درباره بازداشت مدیر تلگرام و مسئولیت پلتفرم

پاول دورف، مدیر عامل تلگرام، سوم شهریور در فرانسه بازداشت شد. یک قاضی فرانسوی اتهاماتی را متوجه دورف کرده که مهم‌ترین آنها عدم همکاری کافی با مقامات قضایی و عدم اقدام در برابر استفاده مجرمانه برخی کاربران تلگرام است. مصادیق استفاده مجرمانه برخی کاربران شامل مواردی مانند پورنوگرافی کودکان، کلاهبرداری، پولشویی، قاچاق مواد مخدر، جرایم سازمان‌یافته، ترویج تروریسم و تکثیر محتوای نفرت‌انگیز است.

البته این اولین بار در جهان است که مدیر یک پلتفرم بین المللی که حدود یک میلیارد کاربر دارد، بازداشت شده و به خاطر عدم همکاری با مقامات قضایی، مورد بازخواست قرار می گیرد.

همه پلتفرم های اجتماعی در دنیا، یک سری ضوابط و مقررات داخلی دارند که همه کاربران، هنگام ثبت نام، ملزم به موافقت با آنها هستند

تلگرام یک پیام رسان اجتماعی با امکانات متعددی مانند گروه، سوپرگروه(با قابلیت ۲۰۰ هزار عضو)، کانال، ربات، لوکیشن، چت رمز نگاری شده، رمز ارز اختصاصی، امکان ارسال فایل تا ۱.۵ گیگابایت است. علاوه بر اینها تلگرام دارای زبان برنامه نویسی مخصوص خود بوده و تنها پلتفرم اوپن سورس (منبع‌باز) دنیا است. به همین دلیل دهها هزار پلتفرم پیام رسان مشابه تلگرام با سورس تلگرام در دنیا راه اندازی شده است و تعدادی از پیام رسان های ایرانی نیز از کد سورس های تلگرام استفاده می کنند.

با اینکه تلگرام اساسا روسی به شمار می رود و همین مساله باعث سوء تفاهم هایی در مورد مالکیت این پلتفرم در ایران و سایر کشورها شده، اما مدیران اصلی آن پاول و نیکلای دورف، در سال ۲۰۱۴ به دلیل خودداری از همکاری با دولت روسیه و فشارهای موجود، از روسیه خارج شده و بعد از چند بار اقامت در کشورهای مختلف، اکنون شهروند امارات به شمار می روند.

در مورد اتهاماتی که فرانسه متوجه تلگرام کرده است، نکات متعددی وجود دارد که باید به آنها پرداخت، همچنین درباره مسئولیت پلتفرم نسبت به محتوای منتشره توسط کاربران ، نظام های حقوقی کشورهای مختلف دنیا نگرش های متنوعی دارند

در آمریکا به موجب ماده ۲۳۰ قانون ارتباطات رایانه ای مصوب ۱۹۹۶ «با هیچ ارائه دهنده یا کاربر یک سرویس رایانه‌ای تعاملی نباید به عنوان ناشر یا گوینده سخن منتشر شده توسط ارائه دهنده محتوا رفتار شود». همین قانون باعث شده تا اغلب پلتفرم های اجتماعی، دفتر مرکزی خود را به آمریکا منتقل کنند و آمریکا مهد مهمترین پلتفرم های اینترنتی دنیا شده است. در سال ۲۰۲۰، ترامپ رییس جمهور وقت آمریکا نیز نتوانست بر علیه پلتفرم‌های اجتماعی که او را مسدود کرده بودند اقدامی انجام دهد. اغلب پلتفرم های اجتماعی، ذیل پست های ترامپ ، تگ خبر جعلی زدند و به خاطر ترویج خشونت، صفحات او را مسدود کردند.

در اروپا، حفاظت از داده‌های شخصی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. مقررات GDPR (مقررات عمومی حفاظت از داده‌ها) که در اتحادیه اروپا اجرا می‌شود، الزامات سختگیرانه‌ای را برای پلتفرم‌ها در زمینه جمع‌آوری، پردازش و حفاظت از داده‌های کاربران تعیین کرده است. این مقررات تأثیر مستقیمی بر مسئولیت پلتفرم‌ها در قبال محتوای تولید شده توسط کاربران دارد. GDPR پلتفرم ها را ملزم کرده تا اقدامات جدی‌تری برای حفاظت از داده‌های شخصی کاربران انجام دهند و مسئولیت بیشتری را در قبال محتوای منتشر شده در پلتفرم‌های خود بر عهده بگیرند. مصادق داده های شخصی کاربران بسیار متنوع است و GDPR پلتفرم‌ها را ملزم می‌کند تا محتوای غیرقانونی که منجر به نقض حقوق افراد می‌شود (مانند محتوای نفرت‌انگیز، تهدیدآمیز یا توهین‌آمیز) را حذف کنند. ضمانت اجرای این قانون، جریمه، بازداشت و فیلترینگ است.

بسیاری از کشورهای دنیا، مقرراتی مشابه آمریکا، اروپا و یا ترکیبی از آنها را اعمال می کنند. سه کشور چین، روسیه و ایران، روش ویژه ای اتخاذ کرده اند. استراتژی چین، مسدود سازی همه پلتفرم های جهانی و راه اندازی مشابه بومی آنها است. به گونه ای که اکنون در برابر هر پلتفرم جهانی یک پلتفرم چینی وجود دارد. وی چت در برابر واتس اپ، تیک تاک در برابر اینستاگرام، تنسنت در برابر فیس بوک، بایدو در برابر گوگل، ویبو در برابر توئیتر(ایکس)، علی بابا در برابر آمازون و به طور کلی شنژن در برابر سیلیکون ولی. روسیه مدلی را اجرا می کند که بر پایه اعمال حاکمیت بر هر نوع محتوای روسی در تمام پلتفرم های جهان است. ایران تلاش دارد که از مدل اروپایی تبعیت کند، هر چند ترکیبی از مدل اروپا، چین و آمریکا را دنبال می کند.

اما فارغ از نظام ها و رویه های حقوقی دنیا در مورد مسئولیت پلتفرم ها، به طور کلی در مورد کنترل و مدیریت این سکوهای اجتماعی و سامانه های کاربر محور UGC، دو روش کلی وجود دارد:

مدیریت بر پلتفرم‌ها

مدیریت در پلتفرم‌ها

در مورد مدیریت بر پلتفرم های اجتماعی روش های متعددی در دنیا اعمال می شود. از جمله :

استقرار نظام مجوزی و احراز هویت کاربران

اقدامات سلبی: فیلترینگ، جریمه، اقدامات قضایی و انتظامی

اقدامات ایجابی: یارانه، وام، زیر ساخت، نیم بها کردن خدمات اینترنت، نسخه بومی

مالکیت و راه اندازی، خرید سهام

قانون گذاری و تنظیم گری

در مورد مدیریت در پلتفرم های اجتماعی روش های متعددی در دنیا اعمال می شود. تقریبا همه پلتفرم های اجتماعی در دنیا، یک سری ضوابط و مقررات داخلی دارند که همه کاربران، هنگام ثبت نام، ملزم به موافقت با آنها هستند، این مقررات تحت عنوان ترم آو سرویس شناخته شده و بیشتر به موارد ممنوعیت ها اشاره دارند مانند:

ترویج خشونت و نفرت پراکنی

پورنوگرافی کودکان

تبعیض نژادی

تروریسم

مواد مخدر

شیوه کنترل و ضمانت اجرای رعایت این ضوابط از سوی پلتفرم ها معمولا با سه روش انجام می شود از جمله :

۱- هوش مصنوعی: محتوای مخالف ضوابط پلتفرم را شناسایی و بر اساس الگوریتم تعریف شده، آنها را مسدود کرده یا به کنترلر های انسانی ارجاع می دهد

۲- گزارش کاربران: همه پلتفرم ها در ذیل هر پست عمومی کاربر، امکان گزارش آن را فراهم کرده اند

۳- کنترلر های انسانی: همه پلتفرم ها، انبوهی از کنترلرهای انسانی را به خدمت گرفته اند تا محتوای مخالف ضوابط پلتفرم را شناسایی و مسدود کنند.

اکنون در برابر این پرسش قرار داریم که سرنوشت بازداشت پاول دورف چه خواهد شد و انگیزه های واقعی بازداشت وی توسط دستگاه قضایی فرانسه چیست؟ آنچه مسلم است، ماجرای دستگیری مدیر عامل یک پلتفرم جهانی در یک کشور اروپایی بی سابقه است. در موارد مشابه، فقط جریمه یا مسدود شدن پلتفرم در یک کشور، اعمال شده است. تحلیلگران متتعددی اظهار نظر کرده اند و ماجرا را به موضوعات مختلف مانند درخواست آمریکا یا روسیه یا رژیم صهیونیستی ربط داده اند. برخی موضوع رمز ارز TON را مطرح کرده اند و برخی دیگر ماجرای جنگ روسیه و اوکراین را به موضوع مرتبط دانسته اند.

مبری بودن پلتفرم از محتوای منتشره توسط کاربر، در عرف قضایی ایران پذیرفته شده است

فعلا هیچ کدام از اینها را نمی توان رد یا تکذیب کرد. ایلان ماسک، مدیر توئیتر، از این بازداشت، اظهار تعجب کرده و در پست های متعدد تلویحا به این خبر واکنش نشان داده است ماسک هشتگ زد: «پاول را آزاد کنید» و به کنایه نوشت: «سال ۲۰۳۰ در اروپاست و شما به خاطر لایک کردن یک میم اعدام می‌شوید.» برخی کاربران، عکس هایی از نیروهای داعش سوار بر وانت‌های تویوتا را منتشر کرده و به طنز خبر داده اند که دستگاه قضایی فرانسه علیه مدیر تویوتا اعلام جرم کرده است.

البته در ایران نیز طی دو دهه گذشته، شیوه مواجهه با پلتفرم های اجتماعی، مختلف بوده است، از صدور حکم بازداشت مدیر آپارات و دیوار گرفته تا شکایت علیه مدیران بلاگ سرویس ها، اما اکنون در یک روند متداول که به رویه تبدیل شده، مبری بودن پلتفرم از محتوای منتشره توسط کاربر، در عرف قضایی ایران پذیرفته شده است. با این حال به دلیل مسدود بودن تقریبا همه پلتفرم های اجتماعی خارجی در ایران، اساسا حتی اگر غیر از این بود دسترسی به مدیران این پلتفرم ها غیر ممکن بود. در غیاب این دو موضوع، تنظیم گران فضای مجازی در ایران فعلا با سه روش، پلتفرم ها را کنترل می کنند: فشار بر مدیران پلتفرم های بومی، فیلترینگ و محدود سازی پهنای باند، اقدامات پلیسی علیه کاربران متخلف.

آخرین نکته اما این است که دستگیری پاول دورف تاثیری بر سرنوشت تلگرام نخواهد داشت، هر چند ارزش رمز ارز تلگرام ۱۷ درصد تنزل کرده؛ اما تلگرام در اطلاعیه‌ای اعلام کرده که از قوانین اتحادیه اروپا همچون قانون ارایه خدمات دیجیتال پیروی می‌کند.