«خونج» همتراز تخت سلیمان

به گزارش ایرنا، در جریان مطالعات اولیه تیم باستان شناسی دانشگاه هنر اسلامی تبریز در خونج شواهدی از فضاها و تزیینات معماری، سکه های متعلق به اتابکان آذربایجان، گونه های مختلف سفال اسلامی مثل زرین فام، مینایی و لاجوردین، قطعات شیشه ای و تجهیزات مرتبط با کوره های سفال پزی یافت شد که به لحاظ درینه شناسی، تمدنی و تاریخ هویت زیست ایران زمین و به خصوص آذربایجان و شمال غرب کشور از ارزش بسیار بالایی برخوردار است.

بنا بر اسناد تاریخی، منطقه "آق کند" که در جوار شهر کشف شده "خونج" قرار داشته است جزو یکی از شهرهای قدیمی ایران به شمار می رود که در قدیمی‌ترین منابع جغرافیای تاریخی همچون «حدود العالم من المشرق الی المغرب» به صورت «خونه» و منابع تاریخی دیگر مانند معجم البلدان یاقوت به صورت «خونج» و در سند ملکی متعلق به تاریخ ۹۷۱ هجری قمری به صورت «خوانج» و در سند دیگری که در تاریخ ۱۲۷۱ هجری قمری تحریر یافته «کاغذکنان مشهور به آق کند» نوشته و آمده است.

باستان شناسان متفق القولند که خونج در مرکز تلاقی جاده ابریشم قرار گرفته و به عنوان دروازه ورود به آذربایجان نیز توصیف شده است و به همین دلیل این شهر یکی از شهرهای بسیار مهم اقتصادی و تجاری دوره های اول اسلامی است که یافته های مربوط به مهرهای منقوش به نام تبریز تحت عنوان " بلده التبریز" و یا " لبده الری" موید این مطلب است.

در وصف و اهمیت شهر تاریخی خونج همین بس که طبق اسناد و مدارک تاریخی متقن "آلپ ارسلان" و پس از آن سعدلوها در این شهر زیسته اند که جزو مهمترین اتفاقات تاریخی است و بر همین اساس شاهنامه بزرگ سعدلو به احتمال زیاد متعلق به آنها است.

حفاظت از محوطه شهر تاریخی خونج دغدغه اصلی است

عضو هیات علمی دانشکده حفاظت آثار فرهنگی دانشگاه هنر اسلامی تبریز، باستان شناس دوره اسلامی و مسئول تیم کاووشگری شهر تاریخی خونج در گفت وگو با خبرنگار ایرنا، کشف این شهر تاریخی را بسیار مهم و به دلیل ارزش باستانی در زمره تخت سلیمان واقع در تکاب آذربایجان غربی دانست و گفت: خونج دومین شهر به لحاظ قدمت تاریخی در منطقه شمال غرب کشور است با این تفاوت که تخت سلیمان حاکم نشین بود، اما این شهر عوام نشین بوده است.

دکتر مهدی کاظم پور از خونج به عنوان دروازه ورود به آذربایجان در دوران نخستین اسلامی یاد کرد و افزود: اسناد تاریخی و یافته های جدید در این منطقه به خوبی نشان می دهد که این شهر جزو شهرهای آباد آن زمان بود و حتی دارای گمرک و قوانین مربوط به مالیات از صنایع نیز بود که بر اساس درآمدهای هنگفت منطقه آذربایجان اداره می شد.

وی با اشاره به انجام کاوش های باستانی که از آبان ماه امسال در محوطه تاریخی خونج صورت گرفت، ادامه داد: البته در دوران قاجار مختصری از سوی عتیقه جویان فرانسوی در این منطقه حفاری هایی انجام شده است که سفال های کشف شده در آن زمان اکنون در موزه لوور پاریس نگهداری می شود.

کاظم پور یکی از مهمترین یافته های شهر خونج را مربوط به آثار معماری در لایه های زیرین زمین بیان کرد و یادآور شد: این آثار به خوبی بیانگر و اثبات کننده وجود شهری مدرن و پرجمعیت همراه با ابنیه گوناگون در قرون اول اسلامی است که می تواند زمینه های مطالعاتی در حوزه تمدنی و هویتی ایران زمین و آذربایجان به شمار آید.

وی آشکار شدن تزئینات گچ بری، سکه های مسی مربوط به قرون اولیه اسلام ، آثار مربوط به آتشکده و کوره های تولید سفال را از کشفیات جدید باستان شناسی در محوطه شهر خونج بیان کرد و با تاکید بر اینکه این یافته ها از نظر تاریخی، هویتی، باستانی و تمدنی بسیار باارزش و بی مانند در منطقه شمال غرب ایران است، گفت: ادامه کاوش ها و تکمیل مطالعات مربوطه می تواند زوایای پیدا و پنهان این شهر تاریخی را نمایان کند.

کاظم پور یکی از تولیدات مهم شهر خونج در قرون پنجم و ششم هجری قمری را "سفال آق کند" بیان کرد که امروزه یکی از مهمترین مباحث روز باستان شناسی در جهان و دانشگاه های مطرح در حوزه تاریخی به حساب می آید.

به گفته وی سفال نوع آق کند از تولیدات محلی شهر خونج بوده که از طریق جاده ابریشم تجارت می شد و این شهر به دلیل قرار گیری در مسیر مواصلاتی ابریشم یکی از اولین شهرهای ایران است که پس از حمله مغول ویران و به آتش کشیده می شود و به همین دلیل ویرانی‌های آن در میان بومیان منطقه به "شهر سوخته" مشهور است.

این پژوهشگر میراث فرهنگی مهمترین چالش پیش روی تداوم تحقیقات در شهر تاریخی خونج را مربوط به حمایت ها و پشتیبانی مالی و اعتباری دانست و بر ضرورت اختصاص منابع مالی مناسب برای این موضوع تاکید کرد.

به گفته وی سفال نوع آق کند از تولیدات محلی شهر خونج بوده که از طریق جاده ابریشم تجارت می شد و این شهر به دلیل قرار گیری در مسیر مواصلاتی ابریشم یکی از اولین شهرهای ایران است که پس از حمله مغول ویران و به آتش کشیده می شود و به همین دلیل ویرانی‌های آن در میان بومیان منطقه به "شهر سوخته" مشهور است.

کاظم پور وسعت کنونی شهر تازه کشف شده خونج را ۸۵ هکتار اعلام و اضافه کرد: یکی از مشکلات مربوط به انجام کاوش های باستان شناسی در این عرصه مربوط به مسایل امنیتی، حصارکشی و ممانعت از رفت و آمدهای بومی ها و مردم است که باید اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی در این زمینه اقدامات لازم و کافی را انجام دهد.

وی شخم زنی اراضی خونج از سوی اهالی منطقه را آسیب جدی مربوط به کاوش های باستانی برشمرد و با ابراز تاسف از اینکه این موضوع رفته رفته بیشتر می شود، خواستار دخالت سریع و به موقع مدیران و مسئولان استانی و شهرستانی در این زمینه شد.

کاظم پور بر تسریع در حفاظت از محوطه تاریخی خونج تاکید و اضافه کرد: باید توجه داشت که ارزش و اهمیت این منطقه تاریخی و باستانی کمتر از منطقه لیلان نیست و نباید با سهل انگاری اجازه دهیم لایه های آن توسط اهالی و سودجویان به یغما رفته و از بین برود.

ساماندهی محوطه خونج اولویت میراث فرهنگی آذربایجان شرقی است

معاون میراث‌ فرهنگی مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان‌ شرقی نیز در گفت وگو با خبرنگار ایرنا، حفاظت از محوطه های تاریخی را ماموریت محوری این معاونت دانست و یادآور شد: هر چند امکانات موجود کفاف حفاظت های فیزیکی از چنین محوطه هایی را نمی دهد اما تا حد توان در این خصوص وارد میدان شده ایم.

وحید نواداد لزوم ساماندهی محوطه شهر تاریخی خونج در منطقه آق‌کند شهرستان میانه را مورد تاکید قرار داد و با اشاره به ضرورت حفاظت و ساماندهی محوطه‌های تاریخی، گفت: اداره‌کل میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌ دستی آذربایجان شرقی مجموعه‌ای از اقدامات تخصصی و مدیریتی را در محوطه این شهر تازه کشف شده اجرا می‌کند.

وی اظهار کرد: کشف شهر تاریخی خونج فرصتی مهم برای معرفی تاریخ، فرهنگ منطقه و توسعه پژوهش‌های علمی است و در چنین مواردی میراث‌ فرهنگی استان موظف است مجموعه‌ای از اقدامات حفاظتی و ساماندهی را به‌ سرعت اجرا کند تا این میراث گران‌بها حفظ شده و زمینه‌ای برای بهره‌برداری پایدار از آن فراهم شود.

نواداد با اشاره به کشف آثاری از شهر تاریخی خونج در جریان کاوش‌های اخیر تیم باستان‌شناسی دانشگاه هنر اسلامی تبریز، یافته های مربوط به شواهدی از فضاهای معماری، تزئینات دوره اتابکان و گونه‌های متنوع سفال اسلامی در این محوطه را بسیار مهم خواند و ادامه داد: این یافته‌ها نقش مهمی در روشن شدن تاریخ منطقه دارد و اهمیت حفاظت و ساماندهی این محوطه‌ بیش از پیش لازم و اجتناب ناپذیر است.

وی گفت: محصور کردن محوطه، استقرار نیروهای حفاظتی و مستندسازی علمی از جمله اقدامات اولیه برای جلوگیری از آسیب به محوطه‌های باستانی از جمله محوطه خونج است که اداره‌ کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی در نظر دارد تا ضمن حفاظت از این محوطه، با اسقرار کارشناسان و باستان‌شناسان، پژوهش‌های بیشتری در این منطقه آغاز کند.

نواداد ساماندهی محوطه‌های تاریخی را بخش مهمی از برنامه‌های میراث فرهنگی آذربایجان شرقی برشمرد و ادامه داد: پس از کشف محوطه‌های تاریخی، پاک‌سازی محوطه مرتبط با اکتشاف، مرمت آثار به دست آمده و ایجاد مسیرهای دسترسی برای بازدید کنندگان، با رعایت اصول حفاظتی از اقدامات اساسی بهره‌برداری پژوهشی و گردشگری از محوطه‌های باستانی کشف شده است.

وی اهمیت بهره‌برداری فرهنگی و آموزشی از محوطه‌های تاریخی را مورد اشاره قرار داد و اظهار کرد: ایجاد موزه یا مراکز اطلاع‌رسانی و طراحی مسیرهای گردشگری متناسب با حفظ اصول حفاظتی می‌تواند نقش مؤثری در توسعه گردشگری پایدار و معرفی این میراث ارزشمند ایفا کند.

به گزارش ایرنا، محوطه شهر سوخته خونج در جوار آق کند از توابع بخش کاغذکنان شهرستان میانه با قدمت مربوط به قرون میانه اسلامی در اول تیر ماه سال ۱۳۸۸ و با شماره ۲۶۷۱۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.