تحولات چاپ کتب درسی طی ۱۰ سال گذشته؛ از تولید تا توزیع

گروه جامعه ایرنا - وقتی کتاب های درسی به دست دانش آموزان می رسد، شاید در نگاه اول چند ورق با نوشته و تصویر تداعی کند اما در پس همین چند ورق کاغذ، تلاشی پنهان از زنجیره ای به هم پیوسته از تولید تا توزیع نهفته است و تمامی تلاش بر این است که کتاب هایی با کیفیت و قیمت مناسب در اختیار آنها قرار گیرد.

فرایند توزیع کتاب های درسی دوره ابتدایی، شاخه‌های فنی و حرفه‌ای، کاردانش و پیش دانشگاهی تا سال ۹۳ توسط مدارس و کتب درسی دوره اول متوسطه و دوره دوم متوسطه شاخه نظری توسط کتابفروشی‌های مجاز توزیع می‌شد.

این روند ادامه داشت تا اینکه برای افزایش بهره‌وری و استفاده هوشمندانه از فناوری اطلاعات برای تحقق اهداف تعیین شده و همچنین انجام تکالیف قانونی، از سال ۹۳ سامانه‌ای با عنوان «فروش و توزیع مواد آموزشی به نشانی www.irtextbook.ir یا www.irtextbook.com طراحی و اطلاعات دانش‌آموزان بر اساس پایه تحصیلی از طریق آن جمع‌آوری ‌شد.

اجرای طرح "فروش و توزیع مواد آموزشی از طریق سامانه الکترونیکی و ثبت سفارش کتب درسی" با اهدافی چون صرفه جویی در مصرف کاغذ، کاهش تعداد کتاب‌های درسی منسوخه، کاهش توزیع کتاب‌های درسی چاپ سال‌های قبل، کاهش تعداد کتاب‌های درسی مرجوعی و اعمال نظارت دقیق‌تر بر نحوه توزیع رسما از همان سال به اجرا درآمد.

ثبت نام از طریق این سامانه از سال ۹۳ تا ۹۷ برای دوره ابتدایی، فنی و حرفه‌ای و کاردانش انجام می‌شد و از سال ۹۸ متوسطه دوم نظری هم برای اولین بار به این شیوه ثبت سفارش شد و توزیع کتاب از طریق مدارس صورت پذیرفت.

مسئولان وزارت آموزش و پرورش همان سال به دنبال این اقدام در خصوص دستاوردهای استفاده شیوه جدید ثبت سفارش الکترونیکی کتب درسی و توزیع توسط مدرسه اعلام کردند که این اقدام صرفه‌جویی حدود ۱۳۰۰ تن در مصرف کاغذ و تولید حدود ۶ میلیون جلد کتاب کمتر نسبت به سال قبل از آن، باوجود رشد دانش‌آموز در دوره متوسطه را به دنبال داشته است.

همچنین اعلام شد که کاهش تعداد کتاب‌های درسی مرجوعی حدود ۲ میلیون جلد، کاهش کتب درسی منسوخه به میزان ۸۰۰ هزار جلد و کاهش ۳۰ درصدی توزیع کتب درسی چاپ سال‌های قبل از دیگر دستاوردهای استفاده از این سامانه توزیع و فروش کتاب‌های درسی بوده است.

در گذشته پس از ثبت قرارداد با کتابفروشی ها، کتاب ها به مراکز استان ارسال می شد و در ادامه وظیفه توزیع از استان تا مدرسه به عهده ادارات کل آموزش و پرورش بود که اکنون با بهره گیری از این سامانه دیگر از فرایند سخت و طاقت فرسای تنظیم قرارداد با کتابفروشی ها برای توزیع کتب درسی تا رسیدن به دست دانش آموزان با تاخیر یک یا دو ماهه خبری نیست.

خودکفایی در تولید کاغذ کتب درسی برای دومین سال

سالیانه ۱۵۵ میلیون جلد کتاب درسی در کشور به چاپ می رسد و از مجموع حدود ۷۵ هزار تن کاغذ تولید داخل برای اولین بار در سال گذشته، حدود ۵۵ هزار تن آن را وزارت آموزش و پرورش مصرف کرد و تلاش شد تا تمامی کاغذ مورد نیاز کتب درسی در داخل تامین شود.

همچنین در راستای حمایت و توسعه کاغذ تولید داخل از بهترین و پیشرفته ترین ماشین آلات چاپ و نشر و البته کاغذ مرغوب بهره گرفته شد، تا کتابی در خور و شایسته دانش آموز ایرانی تولید شود. اکنون با تلاش و همفکری کارشناسان و متخصصان، کاغذ ایرانی برای تولید کتاب های درسی در دسترس است و آرزوی دیرینه برای بی نیازی نسبت به خرید کاغذ خارجی محقق شد و اینک کتاب هایی تولید می شود که از استانداردهای لازم برخوردار است و نیازی به سیمی کردن ندارد.

سیاست وزارت آموزش و پرورش افزایش استفاده از کاغذ ایرانی است، هدفی که از سال ها قبل ترسیم شد و اینک به طور کامل محقق شده است. بر اساس اعلام مسئولان از سال گذشته تمامی کتاب ها با کاغذ داخل، تولید شده و این موضوع گام مهمی در خودکفایی در این زمینه است.

درباره وضعیت ثبت سفارش کتب درسی برای سال تحصیلی جدید بنا به گفته حجت الاسلام علی لطیفی رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش، تاکنون بیش از ۹۲ درصد دانش آموزان طبق برآوردها و ثبت نام های انجام شده، اقدام به ثبت کتب درسی کرده اند که همزمان با آغاز سال تحصیلی کتاب های خود را دریافت می کنند.

وی اظهار داشت: امسال با توجه به ثبت سفارش انجام شده توسط دانش آموزان، تعداد کتاب های درسی ارسال شده در دوره متوسطه اول بیشتر است و در دوره متوسطه دوم نیز ارسال کتاب ها از منطقه به مدرسه انجام شده است.

رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش ضمن ابراز امیدواری از اینکه با برنامه ریزی های انجام شده امسال، مهر کم چالشی در زمینه توزیع کتاب های درسی داشته باشیم، اضافه کرد: هر سال درصدی از دانش آموزان به دلیل تاخیر در ثبت نام کتاب های خود را دیرتر از دیگر همکلاسی هایشان دریافت می کنند اما در هر صورت برآوردها نشان می دهد که سال تحصیلی جدید وضعیت توزیع کتاب نسبت به سال‌های گذشته بهتر باشد.

حجت الاسلام لطیفی تاکید کرد: با توجه به اینکه وزیر آموزش و پرورش تاکید دارد که هیچ دانش آموزی بدون کتاب نباشد و از طرف دیگر هر چه ثبت نام و ثبت سفارش کتاب به تاخیر بیافتد، فرآیندهای توزیع دشوارتر خواهد شد.حتما دانش آموزان ثبت سفارش را تا پایان شهریور انجام دهند تا کتاب ها در روزهای آغازین مهرماه به دست شان برسد.

وی اضافه کرد: از آنجا که داده های ثبت نام در مدرسه ملاک ثبت کتاب درسی است، آن دسته از دانش آموزانی که با مشکلاتی در نام نویسی مواجه هستند به طور طبیعی در سامانه هم مشکل خواهند داشت که در این رابطه نیز به محض تکمیل ثبت نام، سفارش قابل انجام است.

رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش بیان داشت: دانش آموزان ورود به پایه دهم نیز به دلیل انتخاب رشته امکان دارد در ثبت سفارش کتب درسی با مشکلاتی روبرو شوند که پس از انجام این فرایند، باید هر چه سریع تر اقدام کنند تا در آغاز سال تحصیلی بدون کتاب نمانند.

حجت الاسلام لطیفی درباره چاپ کتاب های درسی برای سال آینده نیز گفت: چاپ سپاری کتاب‌های سال تحصیلی ۱۴۰۵ - ۱۴۰۴ به دلیل مسائلی همچون قطع برق در تابستان و قطعی گاز در زمستان از هم اکنون آغاز شده است چراکه چاپ کتاب به برق و برای خشک کردن نیاز به گاز دارد از این رو باید به موقع شروع کنیم.

وی یادآورشد: در زمان چاپ کتاب ها نیز با توجه به حجم سفارش ها در سامانه، بیشتر از این میزان و تخمین و برآورد اولیه کتاب چاپ می شود تا در ادامه با کمبودی مواجه نشویم.

رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش درباره جمع آوری کتاب ها در پایان سال تحصیلی نیز توضیح داد: این طرح با مسئولیت معاونت متوسطه در برخی از استان ها اجرا شد و از آنجا که استفاده از این کتاب ها برای سال بعدی امکان پذیر نیست، بهره برداری از آن به عنوان ضایعات موفق عمل کرد و از محل درآمدهای فروش کتاب‌های باطله اقدامات خوبی انجام شد و البته باید دست مدارس را باز گذاشت تا در این زمینه فعال باشند.

کلام آخر

از آنجا که فرآیند تولید کتاب های درسی بسیار هزینه بر و زمان بر است و تا زمانی که کتاب به دست دانش آموزان برسد، زنجیره ای از امکانات و تجهیزات اعم از نیروی کار، ماشین آلات و دستگاه ها باید به هم وصل شوند تا نتیجه این چرخه، تولید کتاب هایی با کیفیت و مناسب باشد، پس دانش آموزان برای قدردانی از این سرمایه های ارزشمند باید احساس مسئولیت کرده و در نگهداری کتاب های خود کوشا باشند.