وارونگی دما در قم؛ تنفس در میان دود و مه

به گزارش ایرنا، دراین روزهای سرد پاییز، هنگامی که پنجره‌ها بسته می‌شوند و شب‌ها در سکوت سرد شهر قم فرو می‌رود، پدیده‌ای به آرامی و بی‌صدا در جو این شهر رخ می‌دهد که در ابتدا شاید چندان توجهی جلب نکند. اما وقتی صبح می‌شود، هوای زهرآلودی که در میان کوچه‌ها و خیابان‌ها موج می‌زند، نشان از یک پدیده طبیعی اما مخرب دارد: وارونگی دما

وارونگی هوا، گویی پتویی سنگین از دود و آلودگی بر شهر کشیده شده باشد، همه‌چیز را در خود خفه می‌کند. آسمان دیگر آبی نیست؛ خاکستری است، پر از غبار و ذرات معلق که مانند مه غلیظ، نور خورشید را کم‌جان و کدر کرده‌اند. هر نفسی که می‌کشید، به‌جای طراوت، سنگینی و طعم تلخ دود را احساس می‌کنید. خیابان‌ها مه‌گرفته‌اند، گویی شهر در سکوتی سرد و خفه‌کننده فرو رفته باشد. در این وضعیت هر لحظه، زندگی بیشتر به کندی و خستگی می‌گراید. وارونگی هوا، دشمنی نامرئی اما ملموس، نه‌تنها ریه‌ها بلکه روح شهر را هم می‌فشارد.

وارونگی دما به‌طور کلی شرایطی است که در آن به جای اینکه دما با ارتفاع، کاهش یابد، برعکس با افزایش ارتفاع دما هم بالا می‌رود. در این حالت، هوای سرد که در سطح زمین حبس می‌شود، مانع از آن می‌شود که آلودگی‌ها از جو خارج شوند. در نتیجه، حجم بالای آلاینده‌ها در لایه‌های نزدیک به سطح زمین متراکم می‌شود و هوای صبحگاهی را سنگین و سمی می‌کند.

هوای قم، به‌ویژه در نیمه دوم آذرماه امسال، روزهای سخت و سنگینی را با آلودگی شدید پشت سر گذاشته است. شدت آلودگی به حدی رسید که بر اساس تصمیم کارگروه شرایط اضطرار، تمامی دستگاه‌های اجرایی، بانک‌ها و بیمه‌های استان (به‌جز واحدهای مرتبط با مراکز درمانی، دستگاه‌های خدمات‌رسان و امدادی) با تکیه بر بخشنامه دورکاری، در روز پنج‌شنبه ۲۲ آذرماه تعطیل اعلام شدند.

طبق گزارش‌های اداره کل محیط زیست قم، از آغاز پاییز تاکنون، این استان بیش از ۱۵ روز آلوده را تجربه کرده است و در روزهای اخیر آلودگی به اوج خود رسیده، زندگی روزمره را با چالش‌های مواجه کرده است.

قم از ابتدای سال تاکنون نیز در مجموع ۲۱۰ روز پاک و قابل قبول و ۵۸ روز ناسالم را تجربه کرده است.

هوای سنگین و نفس‌های سنگین‌تر

وقتی که از خانه بیرون می‌زنید، اولین چیزی که توجه شما را جلب می‌کند، هوای سنگین و مه‌آلود است. گویی تنفس کردن به یک چالش تبدیل شده است. آسمان خاکی و مه‌آلود است و گاهی دید در خیابان‌ها به اندازه‌ای کم می‌شود که عبور و مرور خودروها با دشواری همراه می‌شود. این مه غلیظ، نه تنها جلو دید را می‌گیرد، بلکه در هر نفسی که می‌کشید، بوی دود و آلودگی را حس می‌کنید. گویی که هوای قم به طور کامل از آلاینده‌ها اشباع شده و هیچ جایی برای تنفس باقی نگذاشته است.

صداهای ماشین‌ها که در این مه غلیظ شنیده می‌شوند، به نوعی یادآور این هستند که زندگی همچنان ادامه دارد، اما چیزی در هوا سنگینی می‌کند که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. مغازه‌ها، مدرسه‌ها و خیابان‌های شلوغ در این وضعیت به آرامی در دودی سنگین فرو می‌روند و زندگی روزمره شهروندان، به ویژه سالمندان و کودکان، تحت‌الشعاع این آلودگی‌ها قرار می‌گیرد.

کارشناسان می گویند: عوامل انسانی که سبب تشدید پدیده وارونگی هوا می‌شوند، شامل ترافیک و حمل‌ونقل است که آلودگی‌های ناشی از خودروها را در سطح زمین حبس می‌کند، صنایع و نیروگاه‌ها که با استفاده از سوخت‌های فسیلی آلودگی‌های زیادی را به جو وارد می‌کنند و باعث تجمع آلاینده‌ها در جو می‌شوند. همچنین، استفاده از سوخت‌های فسیلی در خانه‌ها و آتش‌سوزی‌های کشاورزی نیز به تشدید این پدیده کمک می‌کند. کاهش فضای سبز به‌دلیل توسعه شهری، که موجب کاهش جذب آلاینده‌ها توسط گیاهان می‌شود، و اجرای ضعیف سیاست‌های کنترل آلودگی و ضعف در نظارت بر صنایع و حمل‌ونقل عمومی نیز از دیگر عوامل مؤثر در بروز و تشدید وارونگی هوا هستند. این عوامل به‌طور همزمان شرایطی را ایجاد می‌کنند که آلودگی در سطح زمین باقی می‌ماند و کیفیت هوا به شدت کاهش می‌یابد.

مردم قم، در دل مه و دود

در این روزها، بسیاری از مردم قم به دلیل آلودگی هوا، از خانه بیرون نمی‌آیند. کوچه‌ها خالی از عابران هستند و حتی در پارک‌ها و فضای سبز نیز، هوا آنقدر آلوده است که فراغت از هوای تازه و پاک به آرزویی دست‌نیافتنی تبدیل می‌شود.با این حال حجم ترافیک در خیابان‌ها همچنان بالاست این خودروها، نه به دلیل سفرهای ضروری بلکه به‌دلیل ترس از آسیب‌دیدگی تنفسی در اثر آلودگی شدید، در خیابان‌ها می‌چرخند. گویی که همه مردم شهر در یک تقلا برای فرار از اثرات این وضعیت نامناسب هستند. حتی کوچه‌ها و محله‌ها که معمولاً پناهگاهی برای آسایش و آرامش هستند، به مکان‌هایی آلوده و سنگین تبدیل شده‌اند.

صبح که می‌شود، آسمان شهر قم، که در حالت عادی باید نماد سرزندگی و زندگی باشد، در دل مه و دود محو می‌شود. نوری که از میان آلودگی‌ها می‌گذرد، رنگی نارنجی و مایل به قهوه‌ای به خود می‌گیرد. انگار آسمان به زمین نزدیک‌تر شده است، اما نه به‌طور طبیعی، بلکه در اثر دود و گازهایی که در فضای شهر رها می‌شوند. هیچ چیز طبیعی در این فضا دیده نمی‌شود. همه چیز در یک فضای غبارآلود و سنگین محصور شده است.

در این روزهای سرد، شهروندان قم نه تنها با سرمای هوا دست و پنجه نرم می‌کنند، بلکه با بحران بزرگ‌تری به نام "آلودگی" مواجه‌اند که در دل هر نفس، یک تهدید نهفته است. در این وضعیت، تنها راه نجات، شاید آگاهی و اقدام سریع برای کاهش آلودگی‌ها و بهبود کیفیت هوا باشد؛ اقدامی که هم از سوی مردم و هم از سوی مسئولان می‌تواند تأثیرات مثبتی در پی داشته باشد.

به باور صاحبنظران، برای کاهش و مدیریت وارونگی هوا، می‌توان مجموعه‌ای از اقدامات عملیاتی در حوزه‌های مختلف انجام داد. در بخش حمل‌ونقل، توسعه و ترویج استفاده از حمل‌ونقل عمومی، دوچرخه‌سواری، و خودروهای برقی یا هیبریدی ضروری است. در حوزه صنعتی، نصب فیلترهای پیشرفته و کاهش استفاده از سوخت‌های فسیلی از طریق جایگزینی با انرژی‌های تجدیدپذیر مانند خورشیدی و بادی اهمیت دارد. همچنین، مدیریت بهینه مصرف انرژی در ساختمان‌ها با استفاده از سیستم‌های گرمایشی کارآمد و عایق‌بندی مناسب می‌تواند مؤثر باشد. ایجاد فضای سبز شهری و کاشت درختان نیز نقش مهمی در کاهش آلودگی هوا دارد. در نهایت، فرهنگ‌سازی و آگاهی‌بخشی عمومی از طریق رسانه‌ها برای مشارکت شهروندان در کاهش منابع آلودگی و رعایت قوانین مرتبط بسیار حائز اهمیت است.

در دل این آلودگی و وارونگی هوا، پاییز قم همچنان زیبایی‌های خاص خود را دارد؛ روزهایی که برگ‌های رنگارنگ درختان در خیابان‌ها پراکنده می‌شوند و نسیم ملایم پاییزی در هوای سرد و خشک می‌رقصد. در این روزها، حتی در میان دود و مه، طلوع خورشید از پشت لایه‌های ضخیم غبار، رنگ‌های گرم و نرمی به آسمان می‌بخشد و زمین را در پوششی از برگ‌های زرد و نارنجی می‌پوشاند. اما در حالی که چشم‌ها به این زیبایی‌ها می‌نگرند، نفس‌ها در میان هوای سنگین و آلوده گیر می‌افتند و این فصل زیبا گویی در دل دود و آلودگی گم می‌شود، مانند گلی که در میان طوفان‌های شدید محو می‌شود.

جمع‌بندی

با تعطیلی برخی ادارات و کاهش فعالیت‌های روزمره بدلیل آلودگی شدید، شاید فرصتی برای کاهش آلودگی فراهم شود، اما راه‌حل اساسی در اتخاذ سیاست‌های بلندمدت و اقدامات فوری از سوی مسئولان و مشارکت عمومی نهفته است. توسعه حمل‌ونقل پاک، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، گسترش فضای سبز، و ارتقای فرهنگ زیست‌محیطی، کلید رهایی از این بحران هستند. قم، با همه زیبایی‌های پاییزی‌اش، در انتظار آسمانی پاک‌تر و نفسی سبک‌تر است.