طرح تشکیل سازمان ملی تغییر اقلیم روی میز فرهنگستان علوم

به گزارش روز سه‌شنبه گروه علمی ایرنا از فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی، نشست تغییر اقلیم و ایران آینده به همت دبیرخانه شورای آینده‌نگاری فرهنگستان علوم و با حضور شماری از مدیران این فرهنگستان از جمله ناصر باقری مقدم دبیر شورای آینده‌نگاری، آیت الله سید مصطفی محقق‌داماد رئیس گروه علوم اسلامی، یوسف ثبوتی رئیس گروه علوم پایه، مسعود تجریشی رئیس گروه مطالعات راهبردی زیست‌محیطی مرکز مطالعات، مهدی کدیور عضو وابسته گروه علوم کشاورزی، محمد رحیمی عضو هیات علمی دانشگاه سمنان و عضو گروه نویسندگان گزارش‌های هیات بین الدولی تغییر اقلیم، رضا مکنون عضو وابسته گروه فنی‌مهندسی فرهنگستان علوم و جمعی از اندیشمندان و متخصصان کشور برگزار شد.

در این جلسه، ضمن ارائه گزارش‌های مرتبط با تغییر اقلیم در ایران، قرار شد درباره موضوعاتی نظیر فناوری‌های آینده‌ساز در نقشه جامع علمی کشور، جمعیت ایران در دهه‌های آینده و هویت فردی و ملی در ایران آینده نیز در دستور قرار گیرد.

باقری مقدم دبیر شورای آینده‌نگاری فرهنگستان علوم در دومین نشست از سلسله نشست‌های دبیرخانه شورای آینده‌نگاری با نام «روایت اندیشمندان از ایران آینده» گفت که در نشست‌های آتی «روایت اندیشمندان از ایران آینده» به موضوعاتی نظیر فناوری‌های آینده‌ساز در نقشه جامع علمی کشور، جمعیت ایران در دهه‌های آینده و هویت فردی و ملی در ایران آینده در دستور قرار می‌گیرد و این نشست‌ها پس از پیاده‌سازی و تنقیح توسط دبیر علمی نشست، به گزارش‌های سیاستی تبدیل و برای مسئولان و مدیران اجرایی مرتبط در کشور ارسال خواهد شد.

مکنون عضو وابسته گروه علوم مهندسی فرهنگستان علوم و دبیر علمی جلسه نیز اظهار کرد: اثرگذاری تغییر اقلیم به رسمیت شناخته شده است و بیشترین اثر آن بر روی دما است و این روند افزایش دما حداقل تا دو دهه دیگر ادامه خواهد داشت، همچنین تغییر اقلیم در ایران مانند بسیاری دیگر از مناطق اتفاق افتاده و البته در برخی موارد اثرات آن در ایران شدیدتر گزارش شده است.

لزوم توجه به ابعاد اخلاقی و دینی تغییر اقلیم

رئیس گروه علوم اسلامی فرهنگستان علوم هم در این نشست بیان کرد: موضوع تغییر اقلیم در دو بخش قابل بررسی است؛ بخش اول مربوط به تحولات طبیعی است که دست بشری در آن دخالتی ندارد. طبیعت تغییر می‌کند و ربطی هم به اعمال و رفتار بشر ندارد. بشر نه مقصر و نه مکلف است. هرچند در فلسفه قدیم ما، چه فلسفه یونان و چه فلسفه اسلامی، تغییرات اقلیمی را بدون ارتباط با اعمال و اخلاق بشر نمی داند و اعتقاد داشتند که باران و توفان و دیگر پدیده‌های طبیعی با اعمال و رفتار انسان‌ها بر روی کره زمین ارتباط دارد.

محقق داماد، بخش دوم تغییرات اقلیمی را مربوط به آثار فعالیت‌های انسان دانست و درباره تغییر اقلیم و تأثیرات بشری بر آن، بر لزوم توجه به ابعاد اخلاقی و دینی این مسئله تأکید کرد و گفت: بخشی از تغییر اقلیم به‌علت اقدامات انسانی است که این باید مورد بحث و بررسی قرار گیرد. یکی از اقدامات لازم در این خصوص، وظیفه ما در شناسایی انطباق با این شرایط و شیوه زندگی در این شرایط است.

وی معتقد است که مشکل اصلی تغییراقلیم ریشه اخلاقی دارد و باید اخلاق بشر را به‌گونه‌ای تربیت کنیم که با طبیعت آشتی کند و برای این کار نیاز است نگاهی به ارتباط انسان، طبیعت و خدا در قالب یک مثلث داشته باشیم.

محقق داماد افزود: اگر ما به این تحول به‌راحتی پاسخ ندهیم، بدون شک محکوم به هلاکت خواهیم بود. جامعه‌ای موفق است که تغییر اقلیم را درک کرده و برای انطباق با آن برنامه‌ریزی کند. از این رو علمای دین باید اهتمام بیشتری به مباحث محیط زیست داشته باشند و رساله‌های توضیح‌المسائل دینی خود را به‌روز کنند و با احکام شرعی، مقلدان خود را به سمت حفظ محیط زیست سوق دهند. به‌عنوان مثال، توجه به میزان مصرف آب در احکام محیط زیستی باید مدنظر قرار گیرد.

ضرورت توجه به آمایش سرزمین

رئیس گروه علوم پایه فرهنگستان علوم نیز در این نشست به تاریخچه سازمان برنامه و اسناد توسعه در ایران اشاره و تأکید کرد که این سازمان از سال ۱۳۲۷ به عنوان نهاد مسئول برنامه‌ریزی اقتصادی و اجتماعی فعالیت کرده است و سازمان برنامه در این مدت با تدوین برنامه‌های ۷ ساله و سپس برنامه‌های پنج‌ساله، تلاش کرده است تا توسعه‌ای پایدار را در کشور فراهم آورد.

ثبوتی به بررسی گزارش آمایش سرزمین سال ۱۳۵۳ توسط مشاورین ستیران پرداخت و گفت: ایران سرزمینی خشک و کم‌باران است و آب‌های کشور عمدتاً در سواحل خلیج فارس و تالاب‌های حوالی آن قرار دارند. متمرکز کردن صنایع سنگین و آب‌بَر در سواحل جنوبی کشور، به همراه تربیت نیروی متخصص در این مناطق، از جمله توصیه‌های اساسی این گزارش بود.

وی به تغییرات اقلیمی اشاره و ابراز نگرانی کرد که در چهار دهه اخیر، جامعه فقط به تدریج به این تغییرات اذعان کرده است و سیاست متمرکز تصمیم‌گیری‌ها در پایتخت باعث شده که کشاورزی سنتی و روستایی مولد تحت تأثیر قرار گیرد و تبدیل به حاشیه‌نشینی در شهرهای بزرگ شود.

رئیس گروه علوم پایه فرهنگستان علوم با بیان اینکه جمعیت کنونی سواحل جنوبی کشور بسیار محدود است و تنها مجتمع پتروشیمی عسلویه به عنوان صنعت بزرگ در این منطقه وجود دارد، تأکید کرد که با استفاده از آب شور دریا و هوای مرطوب، می‌توان آب آشامیدنی و صنعتی تولید کرد، زمان برای تغییر و بهبود هنوز باقی است و باید اقداماتی برای تبدیل حاشیه‌نشین‌ها به نیروی مولد در سواحل جنوب انجام گیرد.

تأثیرات تغییر اقلیم بر تنوع زیستی و جوامع انسانی کشور

عضو وابسته و رئیس گروه مطالعات راهبردی زیست‌محیطی فرهنگستان علوم نیز اظهار کرد: شواهد موجود نشان می‌دهد که تغییرات جهانی اقلیم در دهه‌های آینده تأثیرات قابل توجهی بر متغیرهای اقلیمی و بخش‌های مختلف اقتصادی ایران خواهد داشت.

تجریشی افزود: ضمن بررسی وضعیت گذشته و حال متغیرهای اقلیمی و پیش‌بینی آن‌ها در آینده، باید تأثیرات تغییر اقلیم جهانی بر اقلیم، محیط زیست، منابع طبیعی، کشاورزی، تنوع زیستی و جوامع انسانی کشور تحلیل شود.

وی با ذکر نمونه‌هایی از این اثرات، هشدارهای لازم را به سیاستمداران و سیاست‌گذاران کشور ارائه کرد.

تغییر اقلیم در ایران و اصفهان و چالش آن با صنایع غذایی

عضو وابسته گروه علوم کشاورزی فرهنگستان علوم، درباره تأثیر تغییرات اقلیمی بر استان اصفهان اظهار کرد: ایران و به‌ویژه اصفهان در حال تجربه تغییرات قابل توجهی در میانگین و واریانس بارش، دما، تبخیر و رطوبت هست که می‌توان آن را به تغییر اقلیم نسبت داد. به وضوح شاهد تغییرات معنی‌داری در سطح بارندگی و دما در طول یک دوره نسبتاً طولانی هستیم. کاهش مداوم بارندگی و افزایش دما به حدی است که دیگر نیاز آبی گیاهان منطقه را تأمین نمی‌کند و این وضعیت به خشکسالی تعبیر می‌شود.

کدیور ادامه داد: استان اصفهان به عنوان یکی از نقاط آسیب‌دیده از خشکسالی در ایران شناخته می‌شود و در این زمینه رتبه سوم را در کشور دارد. کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند اگر روند کنونی ادامه یابد، اصفهان در ده تا دوازده سال آینده با خطر خالی شدن از سکنه مواجه خواهد شد. به‌طور خاص، شاخص فالکن مارک (Falken mark) که میزان سرانه آب در دسترس را نشان می‌دهد، برای اصفهان بین ۷۰۰ تا ۹۰۰ متر مکعب است که نشان‌دهنده کمبود آب در این منطقه است.

وی به عنوان مثال از ایجاد صنایع آب‌بَر به وضعیت تولید شیر در اصفهان اشاره کرد و افزود: مقدار آب مصرفی برای تولید یک لیتر شیر به طور متوسط حدود ۱۰۰۰ لیتر است و عمده این آب (تا ۶۰ درصد) از آب‌های زیرزمینی تأمین می‌شود. با توجه به عدم جریان طبیعی زاینده‌رود و استفاده از آب‌های زیرزمینی، این موضوع احتمال بروز پدیده خطرناک فرونشست زمین را افزایش می‌دهد.

این عضو فرهنگستان علوم تأکید کرد: اصفهان با بیش از۲۰۰ هزار رأس گاو شیری، تقریباً ۲۳ درصد شیر کشور را تولید کرده و به بخش‌های بزرگ صنعتی وابسته است. در این راستا، توزیع بهتر گاوداری‌ها در مناطق دیگری که با مشکلات پیش‌گفته کمتر مواجه هستند، می‌تواند به‌عنوان یک راهکار مناسب در نظر گرفته شود تا هم به محیط زیست اصفهان کمک کند و هم صنعت لبنیات کشور را در مسیر ثبات و پایداری نگه دارد.

تشکیل سازمان ملی تغییر اقلیم زیر نظر ریاست جمهوری

عضو هیات علمی دانشگاه سمنان نیز در این نشست پیرامون تغییرات اقلیمی و اثرات آن بر کشور گفت: برای جلوگیری از آثار زیان‌بار تغییر اقلیم و تا زمانی که دستاوردهای لازم برای کاهش گرمایش جهانی به ثمر برسند، چندین دهه طول خواهد کشید و از بین رفتن منابع طبیعی نظیر آب، خاک، منابع طبیعی و محیط زیست می‌تواند تمام برنامه‌های توسعه‌ای کشور از جمله بخش‌های کشاورزی، اقتصادی و فناوری را به طور جدی تحت تاثیر قرار دهد. به همین دلیل، ضروری است که سازمان یا موسسه‌ای مناسب و فراگیر در ساختار دولت تشکیل شود، تا ضمن تدوین برنامه جامع سازگاری با تغییر اقلیم با مشارکت دستگاه‌های ذی‌ربط، نظارت، پیگیری و هماهنگی اجرای برنامه ملی عملیاتی سازگاری با تغییر اقلیم را بر عهده گیرد.

رحیمی به تجربیات جهانی اشاره کرد و گفت: کشورهای منطقه و برخی کشورهای اروپایی که شرایط اقلیمی مشابهی با ایران دارند، دارای یک وزارتخانه به نام وزارت تغییر اقلیم هستند و به طور جدی برنامه‌های محافظت از منابع طبیعی را در مقابل تغییر اقلیم اجرایی می‌کنند. خوشبختانه ما نیز در کشور متخصصان متعهد و دلسوزی داریم که در دستگاه‌های اجرایی و دانشگاه‌ها مشغول به کارند و می‌توان با استفاده از این ظرفیت عظیم نیروی انسانی، برای محافظت از منابع طبیعی کشور برنامه‌ریزی کرد.

این عضو هیات علمی در پایان تأکید کرد: با توجه به موارد مطرح‌شده و به منظور هماهنگ‌سازی فعالیت نهادهای مختلف کشور و تعاملات بین‌المللی در حوزه تغییر اقلیم، پیشنهاد می‌شود سازمان ملی تغییر اقلیم زیر نظر ریاست جمهوری تشکیل شود تا بتوانیم به‌طور مؤثر و هماهنگی با چالش‌های آینده مقابله کنیم.

در پایان جلسه مقرر شد تا موضوعات مطروحه در این نشست به گزارش سیاستی تبدیل شده و برای نهادهای مسئول ارسال شود.