به گزارش ایرنا، آیین نکوداشت منصوره ثابت‌زاده پژوهشگر آیین و موسیقی نواحی ایران و ملل شامگاه شنبه- ۱۷ آذرماه- با حضور نظام‌الدین زاهدی سفیر کشور تاجیکستان در ایران، سعید ثابت مدرس و نوازنده سنتور، حمیدرضا نوربخش مدیرعامل خانه موسیقی، منصوره ثابت‌زاده پژوهشگر موسیقی و موسیقیدان، احمد رمضی مدیر مرکز موسیقی حوزه هنری و جمعی از اساتید و نوازدگان موسیقی مقامی در تماشاخانه مهر حوزه هنری برگزار شد.
موسیقی عامل پیوند ملت‌های جهان
در ابتدای این برنامه، بعد از قرائت قرآن و پخش سرود ملی، نظام‌الدین زاهدی سفیر تاجیکستان در ایران طی سخنانی اظهارداشت: بزرگان، موسیقی را زبان جهانی بشر نامیدند. موسیقی، این زبان جهانی بشر، عامل پیوند ملت‌های جهان است و شما خود شاهد هستید هنرمندان، سرایندگان، خوانندگانی هستند که به یمن نبوغ و استعداد خود در موسیقی، در ایجاد روابط فرهنگی کاری را انجام می‌دهند که وزارتخانه‌ها که هدف و رسالتشان تقویت روابط فرهنگی است، از عهده آن به این شکل برنمی‌آیند.
وی گفت: مردم تاجیک، مردمی اهل موسیقی، سرود و آوازخوانی هستند و ما در کشورمان انواع موسیقی‌های سنتی را داریم که مهمترین آن، موسیقی شش مقام است. این موسیقی مظهر هستی معنوی مردم تاجیک است و مردم تاجیکستان، هم در لحظه‌های شادی و سرور و هم در لحظات غم، خود را با موسیقی و سرود را تسکین می‌دهند.
زاهدی افزود: پس در تاجیکستان، اهالی موسیقی، مقامی ویژه دارند و در همین راستا، پژوهشگران موسیقی رسالت تقویت پیوندهای فرهنگی بین کشورها را به عهده دارند و سرکار خانم دکتر منصوره ثابت زاده که از موسیقیدانان و پژوهشگران موسیقی و پژوهشگران بنام حوزه ادبیات است، عامل تقویت روابط فرهنگی بین کشورها از جمله تاجیکستان و ایران بوده و ما به او که داننده موسیقی سنتی مردم تاجیکستان و به طور عموم موسیقی ماوراءالنهر است، افتخار می‌کنیم.
سفیر تاجیکستان در ایران بیان کرد: دکتر ثابت زاده، خادم روابط فرهنگی ایران و تاجیکستان است و از خداوند برایشان آرزوی سلامتی و توفیق روزافزون در تحقیق و پژوهش را خواستاریم.
وی در پایان سخنان خود، هدایایی سنتی را از طرف سفارت تاجیکستان به ثابت زاده اهدا کرد.
گوش مردم با موسیقی سنتی فاصله گرفته
در ادامه برنامه حمیدرضا نوربخش مدیرعامل خانه موسیقی ایران گفت: در طول ربع قرنی که خانه موسیقی ایران تاسیس شده است و فعالیت دارد، عزیزان و دلسوزانی بوده‌اند که به استحکام و پیشرفت این بنا کمک کردند.
وی افزود: در خانه موسیقی کمیته‌ها و کانون‌های مختلفی وجود دارد و یکی از کانون‌های پررنگ این مجموعه، کانون پژوهشگران است که با حضور متخصصان درجه یک، با قدرت به کارش ادامه می‌دهد، یکی از افرادی که در این کانون همواره حضور داشته و هر گاه از او همفکری خواسته‌ایم، آمده، (گرچه هیچ وقت خودش نخواسته مسئولیت مستقیمی قبول کند)، خانم دکتر ثابت‌زاده است. او هر وقت با من تماسی داشت در جهت حل مشکل هنرمندان موسیقی، به ویژه موسیقیدانان نواحی ما بوده است.
نوربخش اظهارداشت: متاسفانه همه می‌دانیم موسیقی ما چه وضعیتی دارد. یک شاخه از موسیقی (موسیقی پاپ) دارد خیلی پررنگ می‌شود که ما مخالف آن نیستیم اما اگر تعادل و اعتدال در آن نباشد، باعث خسران فرهنگی است.
وی تاکید کرد: متاسفانه می‌بینیم گوش مردم (به ویژه نسل جوان) چقدر با موسیقی ریشه‌ای، تمدنی و سنتی فاصله گرفته است. پرواضح است ما وقتی از موسیقی ایران حرف می زنیم، ریشه‌های آن کجاست.
مدیرعامل خانه موسیقی ایران گفت: ما رنگین کمانی از شمال تا جنوب، از شرق تا غرب گوهرهای ارزشمندی از نسل‌های گذشته موسیقی داشتیم که الان نیستند و به مدد پژوهشگرانی، از جمله خانم ثابت زاده بخشی از اینها ثبت و ضبط شده است و من از حوزه هنری که به این مهم همت گماشتند و از خانم ثابت‌زاده تجلیل کردند، سپاسگزارم.
ثابت زاده؛ به مثابه گیاه تلخه
براساس اعلام روابط عمومی حوزه هنری انقلاب اسلامی، در بخش دیگری در این آیین سعید ثابت مدرس و نوازنده سنتور بیان کرد: به وجود آمدن چنین مجموعه‌هایی (از پژوهش‌های موسیقی نواحی) سه امتیاز ذوق، عشق و کوشش لازم دارد و ثابت‌زاده ذوق این کار را دارد، یعنی هنر برایش کشش دارد، عشق دارد چراکه او پذیرش سختی را داشته و از مشکلات نمی‌ترسد، در ضمن او کوشش را که پوشش دو امتیاز اول بود، را داراست.
وی افزود: سی سال قبل که با ثابت‌زاده در دانشگاه هنر همکار بودیم، وی در سن جوانی با یک‌کوله و ضبط صوت از این بیابان به آن بیابان و از این روستا به آن روستا دنبال اساتید هنر بود. او به چه عشقی خطر را به جان می‌خرید و با هزینه شخصی یکایک اساتید را پیدا می‌کرد تا از آنها بخواهد هنرشان را بیاورند تا ثبت کرده و با موسیقی‌شان همگام کند.
این مدرس و نوازنده سنتور، منصوره ثابت‌زاده را به مثابه گیاه تلخه دانست که در شوره‌زار رشد می‌کند و غذا و آب خود را تامین می‌کند.
ثابت گفت: اینگونه افراد، تلخه هستند چون بدون پشتوانه فقط با عشقشان، جوانی‌شان را می‌گذارند. ما قدردان وی هستیم اما اینکه ثابت‌زاده چه ارزشی دارد در آینده مشخص می‌شود.
ثابت‌زاده؛ عاشق و دل در گرو هویت ملی
در ادامه برنامه، میلاد عرفان‌پور مدیر سابق مرکز موسیقی حوزه هنری طی سخنانی اظهارداشت: ثابت زاده، فارغ از حوزه موسیقی نواحی که در آن مشهور است در حوزه‌های دیگر هم مجاهدت‌های پنهانی کرده که برخی در حوزه تعاملات میان فردی و برخی ملی بوده است.
وی گفت: در حوزه موسیقی نواحی ما کمتر اساتید و متخصصانی داریم که عمر در این حوزه بگذارند چراکه چرخه اقتصادی چندان جذابی ندارد. در این میان اما کسانی هستند که همچون منصوره ثابت‌زاده عاشق هستند و دل در گرو هویت ملی دارند و پای میراث ملی ایستاده‌اند.
عرفان‌پور افزود: ثابت‌زاده سال‌ها بدون اینکه سفارش یا بودجه‌ای گرفته یا چشم‌داشتی داشته باشد، به نقاط کم‌برخوردار سر می‌زد، برای یافتن نغمه‌ای در حال فراموشی یا نغمه‌پردازی که در حال فراموش شدن بود. او سختی‌هایی که شاید برای یک زن دشوار باشد را به جان خرید تا میراث هنری و فرهنگی ما بماند و آسیب فراموشی به آن وارد نشود. این تلاش برای ثابت‌زاده همچنان ادامه دارد، به طوری که وی چند روز آینده هم با این هدف عازم سفر می‌شود.
مدیر سابق مرکز موسیقی حوزه هنری بیان کرد: امیدوارم برگزاری چنین نشست‌هایی برای ما جوان‌ترها درس‌هایی داشته باشد و الگوسازی کند. امیدوارم این بزرگداشت‌ها برای ما که این روزها درگیر بلاهایی همچون دیده شدن و بازی‌های اقتصادی هستیم ثمره داشته باشد و آن هم رسیدن به ذات هنر و ارزش‌های بالایی که امثال ثابت‌زاده عمر خود را صرف آن کرده‌اند، باشد.
در ادامه، جهانگیر نصری اشرفی نویسنده و پژوهشگر موسیقی طی سخنانی اظهارداشت: دو نکته خیلی مهم که ما باید بدانیم این است که اولا موسیقی‌های قومی چیست و دوم اینکه چه اهمیتی دارد.
وی گفت: همه خرده فرهنگ‌ها و اقوام ما از خط نامرئی موسیقی برخوردار بوده‌اند اما کشور ما از نظر ثبت اسناد و تاریخ اجتماعی، ضعیف است. ما در مقطع پرشتابی هستیم که از عصر روشنفکری شروع شده تاکنون ادامه دارد.
نصری اشرفی افزود: خط نامرئی موسیقی بخشی از تاریخ اجتماعی ماست و خانم دکتر ثبات زاده، یکی از ضبط‌کنندگان اسناد تاریخ اجتماعی ایران است. وی یکی از کسانی است که اسناد تاریخ اجتماعی ایران را به جامعه آینده ارائه می‌کند.
محمدعلی مرآتی مدیرعامل انجمن موسیقی ایران نیز در این آیین اظهارداشت: امشب که پاسداشت منصوره ثابت زاده است را پای پاسداشت موسیقی نواحی می‌گذارم.
وی حضور سفیر تاجیکستان در این مراسم را نشانگر پیوند تاریخی ایران و تاجیکستان و وحدت فرهنگی میان دو کشور دانست و افزود: موسیقی نواحی ایران ویژگی خاصی دارد که آن رابطه ژنتیک و اندام‌واری است که با جای جای فرهنگی ایران دارد و نکته جالب این است که به این بزرگان نواحی و دستگاهی، هیچ کسی دستور نداده که رابطه را حفظ کنند بلکه صرفا به خاطر عشق آنها به پیام مهر و دوستی داشته‌اند.
مرآتی گفت: در موسیقی اقوام این رابطه ژنتیک دیده می‌شود پس هنر بزرگ در این حوزه باید ذائقه تشخیص داشته باشد و گرنه افراد آسیب‌زننده می‌شوند. در موسیقی کسانی که نخبه هستند می‌توانند این امر را تشخیص دهند و این نخبه‌ها دارای عشق درونی هستند.
مدیرعامل انجمن موسیقی ایران بیان کرد: ثابت‌زاده در سال ۱۳۵۸ با فعالیت مستمر در موسیقی نواحی و پدیده‌های موسیقایی و برای پیداکردن رنگ و ریشه‌های موسیقی مقامی بدون هیچ چشم‌داشتی کار کرده است.
ثابت‌زاده؛ پژوهشگری با لباس کماندویی
در ادامه هوشنگ جاوید مولف و پژوهشگر موسیقی نواحی نیز طی سخنانی گفت: به نظرم حوزه هنری، مرکز موسیقی مقامی ایران است و من نمی‌دانم می‌خواهد با گنجینه‌ای که از موسیقی نواحی ایران دارد، چه کار کند.
وی افزود: از نسل ما هر کدام برای موسیقی به سمتی رفت و کاری انجام داد. منصوره ثابت‌زاده نیز بیشترین هدفش را روی موضوعی گذاشت که بسیار حساس و خاص بود. شما تصور کنید یک زن، تنها، در روستاها، در موقعیت نامناسب جاده‌ها دنبال آواز و ساز می‌رفت، آن هم با لباس کماندویی و کوله‌پشتی معروفش.
جاوید بیان کرد: ثابت‌زاده، انسان بسیار کوشا و پرهمتی است. همسر ایشان مفقودالاثر است و او در کنار همه کارهایش فرزندداری هم کرده، حتی برای برنامه سازی موسیقی، آسیتن‌هایش را بالا زده و برای نوازندگان میهمان، آشپزی کرده است.
این پژوهشگر تاکید کرد: موسیقی نواحی با همه شکل‌هایش، در حال جان کندن است، کجایید؟ کاری بکنید.
جاوید گفت: این زن دنبال فرهنگی رفت که باید می‌رفت. خوشحالم که حوزه هنری از او تقدیر می‌کند. خیلی خوشحالم که از تنها زن نسل اول بعد از انقلاب در عرصه موسیقی، در شروع قرن جدید تجلیل کرده و از آثارش رونمایی می‌کنند.
با صدا و تفکر دهاتی‌ات بخوان!
سعید جعفرزاده (پرواز همای) آهنگساز و خواننده که دیگر سخنران این مراسم بود به بازگویی خاطره‌ای پرداخت و گفت: سال ۱۳۷۹ جوان ۱۷ سالهای بودم که تازه به تهران آمده بودم و در دانشگاه علمی کاربردی موسیقی وقتی همه دانشجویان می‌رفتند، تمرین آواز می‌کردم.
وی افزود: طبقه بالای کلاس ما استاد منصوره ثابت زاده کلاس تلفیق شعر و موسیقی داشت. به یاد دارم که روزی آرام پایین آمد و گفت چه کار می‌کنی؟ گفتم: تمرین آواز می‌کنم. گفت «پاشو بیا بالا». من بالا رفتم و دیدم شاگردان دیگر هم نشسته‌اند. آن دوره بسیاری از افراد تحت تاثیر آواز و سبک محمدرضا شجریان بودند و افرادی چون من آواز وی را تکرار می‌کردیم.
جعفرزاده بیان کرد: آن زمان ثابت‌زاده گفت تو یک صدای دهاتی داری و اگر بخواهی دنباله‌رو سبک شجریان باشی باید بدانی که او به قدری شاگردان خوبی دارد که تو یه جایی نمی‌رسی. تو با صدا و تفکر دهاتی‌ات بخوان. این دیدگاه را منصوره ثابت زاده به من هدیه کرد. او هر شب که به محفل بزرگان موسیقی می‌رفت من را هم با خود می‌برد تا در جمع اساتید قرار بگیرم و در مسیر درست حرکت کنم.
در ادامه این خواننده آوازی با زبان گیلانی برای حاضران خواند که مورد استقبال حاضران در تماشاخانه مهر قرار گرفت.
ثابت زاده؛ فعال به اندازه یک وزارتخانه
در ادامه قطب‌الدین صادقی نویسنده، پژوهشگر وکارگردان تئاتر نیز اظهارداشت: موسیقی و رقص هنرهای مظلومی هستند. بخش بزرگ موسیقی ایران، موسیقی اقوام است که هیچ کس عظمت و ارزش‌های عاطفی تاریخی و نمادی آن را نمی شناسد در حالی که این بخش بزرگ فرهنگ موسیقایی فرهنگ کشور ماست.
وی در ادامه به مرور انواع رقص‌های ملی ایران و تفاوت آن با رقص‌های مرسوم معاصر پرداخت و افزود: این رقص‌ها به سرعت در حال فراموشی است و باید آنها را جمع و ثبت کرد، چراکه غلظت معنوی آیین ماست و کار ما نه تنها پاسداری بلکه مداومت در آن است، این ویژگی‌هایی را که برشمردم، همه در وجود خانم دکتر ثبات زاده است. زنی که با همت بسیار، هم موسیقی و هم رقص را شناسایی، دسته‌بندی و ثبت کرده است.
صادقی تاکید کرد: وی به اندازه یک وزارتخانه فعال است و سفرهای بی‌شماری را با هزینه شخصی خودش انجام داده است و توانایی این را دارد با روشی علمی اینها را اول به ما و بعد به جهانیان بشناسد و این تعهد درونی او باعث فخر و سربلندی دوران ماست.
می‌ترسیدم، موسیقی شش مقام را درو کنند
در ادامه، منصوره ثابت‌زاده طی سخنانی با تشکر از پدر و مادرش گفت: برای جمع‌آوری موسیقی تاجیکستان کمبودهایی داشتم که مادرم طلاهایش را فروخت تا من در دوره جنگ داخلی تاجیکستان بتوانم کار پژوهشی‌ام را انجام دهم.
وی با تشکر از اساتید حاضر در سالن اظهارداشت: زمانی که یکی از هنرمندان بزرگ تاجیکستان مریض بود، با پول اندکی که داشتم به او گفتم به ایران بیا و من اینجا تو را درمان می‌کنم. او در زمان مطرح شدن این دعوت یک ماهه باردار بود، وقتی به ایران آمد ۹ ماهه بود. او در خانه من زایمان کرد، حال خوبی نداشت و من در بیمارستان چک بی‌محلی کشیدم و به پزشکان بیمارستان سجاد گفتم که من آنها را زنده می‌خواهم. اگر بلایی سرشان بیاید پدرم را تاجیک‌ها درمی‌آورند چون هنرمندشان اینجاست. تمام پزشکان خرج خود را بخشیدند و من با ۹۲ هزار تومان بچه را که در دستگاه بود، ترخیص کردم.
این پژوهشگر موسیقی نواحی و آسیای میانه با اشاره به حمایت‌های هنرمندان پیشکسوت و بزرگ موسیقی خطاب به سفیر تاجیکستان گفت: وقتی رسیدم به سمرقند، یک زن تنها با کوله‌پشتی بودم. می‌خواستم از ازبکستان وارد تاجیکستان شوم و ویزا نداشتم. ساعت سه نیمه شب بود و کسی در اتاق لب مرز حضور نداشت، به خاطر وضعیت تاجیکستان و صداهای شلیک فرد بلدراه مرا رها کرد و رفت. در آن شرایط نمی‌دانستم کجا بروم و خیلی می‌ترسیدم امثال طالبان موسیقی تاجیکستان را که بخشی از موسیقی شش مقام و بخشی از دوازده مقام قدیم ایران است را درو کنند. آن شب با صدای حیوانات و گرگ‌ها خوابیدم تا فردای آن روز مامور لب مرز آمد و با زدن مهر توانستم وارد کشور تاجیکستان شوم.
ثابت‌زاده در ادامه بخشی از خاطراتش در سفر به بوشهر و خواب شبانه‌اش در کنار درخت کنار را بازگو کرد و افزود: این راه واقعا راه آسانی نبود اما عاشقانه بود.
شعرخوانی حسن صفدری، اجرای موسیقی توسط ایمران حیدری نوازنده قوپوز و پژوهشگر موسیقی آذری، اجرای موسیقی توسط حمید خضری نوازنده دوتار شمال خراسان و فریبرز جعفری نوازنده تنبک، اجرای موسیقی توسط احمدوند و امیر متولی و پخش فیلم مصاحبه با منصوره ثابت زاده از جمله برنامه‌های این آیین بزرگداشت بودند. در پایان این مراسم آثار ثابت زاده رونمایی شد و پوستر آن به امضای هنرمندان موسیقی رسید.
منصوره ثابت‌زاده متولد ۱۳۴۵ نویسنده، پژوهشگر ادبیات فارسی، موسیقی و رقص‌های اقوام ایرانی، دارای دکترای رشته زبان و ادبیات فارسی از واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی تهران است. وی ازسال ۱۳۵۸ تحقیق در مبانی حرکتی و رقص‌های اقوام ایرانی را آغاز کرد و به آموختن موسیقی سنتی ایران نزد استادان بنام پرداخت و شیوه سنتورنوازی به سبک قدما (ردیف میرزا عبداله) و ردیف آوازی (روایت عبداله دوامی) و دوره‌های رساله‌شناسی و شناخت موسیقی قدیم ایران را به مدت ۱۵ سال نزد مجید کیانی فراگرفت و ردیف آوازی به شیوه عبدالله دوامی و سبک و سیاق آوازی قدما را از علی‌اکبر مجیدی شاگرد برتر عبدالله دوامی و نورالدین رضوی سروستانی (روایت برومند) و محسن کرامتی (روایت طاهرزاده و سایر شیوه‌های قدما) آموخت و دانش آوازی خود را در محضر مجید کیانی با سنتور بازآموزی و تکمیل کرد.
ثابت‌زاده تئوری موسیقی غربی و آواز کلاسیک را زیر نظر پل زیتسوئل در ایالات متحده آمریکا فراگرفت و با کورئوگرافی و ثبت و طراحی و حرکات موزون نمایشی نزد پروفسور نورجانف تئاترشناس و نسا کورکاوا (تاجیکستان)، آمینه دیلبازیوا (جمهوری آذربایجان)، گنزالس (اسپانیا) و گلاکز (ایالات متحده آمریکا) آشنا شد.
ثابت‌زاده علاوه بر پژوهش موسیقی‌های جشنی و حرکتی نواحی ایران به بررسی رقص‌های ملل اطراف ایران نیز پرداخت. پژوهش وی در موسیقی شش مقام و سایر موسیقی‌های فارسی زبانان ماوراءالنهر با عنوان پژوهشی در موسیقی تاجیکستان برنده جایزه ملی پژوهش سال ۱۳۷۸ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران شد.
ثابت‌زاده در سالهای ۱۳۸۷ و ۱۳۸۸ به عنوان پژوهشگر نمونه دانشگاه آزاد واحد تهران جنوب برگزیده شد. تدریس وی در رشته موسیقی از اوایل دهه هفتاد در دانشگاه‌های تهران، هنر، سوره، آزاد و موسسات هنری آزاد آغاز شد درحالی که با سمت عضو هیات علمی در دانشکده ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب به تدریس زبان و ادبیات فارسی مشغول بود. ثابت‌زاده همچنین ریاست کانون پژوهش و نویسندگان موسیقی در خانه موسیقی را سال‌ها به عهده داشته و در پژوهش و ساخت برنامه‌های معرفی موسیقی نواحی ایران نظیر برنامه موسیقی ترقه و روز نوروز شرکت داشته است.
ثابت‌زاده چند کتاب و بیش از پنجاه مقاله نوشته است، وی همچنین دو مدخل «بوسلیک» و «بیات ترک» را برای دائرةالمعارف بزرگ اسلامی و نیز مدخل رقص در ایران را در دانشنامه مردم ایران نوشته است.
نظر شما