مسلخ هیرکانی

به گزارش خبرنگار ایرنا، حمله و تخریب جنگلهای هیرکانی که از مدتها قبل تاکنون توسط سوداگران چوب و جنگل در حال انجام است تاکنون زخم های بسیار عمیق بر پیکر این میراث کهن وارد کرده است.

دوستداران محیط زیست و جنگلهای هیرکانی با پدیده های جدید به نام اجرای طرح های گردشگری در هیرکانی مواجه شدند. هر چند اجرای این طرح ها عنوان زیبای دارد اما اجرای آنها نه تنها خیری برای هیرکانی ندارد بلکه درختان سر به فلک کشیده ای که ریشه در عمق تاریخ دارند را به مسلخ گاه می برند.

صاحبنظران پیش تر اعلام کرده بودند که اجرای طرح های گردشگری زمانی برای جنگل اثر بخش است که سهمی از درآمد این طرح هر چند اندک برای حفظ و توسعه هیرکانی سرمایه گذاری شود. در اجرای برخی از طرح های گردشگری در مازندران که در قلب این جنگلها اجرا می شود نه تنها سهمی برای آن قائل نیستند بلکه تخریب آن هم به بهانه های مختلف انجام می شود که این امر برای شهروندان و دوستداران محیط زیست بسیار آزار دهنده شد.

داستان غم انگیز قطع درختان در جنگل‌های الیمالات در آخرین روزهای بهمن ماه سال گذشته خبرساز شده بود. ۲ دستگاه لودر و بولدوزر متعلق به پیمانکار یک طرح گردشگری سد الیمالات با همراهی برخی مسوولان مربوطه اما بدون داشتن مجوزهای قانونی در یک حرکت کاملا غیرقانونی، اقدام به تسطیح مسیر خط انتقال برق فشار قوی کرده و جنگل را در مساحتی تقریبا ۱.۵ هکتاری تخریب کردند. گفته می‌شود که در آن عملیات تسطیح و خاکبرداری حدود سه هزار اصله درخت و نهال از بیخ و بن پاک‌تراشی شد.

این اقدام سرمایه گذار در سال گذشته که در شبکه های اجتماعی و رسانه ها بازتاب بسیار گسترده ای داشت با ورود دادستان وقت مازندران و تشکیل پرونده قضایی در نهایت این امر به بازداشت مدیر مجموعه گردشگری الیمالات نور منجر شد.

در اوایل هفته جاری دوباره در یک اقدام شوک آور تصاویر جدیدی در شبکه های اجتماعی منتشر شد که سرمایه گذار مجموعه گردشگری الیمالات برای تکمیل طرح های زیرساختی خود بخشی از اراضی ملی و جنگلی هیرکانی را تخریب کرد.

این اقدام سرمایه گذار به توجه به حساسیت های که از قبل برای این طرح وجود داشت با سرعت بیشتر از گذشته در شیکه های اجتماعی و رسانه ها باز نشر شد تا جای که شامگاه یکشنبه "شینا انصاری" معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست به این اقدام واکنش نشان داده و در شبکه اجتماعی ایکس اعلام کرد "خبر نگران‌کننده‌ تخریب جنگل‌های الیمالات به دستم رسید. همکارانم در اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست مازندران موضوع را پیگیری کرده‌اند این منطقه جزو مناطق چهارگانه تحت‌حفاظت سازمان نیست، امیدوارم سازمان منابع طبیعی با حساسیت مسأله را بررسی کند. ‌ما هم به‌صورت ویژه موضوع را پیگیری می‌کنیم. '

تخریب ۸۰ متری

در این پیوند سرپرست اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران ساری اظهار کرد: در این طرح گردشگری الیمالات حدود ۸۰ متر مربع را برای استقرار سازه‌های پیش‌ساخته در ورودی مجموعه تخریب کرده بودند که با ورود نیروهای یگان حفاظت منابع طبیعی از ادامه فعالیت جلوگیری و سازه‌های وارد شده به محوطه نیز خارج شد.

موسی مقیمی‌مهر گفت: در کمترین زمان ممکن پس از دریافت گزارش مبنی بر آغاز به کار سرمایه‌گذار منطقه گردشگری الیمالات در عرصه‌های خارج از محدوده سد یگان، حفاظت منابع طبیعی استان و شهرستان به منطقه اعزام شدند و خودم هم با توجه به اهمیت و حساسیت موضوع در منطقه حضور یافتم.

سرپرست اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران ساری تصریح کرد: همکاران ما اجازه تکرار تخلف در این عرصه را نمی‌دهند و هر گونه دخل و تصرف در عرصه‌های تحت مدیریت منابع طبیعی ممنوع است و این اداره کل با جدیت با متخلفین برخورد خواهد کرد.

قدمت جنگل های هیرکانی به طور دقیق مشخص نیست، اما بر اساس آخرین نظرات کارشناسان قدمت جنگل‌های هیرکانی بیش از ۴۰ میلیون سال برآورد شده و بازمانده دوره سوم زمین شناسی هستند. از همین جهت به فسیل‌های زنده شهرت دارند و در حوزه باستان شناسی و گیاه شناسی یک موزه طبیعی به شمار می روند.

در دنیایی که تاکنون هزاران گونه گیاهی و جانوری منقرض شده اند، مجموعه ای کهن با قدمتی این چنینی نه تنها یادگاری با ارزش از دل تاریخ است، بلکه منبع عظیمی از گونه های منحصر به فرد زنده است که باید حفظ شود.

اما اهمیت جنگل های هیرکانی تنها از بعد قدمت آن نیست، چرا که این جنگل‌ها علاوه بر تامین اکسیژن، در ذخیره مقادیر بسیار زیاد آب، حفاظت از بافت خاک و جلوگیری از جاری شدن سیل نقش بسیار مهمی دارند.

همچنین از بُعد توسعه گردشگری و ایجاد درآمد برای ساکنین نواحی شمالی کشور نیز جنگل های هیرکانی بسیار موثر بوده اند. به طوری که نوار شمالی کشور از محبوب ترین سایت‌های گردشگری ایران به شمار می رود و ورود گردشگر به این خطه موجب درآمد پایدار از راه گردشگری برای اهالی سرزمین های شمالی کشورمان شده است.

وداع تلخ با هیرکانی

یکی از فعالان محیط زیست در گفت گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: بدون تردید اگر در حال حاضر برخورد جدی با متخلفین تخریب جنگلهای هیرکانی صورت نگیرد انسان های حاضر آخرین نسلی خواهند بود که شکوه حیرت انگیز هیرکانی را نظاره گر هستند و انقراض این میراث کهن حتمی خواهد بود.

ارسلان لطیفی گفت: قبل از اجرای هر طرح گردشگری که در جنگلهای هیرکانی اجرا می شود باید سهمی برای حفظ این میراث کهن در نظر گرفته شود نه این که هر ساله بر وسعت هیرکانی کاسته شود.

وی با بیان این مطلب که متولیان امر تحت هیچ شرایطی نباید اجازه دهند طرح های گردشگری زمینه ای برای تخریب جنگل شود، اظهار کرد: اگر در این بخش برخوردهای جدی قضایی انجام نشود به ضرر هیرکانی خواهد بود.

لطیفی با اشاره به این که در حال حاضر طرح های کلان گردشگری در شهرهای مختلف مازندران از شرق تا غرب در حال اجرا است، بیان کرد: متخلفین به اراضی ملی باید نقره داغ شوند تا درس عبرتی باشد برای افرادی که چشم طمع به این میراث چند میلیون ساله دارند.

این فعال محیط زیست تصریح کرد: در شرایط فعلی بسیاری از فعالان زیست محیطی و دوستداران جنگلهای هیرکانی به این نتیجه رسیدند که به طور حتمی طرح های گردشگری قبل از این که شروع به کار کنند سهمی را برای حفظ و افزایش گستره عرصه جنگلی در نظر گرفته شود در غیر این صورت آن طرح گردشگری مورد تائید دوستداران و کارشناسان محیط زیست نخواهد بود.

جنگل های هیرکانی در زبان رایج و عامیانه مردم ایران جنگل های شمال نامیده می شود و این جنگل ها متراکم ترین ناحیه جنگلی ایران را تشکیل می دهند. این جنگل ها که در جنوب دریای خزر قرار گرفته اند بین کشورهای ایران و آذربایجان مشترک هستند. جنگل های هیرکانی از سال های بسیار دور به جا مانده اند و حتی برخی عمر آنها را با دایناسورها (دوره سوم زمین شناسی) برابر می دانند.

البته این جنگل ها را به دلیل قرار گیری در مجاورت دریای خزر، به نام کاسپینی – هیرکانی (Caspian Hyrcanian mixed forests) نیز می شناسند.

ارتفاع رویش درختان هیرکانی از سطح دریا آغاز می شود و تا ۲ هزار و ۸۰۰ متری ادامه می یابد. این پوشش گیاهی زمانی ۵۵ هزار کیلومتر مربع مساحت داشت که تاکنون ۵۱ درصد آن منقرض شده و تنها از ۱۰ درصد آن حفاظت صورت می گیرد.

همچنین در حال حاضر جنگلهای هیرکانی از غنی ترین اکوسیستم های جهان محسوب می شوند به طوری که بیش از ۲۹۶ گونه پرنده و در حدود ۶۰۰ گونه پستاندار، ۶۷ گونه ماهی، ۲۹ گونه خزنده و ۱۵۰ گونه درختی و بوته ای بومی (اندمیک) مانند درختان انجیلی و شمشاد در این جنگل ها زندگی می کنند.

از گونه های پرندگان ساکن در اکوسیستم جنگلهای هیرکانی می توان به گنجشک سانان، سار، دارکوب، اردک نوک پهن، قرقاول خزری، کبک، بلدرچین، کبوتر جنگلی، شاهین، قوش، دال، قرقی، اردک خاکستری، عقاب و جغد اشاره کرد و از گونه های پستانداران ساکن در این زیست بوم می توان مرال، شوکا، گرگ، گراز، خرس قهوه ای، روباه سر دو سیاه، شغال، سمور، تشی، خارپشت، موش جنگلی، خرگوش، گربه وحشی، گورکن و اسبچه خزر را نام برد.

درختان این جنگل ها از نوع مختلط پهن برگ حاشیه جنوب دریای خزر است که با آب و هوای نیمه مدیترانه ای و مرطوب سازگارند. جنگل های هیرکانی بر اساس ارتفاعی که در آن هستند (سطح دریا، کوهپایه های کم ارتفاع، کوهپایه های بلند، نقاط خیلی مرتفع) غالباً پوشش گیاهی متفاوتی دارند. از معروف ترین درختان این جنگل ها می توان راش، بلوط، توسکا، نارون، زبان گنجشک و شمشاد را نام برد.

به طور کلی از نظر علمی در عرض های جغرافیایی بیش از ۴۰ درجه جنگل، شرایط برای رشد درختان راش وجود ندارد، اما در جنگل های هیرکانی ایران که به طور متوسط در عرض ۳۸ درجه قرار گرفته اند، توده های فشرده درخت راش به صورت انبوه رشد کرده اند که از این نظر منحصر بفرد هستند.