گروه جامعه ایرنا - دکتر باقر لاریجانی از استادان به نام در حوزه دیابت و بیماری های غدد است؛ او متخصص بیماری‌های داخلی و فوق تخصص بیماری‌های غدد درون‌ریز و موسس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران است.
وی مدتی رئیس دانشگاه علوم پزشکی تهران بود و نقشی کلیدی در تدوین اسناد ملی بالادستی همچون نقشه جامع علمی کشور و نقشه سلامت ملی ایفا کرده است؛ مصاحبه با این استاد دانشگاه به بهانه هفته ملی آگاهی از بیماری دیابت انجام شد.
او معتقد است: اگر سبک زندگی و تغذیه در ایران اصلاح نشود، متأسفانه باید انتظار افزایش چشمگیر شیوع دیابت را داشته باشیم.
مصاحبه با این استاد ممتاز دانشگاه علوم پزشکی تهران و فوق تخصص غدد درون‌ریز و متابولیسم از بحث انسولین‌های داخلی و خارجی شروع شد، به سبک زندگی ایرانی کشیده و به صدمات بیماری های غیرواگیر به نظام سلامت کشور پرداخته شد و با پرسش‌هایی درباره مشکلات پیش روی وزارت بهداشت دولت چهاردهم، طرح پزشک خانواده و تعرفه‌های پزشکی پایان یافت.
بخش نخست مصاحبه با وی که به مناسبت «هفته ملی دیابت» انجام شد، در پی می‌آید:
گفت‌وگو را از بحث انسولین شروع کنیم. در موضوع کمبود انسولین، وزارت بهداشت اصرار دارد که بیماران انسولین ایرانی مصرف کنند و می‌گوید که پزشکان باید در تجویزهای خود به این موضوع توجه داشته باشند. علت اینکه پزشکان انسولین‌های خارجی که هر از چندگاهی نایاب هم می‌شود را ترجیح می‌دهند چیست؟
مسئله ترجیح پزشکان به انسولین‌های خارجی موضوعی پیچیده و چند وجهی است. بسیاری از پزشکان سال‌هاست با انسولین‌های خارجی کار می‌کنند و تجربه بالینی موفقی با آن‌ها داشته‌اند. این تجربه باعث ایجاد اعتماد به این داروها شده است. برخی پزشکان هم معتقدند که بیماران به انسولین‌های خارجی بهتر پاسخ می‌دهند و کنترل قند خون در آن‌ها با این داروها پایدارتر است.
ضمن آن که کشور ما با جمعیت حدود ۹۰ میلیون نفری نیاز بالایی به این دارو دارد؛ ما باید ضمن حمایت از تولید داخلی، مطالعات بالینی گسترده‌ای برای ارتقاء کیفیت و جلب اعتماد پزشکان و بیماران انجام دهیم.
پرفروش بودن متفورمین نشان می‌دهد که شیوع دیابت نوع ۲ در کشور رو به افزایش است بر اساس آمار سازمان غذا و دارو، متفورمین پرفروش‌ترین داروی کشور هم در سال گذشته و هم در امسال بوده است، این آمار نشان دهنده چیست؟
اینکه متفورمین به عنوان پرفروش‌ترین دارو در کشور شناخته شده است، نشان‌دهنده چند نکته مهم است. متفورمین تاکنون یکی از داروهای اصلی برای کنترل قند خون در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ بوده است. از طرف دیگر پرفروش بودن این دارو نشان می‌دهد که شیوع دیابت نوع ۲ در کشور رو به افزایش است. ضمنا متفورمین دارویی نسبتا ارزان و در دسترس است. این امر باعث شده که بسیاری از افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ بتوانند به راحتی به آن دسترسی پیدا کنند.
دلیل دیگر هم به نظر می‌تواند این باشد که متفورمین دارویی موثر و با عوارض جانبی نسبتاً کم است. این ویژگی‌ها باعث شده که پزشکان این دارو را به عنوان داروی خط اول برای درمان دیابت نوع ۲ تجویز کنند و حتی مصارف دیگری در پره دیابتی‌ها و بیماری تخمدان پلی‌کیستیک هم دارد.
اگر سبک زندگی و تغذیه اصلاح نشود، شیوع و موج دیابت در ایران چگونه خواهد بود؟
اگر سبک زندگی و تغذیه در ایران اصلاح نشود، متأسفانه باید انتظار افزایش چشمگیر شیوع دیابت را داشته باشیم. یکی از عوامل اصلی بروز دیابت نوع ۲ چاقی و اضافه وزن است. با توجه به افزایش مصرف غذاهای پر کالری و کم تحرکی در جامعه، این مشکل روز به روز وخیم‌تر می‌شود.
مصرف زیاد قندهای ساده، چربی‌های اشباع شده و غذاهای فرآوری شده، مقاومت به انسولین را افزایش داده و خطر ابتلا به دیابت را بالا می‌برد. از سوی دیگر عدم فعالیت بدنی کافی، سوخت و ساز بدن را کاهش داده و منجر به افزایش وزن و مقاومت به انسولین می‌شود.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که طی سه دهه گذشته، شیوع دیابت و مرگ ناشی از آن در ایران و منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا افزایش داشته است. مطالعه ارزیابی بیماری‌های غیرواگیر، شیوع دیابت نوع ۲ و پیش دیابت در بزرگسالان ایرانی را به ترتیب ۱۴ درصد و ۲۴ درصد برآورد کرده است که کاهش فعالیت بدنی و افزایش وزن از مهمترین عوامل خطر هستند؛ متأسفانه آمار فعالیت فیزیکی ناکافی در کشور بالاست و حدود ۶۰ درصد افراد تهرانی، فعالیت فیزیکی کافی ندارند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که طی سه دهه گذشته، شیوع دیابت و مرگ ناشی از آن در ایران و منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا افزایش داشته است
آمار دیابتی‌ها در ایران در مقایسه با کشورهای هم سطح و آمارهای جهانی را چطور ارزیابی می‌کنید؟
منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا که ایران را نیز شامل می‌شود، بیشترین آمار دیابت را در جهان داراست. کویت، عربستان سعودی و امارات بیشترین شیوع دیابت (بیش از ۲۱ درصد) را در منطقه دارند و ایران نیز در این میان طی سال‌های گذشته روند صعودی در شیوع دیابت، پیش دیابت و چاقی داشته است.
آیا می‌توان گفت که نظام سلامت در چند سال آینده بیشترین آسیب و هزینه را از محل بیماری های غیرواگیر همچون دیابت متحمل خواهد شد؟
اکنون هم چنین است؛ بیش از ۸۵ درصد مرگ و میر مردم در اثر بیماری‌های غیرواگیر از جمله دیابت، بیماری‌های قلبی - عروقی و سرطان است. شیوع دیابت در ایران رو به افزایش است و با وجود آگاهی نسبتاً بالا از این بیماری، درمان و کنترل مؤثر بیماری در حد مطلوب نیست. در حالی که راهبردهای ملی برای بهبود غربالگری و مراقبت از دیابت در سال‌های اخیر تصویب شده است، به نظر می‌رسد شکاف در تشخیص و درمان بیماری هنوز باقی مانده است.
با توجه به روند رو به رشد عوامل خطر مانند چاقی، کم تحرکی، تغذیه نامناسب و افزایش سن جمعیت، انتظار می‌رود شیوع بیماری‌های غیرواگیر همچنان افزایش یابد. بیماری‌های غیرواگیر معمولاً مزمن هستند و نیاز به مراقبت‌های طولانی مدت دارند. در این شرایط هزینه‌های درمانی به شدت افزایش پیدا می‌کند. ضمن اینکه بسیاری از بیماری‌های غیرواگیر می‌توانند عوارض جدی و پیچیده‌ای ایجاد کنند که نیاز به مراقبت‌های تخصصی و هزینه‌های بیشتر دارند و می‌تواند باعث کاهش بهره‌وری افراد در محیط کار و جامعه شوند که این امر به نوبه خود بار مالی بر اقتصاد کشور تحمیل می‌کند.
بیماری‌های مزمن و غیرواگیر مانند دیابت می‌توانند بر ابعاد مختلف زندگی انسان‌ها تأثیرگذار باشند. در زمان بیماری کووید که یک بیماری واگیر بود؛ بیشترین مرگ و میر در کسانی بود که بیماری‌های زمینه‌ای غیرواگیر داشتند؛ لذا توجه به بیماری‌های غیرواگیر اهمیت بسیار بالایی دارد.
موضوع بحث را با اجازه جنابعالی تغییر می‌دهیم. شرایط ویژه‌ای برای قشر پزشک در دولت چهاردهم بوجود آمده و آن اینکه رئیس جمهور یک پزشک است؛ به عنوان یک هم صنف با رئیس جمهور فکر می‌کنید ایشان چقدر بتواند چالش‌های نظام سلامت را مدیریت و حل کند؟
این موضوع که یک پزشک سکان هدایت کشور را برعهده دارد، در دنیا بی‌سابقه نیست. اما در شرایط خاص ایران و با توجه به چالش‌های متعدد نظام سلامت، این موضوع می‌تواند فرصت‌های متعددی را به همراه داشته باشد. یک پزشک به طور طبیعی درک عمیقی از مسائل فنی و علمی حوزه سلامت دارد. این امر می‌تواند به تصمیم‌گیری‌های بهتر در حوزه سیاست‌گذاری سلامت منجر شود. ضمن اینکه ایشان می‌توانند ارتباط بهتری با جامعه پزشکی برقرار کرده و از نظرات و پیشنهادات آن‌ها استفاده کنند. ایشان استاد دانشگاه و در گذشته رئیس یکی از بزرگترین و قدیمی‌ترین دانشگاه‌های کشور بودند؛ لذا تجربه و شناخت بالایی از نظام سلامت و حوزه‌های دیگر دارند.
نظر شما