توقف بهره‌برداری صنعتی چوب از جنگل‌های هیرکانی تداوم می‌یابد

«نقی شعبانیان» امروز (دوشنبه) در گفت و گو با خبرنگار اقتصادی ایرنا درباره وضعیت فعلی جنگل های هیرکانی افزود: ایران با حدود ۱۴ میلیون هکتار جنگل از نظر پوشش جنگلی فقیر بوده و جزو کشورهای با پوشش کم جنگل به شمار می آید؛ به طوری که سرانه جنگل در کشور حدود ۱۷ صدم هکتار هست این در حالیست که سرانه جهانی جنگل حدود ۶ دهم هکتار است به عبارت دیگر سرانه جنگل در دنیا بیش از سه برابر سرانه جنگل در ایران است.

معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور اظهار داشت: علاوه بر این، عمده جنگل های ایران در مناطق خشک و نیمه خشک قرار دارند و فقط مقدار کمی از آنها تحت عنوان جنگلهای هیرکانی در مناطق مرطوب و نیمه مرطوب پراکنده است و این واقعیت وظیفه ما را در حفظ و احیا و توسعه جنگل در ایران سنگین تر می کند.

وی تصریح‌کرد: جنگل های شمال ایران تحت عنوان جنگل های خزری یا هیرکانی با مساحت حدود ۲ میلیون هکتار به صورت یک نوار سبزی در نیمرخ شمالی رشته کوه البرز با طول حدود ۸۰۰ کیلومتر از شرق استان اردبیل شروع می شوند و تا تقریبا مرز استان خراسان شمالی ادامه پیدا می کنند.

به گفته این مسئول، این جنگل ها که از کنار دریای خزر شروع می شوند از نظر ارتفاعی جنگل های خزری نام دارند تا ارتفاع تقریبی ۲ هزار و ۱۰۰ متر از سطح دریا پراکنده هستند. هر چند که بخش زیادی از این جنگل ها در مناطق جلگه ای حاشیه دریای خزر از بین رفتند.

شعبانیان گفت: این جنگل ها از لحاظ قدمت، تنوع زیستی، نقش اکولوژیکی و نقش اجتماعی و اقتصادی از با ارزش‌ترین جنگل‌های کشور ایران بلکه از با ارزش‌ترین جنگل‌های جهان محسوب می‌شوند، به طوری که نظیر آن در جهان بسیار اندک است.

وی خاطرنشان کرد: جنگل‌های شمال ایران باقیمانده جنگل های دوران سوم زمین شناسی هستند و قدمتی بیش از یک میلیون سال دارند و گاهی اوقات تا بیش از ۴۰ میلیون سال قدمت این جنگل‌ها را برآورد می کنند. این جنگل‌ها جزء محدود جنگل های اولیه در دنیا هستند که مشابه آنها تقریبا در اروپا دیگر وجود ندارد.

معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور افزود: به دلیل قدمت زیاد و ارزش ژنتیکی و اکولوژیکی بالای جنگل‌های هیرکانی، بخشی از این جنگلها (حدود ۳۰۷ هزار هکتار) در سال ۱۳۹۸ به عنوان میراث طبیعی در فهرست یونسکو به ثبت جهانی رسید که خود از جنبه های مختلف حایز اهمیت بوده و از طرف دیگر وظیفه ما را در حفظ و احیا و توسعه این بومسازگان با ارزش سنگین تر می کند.

وی اظهارداشت: مدیریت جنگلهای هیرکانی تا قبل از سال ۱۳۳۸ بر اساس طرح های جنگلداری مدونی نبوده و بهره برداری از این جنگل ها بیشتر به صورت به گزینی توسط مقاطع کاران به‌ویژه پیمانکاران خارجی بوده است و از سال ۱۳۳۸ تا سال ۱۳۶۰ سیستم مدیریت جنگل‌های هیرکانی بر اساس طرح‌های کلاسیک و بهره برداری متمرکز بوده است.

شعبانیان تصریح‌کرد: از سال ۱۳۶۰ تا سال ۱۳۷۵ مدیریت جنگل‌های شمال در قالب طرح‌های جنگلداری بر اساس شیوه های کلاسیک دانه زاد همسال، قطع یکسره و شیوه های تدریجی پناهی و برداشت چوب در پریودهای متفاوت بوده و از سال ۱۳۷۵ تا ۱۳۹۲ سیستم مدیریتی بر اساس شیوه های تک گزینی و برداشت غیرمتمرکز بوده است.

وی اضافه‌کرد: بنابراین از سال ۱۳۹۲ تا سال ۱۳۹۶ نیز طرح‌های جنگلداری بر اساس شیوه های همگام با طبیعت بوده و پایداری اکوسیستم و تنوع زیستی در قالب برداشتهای غیر متمرکز مورد توجه قرار گرفت که محور اصلی همه طرحهای مدیریتی جنگلداری تا سال ۱۳۹۶ بهره برداری چوب از جنگل بوده است.

معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور گفت: در چهار دهه اخیر با توسعه دانش اکولوژی و زیست محیطی در ارتباط با مدیریت جنگل‌ها در دنیا رویکرد جدیدی حاکم شد، به طوری که به جنگل‌ها به عنوان یک منبع تولید چوب نگاه نمی شود و دیگر ارزش‌های غیرچوبی جنگل‌ها به‌ویژه ارزش‌های زیست محیطی بومسازگان‌های جنگلی و به دنبال آن ارتقای شاخص‌های پایداری در طرح‌های جنگلداری مورد توجه بیشتری قرار گرفت.

وی افزود: به دنبال چنین رویکردی در دنیا، در کشور ایران نیز در یکی دو دهه اخیر خدمات غیر چوبی و ارتقای شاخص‌های پایداری جنگل‌های هیرکانی در طرح‌های جنگلداری مورد توجه بیشتری قرار گرفت تا اینکه در نهایت در سال ۱۳۹۶ بر اساس بند «ف» ماده ۳۸ قانون برنامه پنج‌ساله ششم توسعه اقتصادی اجرای طرح‌های جنگلداری در جنگل‌های هیرکانی متوقف شد.

شعبانیان با بیان اینکه طی سه سال طرح های جایگزینی تحت عنوان « طرح مدیریت پایدار منابع طبیعی هیرکانی» باید تهیه و اجرا شود اظهارداشت: طرحهای مدیریت پایدار جنگلهای هیرکانی فرآیندی است که در آن ابعاد اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی جنگل مورد توجه قرار گرفته و در جریان آن استمرار ارائه خدمات و تولید محصولات جنگل، بدون بروز نقصان در ارزش های ذاتی و توان مولد جنگل و همچنین بدون اثر سوء بر محیط فیزیکی و اجتماعی پیرامون جنگل‌ها، برای نسل های آینده تضمین می شود.

وی تصریح کرد: به دلیل مشکلات متعدد اجرایی بویژه مشکلات مالی و اعتباری تهیه طرحهای جایگزین با تاخیر روبرو شد که از سال ۱۴۰۲ مشکل اعتباری برای تهیه این طرحها تا حد زیادی حل شده و سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور بر روی تهیه طرحهای مدیریت پایدار جنگلهای هیرکانی تمرکز بیشتری پیدا کرد.

معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور اضافه کرد: تاکنون فاز مقدماتی (تهیه دستورالعمل ها) و فاز نیمه تفصیلی برای ۱۰۴ حوزه عرصه های هیرکانی به مساحت ۲.۹ میلیون هکتار تکمیل شد و در حال حاضر سازمان منابع طبیعی مشغول فاز تفصیلی اجرایی شده و در فاز نیمه تفصیلی، براساس ارزیابی توان اکولوژیکی و مدلهای تعریف شده، کاربریهای در خور (۹ کاربری شامل جنگلداری، مرتعداری، کشاورزی، آبزی پروری، توسعه صنعتی، ذخیره گاه، حفاظتی و حمایتی و گردشگری و بیابان) برای ۱۰۴ حوضه آبخیز عرصه های هیرکانی تعیین و نقشه پهنه بندی تهیه شد.

وی گفت: در فاز تفصیلی- اجرایی برای هر یک از کاربری‌های مشخص شده ضمن مطالعه دقیق، برنامه و طرح فنی تهیه خواهد شد و بر اساس برنامه زمانبندی در سال ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ برای ۴۵ حوزه طرح مدیریت پایدار و بر اساس روند کنونی تا پایان سال ۱۴۰۶ برای همه حوضه های هیرکانی این طرح تهیه خواهد شد.

شعبانیان تصریح‌کرد: وجه تمایز طرح «مدیریت پایدار جنگل‌های هیرکانی» با طرح‌های جنگلداری گذشته در سیاست کلی، اصول طراحی، اهداف، معیارها و شاخص ها، نحوه انجام مطالعات، نحوه اجرا و پایش و مستندسازی و ارزشیابی است، به طوری که در این طرح‌ها پایداری و ارتقای اکوسیستم‌های طبیعی در حوزه آبخیز، حفظ و بهبود تنوع زیستی (گیاهی و جانوری)، افزایش توان پایداری اکوسیستم جنگلی در برابر تغییرات اقلیمی و پیامدها و مخاطرات زیست محیطی، ممنوعیت بهره برداری چوب با هدف اقتصادی و استفاده از سایر ظرفیت‌های غیرچوبی منابع جنگلی بر مبنای ارزیابی توان اکولوژیک، ارتقای سطح فرهنگ عمومی و مسئولیت پذیری اجتماعی، تبیین جایگاه مردم و جوامع محلی و مشارکت آنان در حفاظت، شناسایی و استفاده خردمندانه از استعدادهای غیرچوبی حوزه های آبخیز جنگلی، ایجاد همگرایی و همسویی بین نظام آموزش عالی، تحقیقات کاربردی و دستگاه‌های اجرایی مورد توجه بیشتری قرار خواهد گرفت.

معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری گفت: به منظور سرعت بخشیدن به فرایند تهیه طرح‌های مدیریت پایدار جنگل‌های هیرکانی، سازمان منابع طبیعی از همه ظرفیت‌های کشور از قبیل شرکت‌های مشاور، دانشگاه‌ها و موسسات تحقیقاتی و همچنین ظرفیت کارشناسی موجود در درون سازمان استفاده خواهد کرد.

شعبانیان افزود: در سال ۱۴۰۲ مطالعات پایش و ارزیابی روند پایداری و آسیب پذیری جنگل‌های هیرکانی (آماربرداری سراسری دوره ای جنگل‌های هیرکانی) انجام شد و با استفاده از فناوری روز دنیا و آماربرداری اکوسیستمی ضمن آسیب شناسی، وضعیت پایداری جنگل‌های هیرکانی بررسی شد.

به گفته وی، طرح‌های جایگزین به منظور حفاظت از جنگل‌ها و حفظ سرمایه های موجود، طرحهای فنی- حفاظتی در جنگل‌های هیرکانی اجرا خواهد شد.

وی، وابستگی سنتی مردم محلی به عرصه های جنگلی، قاچاق چوب، حضور دام در جنگل، تغییر کاربری عرصه های جنگلی و توسعه ساخت و ساز را از جمله چالش های اصلی در جنگل‌های هیرکانی ذکر کرد و اظهار داشت: برای رفع این چالش ها نیاز به عزم جدی ملی و همکاری همه دستگاها به‌ویژه دستگاه قضایی است.

معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور گفت: سازمان مذکور در سال‌های اخیر با وجود همه مشکلات و نابسامانی های موجود به لحاظ محدودیت مالی و نیروی انسانی (کارشناس و هزینه انجام مطالعات) و با هدف ایجاد تغییرات بنیادی و تحولی عظیم در شیوه مدیریت منابع طبیعی منطقه هیرکانی، ضمن بهره گیری از نظرات دانشگاهیان، موسسه تحقیقات، افراد صاحب نظر، تلاش‌های علمی و عملی قابل توجهی را برای استقرار مدیریت پایدار منابع طبیعی منطقه هیرکانی انجام داده است، اما مشکلات متعددی به‌ویژه محدودیت‌های مالی و اجرایی موانعی را جهت دستیابی به اهداف فراهم کرده است که با وجود تلاش‌های فراوان، اقدامات انجام شده کافی به نظر نمی رسد.

وی افزود: بنابراین استقرار مدیریت پایدار منابع طبیعی منطقه هیرکانی (طرح جایگزین)، مستلزم عزم و اراده ملی، همدلی همه دستگاه‌ها و بخش های مرتبط، تامین منابع‌مالی و برنامه‌ریزی درست است.