ظهور سونامی دیسک گردن تا ۱۰ سال آینده/ سبک زندگی ایرانی برای کمر مضر است

گروه جامعه ایرنا - سید فرهنگ مرشد متخصص مغز و اعصاب است که خبرنگار ایرنا به بهانه شیوع مشکلات حرکتی و اسکلتی در بین مردم از جمله دیسک کمر و گردن با وی به گفت‌وگو پرداخته است؛ او بخشی از مشکلات ستون فقرات بیماران خود را سبک زندگی آنها می‌داند و اینچنین توضیح می‌دهد: ما عادت داریم روی زمین بنشینیم، روی زمین غذا بخوریم و روی زمین بخوابیم.

او ادامه می‌دهد: ما از بیماران می‌خواهیم که روی مبل بنشینند و پشت میز ناهارخوری غذا بخورند؛ روی تختخواب استراحت کنند، توالت ایرانی را کنار بگذارند و از توالت فرنگی استفاده کنند؛ حتی برای نشستن کوتاه مدت نیز از بیماران می‌خواهیم روی صندلی و نه روی زمین بنشینند.

وی همچنین به پیشرفت‌های علم پزشکی در زمینه جراحی‌های دیسک کمر و گردن اشاره می‌کند و می‌افزاید: عمل‌های جدید جراحی به وسیله دستگاهی به نام پایش عصبی انجام می‌شود؛ دیگر جراحی‌ها با چشم غیرمسلح انجام نمی‌شود بلکه با میکروسکوپ است و به همین دلیل ذره ذره دیسک‌های آسیب دیده را می‌توان دید و عصب‌ها را به شکل کامل آزاد کرد؛ به همین دلیل به هیچ عنوان امکان ندارد که در این نوع جراحی بیمار اظهار کند که خوب نشده‌است.

بخش نخست گفت‌وگوی ایرنا با این متخصص مغز و اعصاب در پی می‌آید:

دیسک کمر و گردن به زبان ساده چیست؟

ستون فقرات ما از چند قسمت گردنی، پشتی و کمری تشکیل شده است و داخل هر کدام از این نواحی چند عدد مهره وجود دارد؛ اگر ستون فقرات ما از یک استخوان تشکیل می‌شد، ما نمی‌توانستیم حرکت کنیم، خم و راست شویم و حتی گردن را به چپ و راست بچرخانیم. به همین دلیل در خلقت انسان تعدادی ضربه‌گیر بین مهره‌ها استفاده شده است که این مهره‌ها همان دیسک‌ها هستند.

همه انسان‌ها به شکل طبیعی دیسک دارند. وظیفه این دیسک‌ها ضربه‌گیری و کمک به حرکات ستون فقرات است. دیسک‌ها خاصیتی شبیه پاستیل دارند. موقعی که شما دو جسم را روی هم می‌گذارید اگر یک دانه پاستیل بین آنها قرار دهید این پاستیل ضربه‌ای که به این دو شی وارد می‌شود را می‌گیرد. اما اگر مقدار این ضربه خیلی سنگین یا محتوای آب دیسک کم شده باشد، این دیسک پاره می‌شود.

وقتی شخصی می‌گوید من دیسک کمر دارم در واقع منظورش این است که دیسک کمرش آسیب دیده است؛ از آنجایی که نخاع داخل ستون فقرات است و این دیسک‌ها در جلوی نخاع قرار دارند، موقعی که دیسک آسیب می‌بیند یا کم آب و مستعد پاره شدن می‌شود، دیسک روی نخاع و عصب‌هایی که از نخاع خارج می‌شوند، فشار وارد می‌آورد و مریض علامت دار می‌شود. یعنی اگر دیسک کمر باشد چون عصب‌های آن به پا می‌رود، بیمار دچار درد در ناحیه کمر و پا می شود و اگر دیسک گردن باشد درد در ناحیه دست و گردن به سراغش می‌آید.

آیا همه موارد آسیب دیدگی دیسک به جراحی نیاز دارند؟

به هیچ عنوان این طور نیست. تنها بیمارانی به عمل جراحی نیاز دارند که قدرت دست یا پایشان کم شده باشد؛ اگر بیماری به ما مراجعه کرده باشد و ما به او دارو داده باشیم و بعد از هشت هفته مصرف دارو بهبود نیافته باشد و علاوه بر کاهش قدرت دست یا پا، فلج حاد و بی اختیاری ادرار و مدفوع برایش پیش آمده باشد، او را جراحی می‌کنیم. مشکل بیشتر بیماران دیسکی با درمان دارویی و تغییر سبک زندگی و فیزیوتراپی حل می‌شود و نیازی به جراحی ندارند.

تنها بیمارانی به عمل جراحی نیاز دارند که قدرت دست یا پایشان کم شده باشد

دارو چه کاری برای بیماران مبتلا به دیسک انجام می‌دهد؟

داروهایی که برای بیماران تجویز می شود، چند دسته است؛ یک سری داروها، ضدالتهاب است زیرا وقتی دیسک پاره می‌شود، روی عصب فشار می‌آورد و آن را ملتهب می‌کند.

این التهاب باعث اسپاسم عضله می‌شود. داروی ضدالتهابی تجویز شده سبب شل شدن عضله می‌شود و به دنبال آن بیمار ممکن است به گزگز یا بی حسی در پا و دست دچار شود که برای این مشکل هم داروهای ضدافسردگی و ضدتشنج تجویز می‌شود.

با جراحی دیسک مشکل حل می‌شود؟

بیمارانی که در ابتدا با فلج به ما مراجعه می‌کنند و دچار بی اختیاری ادرار و مدفوع هستند، درد بسیار بسیار شدید و غیرقابل کنترلی دارند و بعد از ۸ هفته درمان با دارو، فیزیوتراپی و ورزش بهبود نیافته‌اند، نامزد عمل جراحی می‌شوند.

شیوه جراحی در این دوران نسبت به گذشته بسیار فرق کرده است؛ دیگر اینطور نیست که بیمار از چند روز قبل در بیمارستان بستری شود و یک برش بسیار بزرگ در کمر او بدهند و تا چند روز بعد از عمل هم در بیمارستان بخوابد و احیانا حین عمل، فلج نیز بشود؛ تکنیک‌های عمل جراحی بسیار بسیار پیشرفت کرده‌اند. ما در حین جراحی از برش‌های یک تا دو سانتی‌متری در کمر و برش‌های دو سانتی‌متری در گردن استفاده می‌کنیم. تمام عمل‌های جراحی ما نیز به صورت میکروسکوپی و تحت راهنمایی پایش عصبی است.

در گذشته می‌گفتند بیمار رفته دیسکش را عمل کند فلج شده است ولی دیگر این اتفاق تلخ نمی‌افتد.

در گذشته می‌گفتند بیمار رفته دیسکش را عمل کند فلج شده‌است ولی دیگر این اتفاق تلخ نمی‌افتد. به این خاطر که در حین عمل تمام عصب‌های بیمار پایش عصبی می‌شوند. یعنی الکترودهایی به کل بدن بیمار متصل می‌شوند که موقع عمل، اگر تیغ ما به عصب نزدیک شود بلافاصله این الکترودها که متصل به دستگاه پایش عصبی هستند به جراح هشدار می‌دهند که به عصب نزدیک شده‌ای و از آن فاصله بگیر. به همین دلیل در عمل با این دستگاه، مشکل بیمارانی که دیسک کمر یا گردن دارند به طور کامل برطرف می‌شود.

هوش مصنوعی هم توانسته است به شناسایی و درمان آسیب‌های دیسک کمک کند؟

تحقیقات بسیار زیادی در این زمینه صورت گرفته است و از دستگاه‌های جدیدی به نام روسا (ROSA) استفاده می‌کنند که در واقع یک ربات جراح است؛ یعنی ربات به وسیله اپراتور که یک انسان جراح است، برخی جراحی‌ها را انجام می‌دهد. ولی هنوز به آن شکلی که یک ربات خودش به تنهایی بتواند یک عمل جراحی را انجام دهد اتفاق نیفتاده است. ولی با پیشرفتی که در حال انجام است تا چند سال آینده شاهد وجود ربات‌های جراح هم خواهیم بود.

در زمینه تشخیص هنوز هوش مصنوعی وارد این مرحله نشده است و فقط پزشکان متخصص می‌توانند تشخیص دهند که شخص به درمان طبی و دارویی نیاز دارد یا عمل جراحی یا هر دو.

تنگی کانال نخاعی نیز یکی از آسیب‌هایی است که این روزها شایع شده است. این بیماری چیست؟

دیسک بیشتر مربوط به جوانان است و تنگی کانال نخاع اغلب مربوط به سنین بالاتر یا افراد چاق. اما تنگی کانال نخاعی چیست؟ شما یک کتری را دیده‌اید که لوله آن جرم بسته است، دقیقاً همین اتفاق در تنگی کانال نخاعی می‌افتد. این به علت افزایش سن یا وزن یا انجام کارهای خیلی سنگین رخ می‌دهد. این نوع بیماران معمولا خودشان را به جلو خم می‌کنند تا کانال نخاع آنها گشادتر شود.

به بیمارانی که تنگی کانال نخاع دارند، توصیه می‌کنیم که با ورزش، فیزیوتراپی و مصرف دارو، درمان کنند ولی اغلب کار این افراد به عمل جراحی می‌کشد.

تمام آنهایی که موقع راه رفتن به جلو خم می‌شوند، بر اثر تنگی کانال نخاع به این وضعیت دچار شده‌اند؛ افراد دارای تنگی کانال نخاع معمولا سن و سال بالایی دارند. بیمار می‌گوید من ۱۰۰ متر راه می‌روم پاهایم درد می‌گیرد و مجبورم بنشینم. بعد چند دقیقه که می‌نشینم خوب می‌شوم و دوباره راه می‌روم. هر کس چنین حرفی زد ۱۰۰ درصد تنگی کانال نخاع دارد. ما به این بیماران حتما توصیه می‌کنیم که با ورزش، فیزیوتراپی و مصرف دارو، درمان کنند ولی اغلب کار این افراد به عمل جراحی می‌کشد.

جراحی کمر به این شکل است که یک برش به کمر شخص در حالی که روی شکم خوابیده است، داده می‌شود و با استفاده از دستگاه پایش عصبی و مته‌های بسیاربسیار ظریف و ریز، به طور خیلی ملایم عناصر اضافه‌ای که پشت نخاع این افراد را فراگرفته است را می‌تراشیم و مشکلشان برطرف می‌شود. البته قبلا با یک وسیله مانند انبردست این کار انجام می‌شد ولی علم جدید از دستگاه پایش عصبی بهره می‌برد.

آیا می‌توان گفت بیماری‌های دیسک نسبت به گذشته بیشتر شده است؟

شناسایی بیماران سریع‌تر و بیشتر شده است؛ دستگاه‌های ام آر آی و مراکز درمانی مرتبط با دیسک افزایش زیادی یافته است. از طرفی سطح آگاهی جامعه هم بالا رفته است، برای همین دیسک‌ها زودتر شناسایی می‌شوند. الان هر کس دست یا پایش درد می‌گیرد و احساس می کند درد در حال انتشار و پیشرفت است، در اینترنت جست‌وجو کرده و با اطلاعات اولیه به پزشک مراجعه می‌کند.

بسیار شنیده‌ایم که موفقیت جراحی‌ دیسک کمر ۵۰ درصد است؛ یعنی در ۵۰ درصد ممکن است حال بیمار خوب نشود؛ با صحبت‌های امروز شما یعنی با کمک تکنولوژی روز دیگر این گزاره صحیح نیست.

همانطور که گفتم عمل‌های جدید به وسیله دستگاهی به نام پایش عصبی انجام می‌شود؛ دیگر ما با چشم خود عمل نمی‌کنیم بلکه با میکروسکوپ این کار را انجام می‌دهیم. تفاوت این عمل با روش سابق مثل شخصی است که با چشم غیرمسلح به آسمان نگاه می کند و دانشمندی که با تلسکوپ به ماه چشم می‌دوزد. فرق جراحی‌های سنتی دیسک با جراحی‌های جدید در این حد است.

ما در عمل جراحی با میکروسکوپ، ذره ذره دیسک‌های آسیب دیده را مشاهده می‌کنیم و عصب‌ها را به شکل کامل آزاد می‌کنیم. به هیچ عنوان امکان ندارد که در جراحی ما، بیمار اظهار کند که خوب نشده است.

چه جراحانی قادر به انجام چنین عمل‌هایی هستند؟

جراحانی که دوره‌های میکروسرجری یا جراحی میکروسکوپی را گذرانده باشند.

برخی مدعیان طب سنتی می‌گویند با یک جا انداختن می‌توان دیسک کمر یا گردن را درمان کرد، نظرتان چیست؟

اشخاص معمولا وقتی بیمار می‌شوند دوست ندارند عمل جراحی شوند و می‌خواهند با روش‌های غیرجراحی درمان شوند. از سویی جامعه ما به گونه‌ای است که افراد برای همدیگر نسخه تجویز می‌کنند. یعنی می‌گویند من رفتم پیش فلانی دردم خوب شد تو هم برو خوب می‌شوی!

در دیسک کمر چیزی در نرفته است که شیادان طب سنتی بخواهند آن را جا بیندازند! بلکه دیسک پاره شده است.

شاهدیم شخص با کمر درد پیش یک طبیب سنتی می‌رود که نه از آناتومی بدن انسان چیزی می‌داند نه از بیومکانیک ستون فقرات. از سویی در فرهنگ ما همه دوست دارند توسط طبیب سنتی مورد معاینه قرار گیرند. باید روی این مسئله کار فرهنگی انجام شود و نیاز است که ارگان‌های مربوطه وارد ماجرا شوند و جلوی افراد سودجو و کلاهبردار را بگیرند، چون این کار شیادی است. زیرا در دیسک کمر چیزی در نرفته است که بخواهند آن را جا بیندازند! بلکه دیسک پاره شده است.

من بیماری داشتم که دو هفته قبل در بیمارستان برای معاینه آمد. وقتی ام آر آی او را دیدم یک دیسک پاره شده بسیار بسیار بزرگ را روی عصب پای چپش مشاهده کردم. او را نامزد عمل کردم. صبح روز عمل به من گفت دکتر پشت کمر من سوختگی دارد. گفتم چرا؟ گفت برای درمان کمردردم پیش یک مدعی طب سنتی رفتم و او قیر داغ روی کمرم ریخت. پشت کمر او را دیدم یک ضایعه ۱۵ در ۲۰ سانتی متر سوختگی درجه ۲ تا ۳ بود. یعنی پوست بیمار کاملا سوخته و سوختگی به زیر جلد پوست رسیده بود.

متاسفانه این موارد کم نیستند. اتوی داغ می‌گذارند؛ سنگ داغ می‌گذارند و از این قبیل کارهای عجیب و غریب. این کارها را من به عنوان یک متخصص اصلا قبول ندارم و آنها را بسیار آسیب زننده می‌دانم.

متاسفانه در فضای مجازی به خصوص در اینستاگرام روی آن تبلیغ زیادی هم می‌شود. بسیاری از این بیماران نیاز به عمل جراحی دارند و تعداد قابل توجهی از آنها هم بر اثر این بیسوادی مدعیان طب سنتی، دچار فلج و آسیب‌های برگشت‌ناپذیر می‌شوند.

اخیرا خبری داشتیم که خانمی به خاطر دیسک به یک مدعی طب سوزنی مراجعه و فوت کرده است...

اگر شخصی که طب سوزنی انجام می‌دهد از دانشکده علوم پزشکی فارغ التحصیل شده و دوره های طب سوزنی را گذارنده باشد، چنین اتفاقی نمی‌افتد. این آسیب‌ها هنگامی رخ می‌دهد و منجر به مرگ یا نقص عضو و آسیب دائمی می‌شود که شخص مدعی از علم سررشته‌ای ندارد.

من هم شنیده‌ام که مثلا یک مدعی طب سنتی آمده است و گردن بیمار دیسکی را کشیده است تا به اصطلاح خودش آن را جا بیندازد و سبب آسیب نخاعی مریض شده است.

بدنسازی ورزش بسیار بسیار مفیدی برای دیسک‌های گردن و کمر است. البته به شرطی که کنترل شده باشدسبک زندگی ایرانی چقدر در بروز آسیب به دیسک موثر است؟

بسیار بسیار زیاد. ما به بیمارانی که نیاز به عمل جراحی ندارند، دارو می دهیم و از آنها می‌خواهیم که ورزش کنند یا تحت فیزیوتراپی قرار گیرند و از همه مهم‌تر این که سبک زندگی‌شان را عوض کنند.

متاسفانه برخی از مصادیق سبک زندگی ایرانی آسیب‌های زیادی را به دیسک کمر و گردن وارد می‌کند و بسیار مضر است. مثلا ما عادت داریم که روی زمین بنشینیم، روی زمین غذا بخوریم و روی زمین بخوابیم.

ما از بیمارانمان می‌خواهیم که روی مبل بنشینند و پشت میز ناهارخوری غذا بخورند. همچنین روی تخت‌خواب بخوابند. از توالت ایرانی هم استفاده نکنند و از توالت فرنگی بهره ببرند. حتی برای نشستن کوتاه مدت نیز از آنها می‌خواهیم روی صندلی بنشینند نه روی زمین. اما علتش چیست؟ واقعیت این است که ستون فقرات و اسکلت انسان‌ها برای نشستن روی زمین طراحی نشده است. از طرفی بیدار شدن از روی زمین چند برابر بیشتر از برخاستن از روی تخت‌خواب به ستون فقرات ما فشار می‌آورد.

سبک زندگی کارمندی چه؟

کارمندی برای کمر بسیار مضر است. برای همین از کارمندان می‌خواهیم حتما هر ۳۰ تا ۴۵ دقیقه یک بار از روی صندلی‌ بلند شوند و حتی شده چند قدم راه بروند و دوباره پشت میزشان بنشینند. در حین پشت میز نشستن هم حتما گاهی پای خود را منقبض کنند و ستون فقراتشان را صاف نگه دارند و قوز نکنند. هنگام راه رفتن نیز ستون فقرات خود را راست کنند. از همه مهم‌تر از آنها می‌خواهیم که به باشگاه بدنسازی بروند و عضلاتشان را تقویت کنند.

مگر بدنسازی برای کمر مضر نیست؟

به هیچ عنوان. اتفاقا چون عضلات را تقویت می‌کند باعث می‌شود فشار از روی مفاصل برداشته شود. بدنسازی ورزش بسیار بسیار مفیدی برای دیسک‌های گردن و کمر است، البته به شرطی که کنترل شده باشد و شخص بخواهد یک سری حرکات مشخص را برای تقویت عضلات انجام دهد، نه این که بخواهد رکورد از خود به جای بگذارد. ما به همه بیمارانمان می‌گوییم که حتما ورزش کنند تا عضلاتشان تقویت شود. از آنها درخواست می کنیم عضلات شانه و گردن خود را قوی کنند.

کارمندان برای جلوگیری از دیسک کمر هر ۳۰ تا ۴۵ دقیقه یک بار از روی صندلی‌ بلند شوند و چند قدم راه بروند

شنا چه؟

به بیماران خود که نیاز به عمل جراحی ندارند در کنار درمان دارویی، پیشنهاد می‌کنیم حتما به استخر بروند و همه شناها به غیر از قورباغه را انجام دهند. بهترین شنا برای بیماران دیسک کمر کرال پشت است.

سبک زندگی ما دیگر چه اشکالاتی دارد؟

استفاده افراطی از موبایل یکی از مشکلات این سبک زندگی است. ما از همه مراجعین خود می‌خواهیم که سرشان را پایین نگیرند بلکه گوشی موبایل را بالاتر بیاورند یا از وسایل کمکی و استندهایی که گوشی را بالا نگه می‌دارند استفاده کنند. همچنین اگر پشت میز نشسته و از لپ تاپ و رایانه استفاده می‌کنند، ارتفاع صندلی با میز و لپ‌تاپ را طوری تنظیم کنند که کمترین فشار ممکن روی ستون فقرات‌شان بیاید.

این استفاده نادرست از موبایل ممکن است در آینده یک سونامی دیسک گردن را در جامعه به وجود آورد؟

شاید زودتر از آن چیزی که من و شما فکرش را بکنیم این سونامی گریبان جامعه را بگیرد؛ حتی کمتر از ۱۰ سال دیگر امکان دارد این اتفاق بیفتد.

وزن زیاد یا قد بلند رابطه نزدیکی با دیسک کمر دارند. هر چه وزن بالاتر باشد فشار بیشتری به ستون فقرات وارد می شود

ارتباط بین چاقی و دیسک کمر چیست؟

وزن زیاد یا قد بلند رابطه نزدیکی با دیسک کمر دارند. هر چه وزن بالاتر باشد فشار بیشتری به ستون فقرات وارد می شود. ستون فقرات ما دیسک‌های متعددی دارد که نقش ضربه‌گیر را دارند. هر چه عدد وزن نسبت به قد بیشتر باشد فشار روی این دیسک‌ها بیشتر می‌شود. مثلا فرض کنید صاحب ستون فقراتی که برای تحمل یک وزن ۷۰ کیلویی طراحی شده است ۱۲۰ کیلو وزن دارد. در چنین حالتی ۵۰ کیلو فشار بیشتر به ستون فقرات وی وارد می‌شود و او را بیشتر مستعد بیماری‌های ستون فقرات می‌کند. در مورد قد هم، هر چقدر قد افراد بلندتر باشد بیشتر در معرض بیماری‌های ستون فقرات مثل دیسک هستند.

چه ارتباطی بین ژنتیک و بیماری‌های ستون فقرات وجود دارد؟

پدر و مادرانی که سابقه عمل جراحی دیسک و تنگی کانال دارند، فرزندانشان بیشتر دچار این بیماری‌ها می‌شوند.

بخش دوم این گفت‌وگو درباره بیماری آلزایمر در روزهای آینده منتشر می‌شود