لایحه «حمایت از خانواده از طریق ترویج فرهنگ عفاف و حجاب» معروف به لایحه حجاب پس از رفت و برگشت‌های متعدد میان مجلس و شورای نگهبان در ۷۴ ماده و در ۵ فصل تنظیم و دهم آذر ماه ۱۴۰۳، متن آن منتشر شد.
همزمان با انتشار مفاد این لایحه در رسانه‌ها، موجی از واکنش‌ها میان کاربران مجازی صورت گرفت و در بسترهای مختلف از تلگرام و اینستاگرام تا ایکس فارسی شاهد بازخوردهای مختلف و اغلب انتقادی نسبت به این قانون بودیم؛ به گونه‌ای که بی‌راه نیست اگر لایحه حجاب و عفاف را در کنار بحث فیلترینگ، از پربحث‌ترین و واکنش برانگیزترین رویدادهای اجتماعی فرهنگی در ۴ ماهه نخست روی کار آمدن دولت پزشکیان به حساب آوریم.
گروه داده‌کاوی پژوهش ایرنا به منظور رصد نظرات کاربران و همچنین تحلیل افکار عمومی فعال در مجازی، به بررسی نمونه‌ای از کاربران ایکس فارسی که توئیت‌های آنها بیشترین کامنت را گرفته‌اند، پرداخته است. انتخاب معیار «بیشترین کامنت» از این نظر مورد اهمیت است که سبب واکنش‌برانگیزی کاربرانی شده که تنها به خواندن و لایک کردن توئیت‌ها بسنده نکرده‌اند و به ابراز نظر مکتوب زیر توئیت‌ها پرداخته‌اند.
در این نمونه آماری، توئیت‌های بازه زمانی ۹ تا ۱۱ آذرماه که حداقل ۸۰ پاسخ تا حداکثر ۸۰۰ ریپلای گرفتند، از طریق سامانه پایشگر شبکه‌های اجتماعی استخراج و تحلیل شده است.
تحلیل مضمون توئیت‌های پربحث و واکنش‌برانگیز
تحلیل مضمون توئیت‌ها از میان توئیت‌های واکنش‌برانگیز یا پربحث و جدل صورت گرفته است. البته پرکامنت بودن یک توئیت، لزوما به معنای حمایت از آن محتوا نیست؛ بلکه در برخی مواقع، توئیت‌هایی که کاربران مخالفت و انتقاد بیشتری نسبت به محتوای آن دارند، کامنت‌های بیشتری می‌گیرند و بیشترین حجم واکنش‌ها را شامل می‌شوند.
در ادامه پرتکرارترین مضامین مرتبط با قانون عفاف و حجاب استخراج و مقایسه شده‌اند:
۱. ادعای غیرشرعی، غیر حقوقی و غیر علمی بودن قانون حجاب
این مضمون پرتکرارترین مضمون مرتبط با قانون حجاب است و به وجوه مختلف این قانون و طرح مغایرت آن با حقوق انسانی و شرعی و حتی علمی پرداخته است. این نگاه به طور خاص از سوی کاربران اصلاح‌طلب، میانه رو و روزمره‌نویس‌ها نشر و بازنشر شده است.
(به دلیل به کار رفتن الفاظ نامناسب و بی‌حرمتی برخی کاربران، تعدادی از مصادیق مربوط به مضمون‌ها به طور تعمدی حذف شده است)
۲. نسبت دادن به تندروی، منفعت‌طلبی و فساد به وضع کنندگان قانون حجاب
برخی کاربران ایکس فارسی، فارغ از محتوا و مفاد قانون حجاب به طور مستقیم وضع‌کنندگان این قانون و برخی نمایندگان مجلس را مورد نقد و هجمه قرار دادند.
۳. اعتراض به قانون حجاب به دلیل نقش اتباع خارجی در امر به معروف
حجم قابل توجهی از کاربران به نقش اتباع بیگانه و به خصوص افغان‌ها در این قانون معترض بودند. بر اساس قانون حجاب، طبق ماده یکم از تبصره دوم ماده ۳۲، «مهاجرین یا اتباع بیگانه‌ای» که «مجوز اقامت رسمی از وزارت کشور» دارند، امکان امر به معروف و نهی از منکر را دارا هستند. البته این موضوع توضیح داده شد و گویا تذکر اتباع تنها به خودشان امکان‌پذیر است.
۴. حمایت از قانون حجاب به عنوان ابزار جلوگیری از شل حجابی و برهنگی
برخی کاربران ارزشی و انقلابی به حمایت از قانون حجاب پرداخته و آن را نه محدودیتی برای افراد بدحجاب، بلکه مانعی برای برهنگی و ناهنجاری‌های اجتماعی و همچنین پایان‌بخش فعالیت گشت ارشاد دانسته‌اند.
۵. تاکید بر بی‌نتیجه و ناکارآمد بودن قانون حجاب و عفاف
گروهی از کاربران از اصولگرا، اصلاح‌طلبان و حتی حساب‌های منتسب به برخی علمای دینی ابراز عقیده کرده‌اند که این شیوه از مقابله با بدحجابی، نه تنها باعث رفع این معضل نمی‌شود؛ بلکه نوعی لجبازی و مبارزه منفی جامعه را برمی‌انگیزد و به نوعی بر بی نتیجه بودن این سبک رفتارها و قوانین تاکید داشتند.
۶. درخواست و گلایه یا هجمه به پزشکیان در ارتباط با ابلاغ قانون حجاب
برخی کاربران هم مطالبه ابلاغ و اجرا نکردن این قانون را از رئیس جمهوری، به ویژه با شعارهای انتخاباتی او مطرح کرده‌اند. هشتگ #ابلاغ_نکن هم در همین راستا از سوی برخی کاربران استفاده شده است. اپوزیسیون و گروهی از اکانت‌های توئیتری تندرو نیز تاکید بر این داشتند که قانون حجاب نتیجه شرکت در انتخابات و ریاست جمهوری پزشکیان است و البته توضیح ندادند که در صورت پیروزی رقبای پزشکیان، آیا این قانون اجرا نمی‌شد؟
۷. هجمه علیه قالیباف به عنوان ابلاغ کننده و حامی قانون حجاب
برخی کاربران مخالف شخص قالیباف و همچنین گروهی از روزمره‌نویسان و مخالفان نظام، انگشت اتهام را به سمت محمدباقر قالیباف، ریاست مجلس نشانه رفتند و ضمن برشمردن برخی انتقادات از او، این اقدام وی را مانع رای آوری او در انتخابات آینده کشور عنوان کردند.
۸. ادعای باج‌گیری به بهانه ابلاغ قانون حجاب
انگیزه مالی از وضع قانون حجاب بخش دیگری از مضامین پرتکرار مربوط به قانون حجاب بوده است. این طیف از کاربران، قانون حجاب و جرایم نقدی آن را نوعی باج‌گیری از مردم دانسته و حتی آن را راهی برای رفع کسری بودجه عنوان کردند.
۹. ابلاغ قانون حجاب؛ از اولویت نبودن مساله پوشش تا منحرف کردن افکار عمومی
در نهایت، طیفی از کاربران قانون حجاب را در شرایط کنونی فاقد اولویت دانسته و برخی هم آن را وسیله‌ای برای انحراف افکار عمومی و فریب و نقشه برخی گروه‌های خاص عنوان کردند که درصددند جامعه ایران و افکار عمومی را از مسائل اصلی اقتصادی، اجتماعی و سیاسی روز کشور غافل نمایند.
جمع‌بندی
۱. بررسی روند تدریجی مضامین مرتبط با قانون حجاب و تحلیل جریان‌شناسی آن نشان می‌دهد که این موضوع از یک مساله داخلی به یک موضوع بحرانی فراتر از ایران در ایکس فارسی بدل شده است. زیرا ابتدا معترضان به این قانون، کاربران اصلاح‌طلب، میانه‌روها، روزمره‌نویسان و حتی برخی کاربران اصولگرا بودند در حالی که در روزهای بعد شاهد فعالیت لشگر سایبری براندازان در تولید محتوا علیه نظام به بهانه قانون حجاب بودیم.
۲. تحلیل مضامین پرتکرار مرتبط با قانون حجاب از تعدد و نزدیکی این مضامین حکایت دارد، چنانکه ۹ مضمون از هجمه علیه رئیس‌مجلس، رئیس‌جمهور، وضع‌کنندگان قانون تا گلایه از بی‌نتیجه بودن حجاب اجباری، انتقاد از نقش اتباع خارجی، غیرشرعی، غیرعلمی بودن لایحه و حتی نسبت باج‌گیری به دولت به بهانه جرایم نقدی قانون حجاب و عفاف قابل استخراج و طبقه‌بندی است.
۳. مجموع مضامین حمایت از این قانون، تنها ۱۳.۶۴ درصد است. حضور کم کاربران ارزشی و انقلابی در این موج توئیتری و واکنش حداکثری به محتوای منتشر شده از آنها از سوی دیگر کاربران، از ویژگی‌های مهم جریان شناسی کاربران ایکس فارسی در این موج است؛ زیرا از میان ۹ مضمون پرتکرار تنها یک مضمون حمایتی وجود دارد و پاسخ‌های کاربران دیگر به کامنت کاربران ارزشی نیز قابل توجه و تامل است. در حالی که کاربران انقلابی در موضوعاتی که برایشان مهم است، فعالیت گسترده دارند، این نتایج نشان می‌دهد موضوع قانون مذکور، احتمالا در این طیف نیز مورد اجماع نیست.
نظر شما