور دقیق مشخص نیست، اما بر اساس آخرین نظرات کارشناسان قدمت جنگل‌های هیرکانی بیش از ۴۰ میلیون سال برآورد شده و بازمانده دوره سوم زمین شناسی هستند. از همین جهت به فسیل‌های زنده شهرت دارند و در حوزه باستان شناسی و گیاه شناسی یک موزه طبیعی به شمار می روند.

در دنیایی که تاکنون هزاران گونه گیاهی و جانوری منقرض شده اند، مجموعه ای کهن با قدمتی این چنینی نه تنها یادگاری با ارزش از دل تاریخ است، بلکه منبع عظیمی از گونه های منحصر به فرد زنده است که باید حفظ شود.

اما اهمیت جنگل های هیرکانی تنها از بعد قدمت آن نیست، چرا که این جنگل‌ها علاوه بر تامین اکسیژن، در ذخیره مقادیر بسیار زیاد آب، حفاظت از بافت خاک و جلوگیری از جاری شدن سیل نقش بسیار مهمی دارند.

همچنین از بُعد توسعه گردشگری و ایجاد درآمد برای ساکنین نواحی شمالی کشور نیز جنگل های هیرکانی بسیار موثر بوده اند. به طوری که نوار شمالی کشور از محبوب ترین سایت‌های گردشگری ایران به شمار می رود و ورود گردشگر به این خطه موجب درآمد پایدار از راه گردشگری برای اهالی سرزمین های شمالی کشورمان شده است.

نظارت شدید

یکی از فعالان محیط زیست در گفت گو با خبرنگار ایرنا بیان داشت: تحت هیچ شرایطی این بازارچه ها نباید بهانه ای برای قطع درختان هیرکانی و عرضه محصولات لاک تراشی در این بازارها شوند.

محمد زمان عابدی اظهار کرد: قبل از راه اندازی این بازارچه های افرادی بودند که در منزل خود این صنایع دستی را تولید و در کنار جاده ها و یا در سطح شهرهای مازندران به فروش می رساندند.

این فعال محیط زیست سوادکوهی با بیان این که ما مخالف راه اندازی بازارچه های سنتی نیستیم، اظهار کرد: نگرانی ما از آسیب بیشتر به جنگلهای هیرکانی است که دیگر تحمل هیچ خنجری را ندارد.

عابدی ادامه داد: به طور حتمی باید نظارت شدید بر روی فعالیت لاک تراشان باشد تا این چوب های که برای صنایع دستی استفاده می شود از کجا و چگونه تهیه می کنند.

وی با بیان این که تا کنون امانت دار خوبی برای جنگلهای هیرکانی نبودیم، اظهار کرد: اگر همه شهروندان با حساسیت حفظ جنگلهای هیرکانی را در دستور کار نداشته باشیم فرایند تخریب این میراث چند میلیون ساله با شتان بیشتری ادامه می یابد.

عابدی تصریح کرد: در مناطق جنگلی و گردشگری مازندران همانند سوادکوه باید بنرهای مختلفی در سطح جاده ها نصب شود و خطر اتقراض جنگلهای هیرکانی به درستی روشنگری شود.

استفاده از چوب وارداتی

این فعال محیط زیست اظهار کرد: اگر قرار است هنر لاک تراشی مازندران که از اجداد و نیاکان ما به ارث رسید همچنان پویا باشد باید از چوب های که وارد کشور می شود استفاده کرد نه این که جنگلهای هیرکانی را قطع کنیم.

وی گفت: پخت و عرضه غذاهای محلی هم در این بازارچه ها مورد استقبال مسافران و گردشگران قرا خواهد گرفت و از این ظرفیت باید استفاده کرد.

عابدی با بیان این مطلب که عرضه برخی از محصولات کشاورزی با قیمتی مناسب برای مسافران در این بازارچه ها شوق آفرین است، بیان داشت: همه ی جنگل نشینان باید به این باور برسند که حفظ جنگل برای خود آنها بیشترین آورده را خواهد داشت.

وی تصریح کرد: مردم مازندران امسال شاهد بودند گرمای طاقت فرسای تابستان و سیلاب های شدید چه خسارت های به بار آور و تخریب بیشتر جنگلهای هیرکانی اولین آسیب را به جنگل نشینان و اراضی باغی و کشاورزی آنها وارد خواهد کرد.

بازارچه سنتی سوادکوه جدیدترین بازارچه ای بود که در مازندران با سرمایه گذاری هفت میلیارد ریالی در ۱۵ غرفه در کنار جنگلهای هیرکانی در منطقه لفور افتتاح شد. در این بازارچه علاوه بر صنایع دستی لاک تراشی، انواع غذاهای محلی و صنایع دستی غیر چوبی هم در معرض فروش قرار دارد.

جنگل های هیرکانی در زبان رایج و عامیانه مردم ایران جنگل های شمال نامیده می شود و این جنگل ها متراکم ترین ناحیه جنگلی ایران را تشکیل می دهند. این جنگل ها که در جنوب دریای خزر قرار گرفته اند بین کشورهای ایران و آذربایجان مشترک هستند. جنگل های هیرکانی از سال های بسیار دور به جا مانده اند و حتی برخی عمر آنها را با دایناسورها (دوره سوم زمین شناسی) برابر می دانند.

البته این جنگل ها را به دلیل قرار گیری در مجاورت دریای خزر، به نام کاسپینی – هیرکانی (Caspian Hyrcanian mixed forests) نیز می شناسند.

ارتفاع رویش درختان هیرکانی از سطح دریا آغاز می شود و تا ۲ هزار و ۸۰۰ متری ادامه می یابد. این پوشش گیاهی زمانی ۵۵ هزار کیلومتر مربع مساحت داشت که تاکنون ۵۱ درصد آن منقرض شده و تنها از ۱۰ درصد آن حفاظت صورت می گیرد.

همچنین در حال حاضر جنگلهای هیرکانی از غنی ترین اکوسیستم های جهان محسوب می شوند به طوری که بیش از ۲۹۶ گونه پرنده و در حدود ۶۰۰ گونه پستاندار، ۶۷ گونه ماهی، ۲۹ گونه خزنده و ۱۵۰ گونه درختی و بوته ای بومی (اندمیک) مانند درختان انجیلی و شمشاد در این جنگل ها زندگی می کنند.

از گونه های پرندگان ساکن در اکوسیستم جنگلهای هیرکانی می توان به گنجشک سانان، سار، دارکوب، اردک نوک پهن، قرقاول خزری، کبک، بلدرچین، کبوتر جنگلی، شاهین، قوش، دال، قرقی، اردک خاکستری، عقاب و جغد اشاره کرد و از گونه های پستانداران ساکن در این زیست بوم می توان مرال، شوکا، گرگ، گراز، خرس قهوه ای، روباه سر ۲ سیاه، شغال، سمور، تشی، خارپشت، موش جنگلی، خرگوش، گربه وحشی، گورکن و اسبچه خزر را نام برد.