با شیوع کرونا در سال ۲۰۱۹ و تعطیلی مدارس، کشورهای مختلف برای جا نماندن از فرایند آموزش، پلتفرم‌هایی طراحی کردند و آن را اجرا کردند. در ایران نیز این موضوع مورد توجه قرار گرفت و بدین منظور وزارت آموزش و پرورش با همکاری شرکت همراه اول در فروردین ۱۳۹۹ از نرم‌افزار «شاد» رونمایی کرد.
شاد(مخفف عبارت شبکه آموزش دانش‌آموز) نرم‌افزار ارتباطی و آموزشی است که به منظور اجرای آموزش مجازی در زمان قرنطینه کرونا و در مواقع بحرانی بعد از آن هم به کمک آموزش آمد. در اردیبهشت آن زمان بیش از ۸ میلیون دانش‌آموز در این نرم‌افزار ثبت‌نام کرده بودند و برای آموزش از آن استفاده می‌کردند.
شاد شرایط آموزش آنلاین را برای ۹ میلیون دانش‌آموز از ۱۷ میلیون دانش‌آموز در مقاطع مختلف از سراسر کشور فراهم کرده است این برنامه پس از اتمام دوره کرونا نیز در دسترس معلمان و دانش‌آموزان قرار گرفته و در مواقع آلودگی هوا و تعطیلی مدارس همچنان از آن استفاده می‌شود. بطوریکه می‌توان گفت اکنون شاد شرایط آموزش آنلاین را برای ۹ میلیون دانش‌آموز از ۱۷ میلیون دانش‌آموز در مقاطع مختلف از سراسر کشور فراهم کرده است. با این وجود این برنامه بی‌نقص نبوده و مانند بسیاری از برنامه‌ها و ابزارهای آموزشی دیگر دارای مزایا و چالش‌هایی است که در این گزارش مورد بررسی قرار می‌گیرد.
مزایا به روایت پژوهشگران
«فاطمه نوروزلو و ابوالفضل محمدی» در پژهشی با عنوان «مطالعه کیفی اثربخشی آموزش مجازی در شبکه آموزش دانش آموزی شاد» به بررسی مزایای شبکه شاد پرداخته و دراین مطالعه اشاره کردند که تولید محتوای متنوع، کشف توانایی معلم در راستای تولید محتوا، دیدن فیلم‌های آموزشی با تمرکز بالا، دیدن فیلم‌های آموزشی به صورت مکرر، آگاهی والدین از وضعیت تحصیلی فرزندان، ارسال تدریس معلمان دیگر، آشنایی با روش آزمون و روش تدریس آنلاین از جمله مزایای شبکه آموزشی شاد است. از نظر این محققان، از دیگر مزایای آموزش مجازی ایجاد امکان پرسش و پاسخ، دسترسی به محتواهای ضبط شده موجود، ارسال تصاویر و کلیپ آموزشی متنوع و استفاده همزمان از آموزش عینی و شنیداری است.
تولید محتوای متنوع، کشف توانایی معلم در راستای تولید محتوا، دیدن فیلم‌های آموزشی با تمرکز بالا، دیدن فیلم‌های آموزشی به صورت مکرر، آگاهی والدین از وضعیت تحصیلی فرزندان، ارسال تدریس معلمان دیگر، آشنایی با روش آزمون و روش تدریس آنلاین از جمله مزایای شبکه آموزشی شاد استمحققان در این مطالعه اشاره کردند که به لحاظ اقتصادی و زمانی نیز شبکه آموزشی شاد دارای مزایایی از قبیل محدود نبودن به مکان، حذف هزینه ایاب و ذهاب، صرفه‌جویی در برنامه‌ریزی، صرفه جویی در زمان، سرعت بخشی بیشتر به آموزش، در اختیار داشتن زمان بیشتر برای معلم و دیدن فیلم‌های آموزشی در هر زمانی است.
«مجتبی خسروی و پروین شاهرخی قلندر» نیز در مطالعه‌ای تحت عنوان «چالش‌ها و فرصت‌های پخش زنده شبکه شاد اجتماعی دانش‌آموزی» اشاره کردند برگزاری جلسات آنلاین مدیران، اولیا و مربیان، برگزاری کلاس‌های تعاملی، ارتباط تصویری همزمان کاربران شاد، مشاهده فهرست حاضران در شبکه پخش زنده، برگزاری آزمون‌های شفاهی و پرسش و پاسخ، تماس صوتی دو طرفه رایگان و فضای مجازی ایمن شاد برای دانش‌آموزان از جمله مزایای شبکه آموزشی شاد برای دانش‌آموزان است.
چالش‌های شبکه شاد از زبان آموزگاران
با وجود اینکه شاد دارای مزایایی است، اما این نرم‌افزار نیز مانند بسیاری از نرم‌افزارهای دیگر با مسایل و مشکلاتی رو به رو است که از آن جمله می‌توان به کاهش روش تدریس معلم به شکل فعالیت محور، کاهش پرسش و پاسخ، فقدان استفاده از حرکات و زبان بدنی، مشارکت نداشتن دانش‌آموزان، آشنایی نداشتن استفاده‌کنندگان از برنامه و نامناسب بودن برای دروس عملی و آزمایشگاهی اشاره کرد.
نکته حائز اهمیت این است که در بسیاری مواقع آلودگی هوا، یخ‌زدگی معابر در زمستان و شیوع بیماری‌های فصل سرما سبب تعطیلی مقاطع مختلف مدارس در برخی از شهرهای کشور می‌شود. در این شرایط نرم‌افزار شاد تنها نرم‌افزار ملی است که می‌تواند جایگزین آموزش حضوری شود. این در حالی است که به گفته برخی از کاربران، شاد در زمان کوتاه آموزش غیرحضوری با اختلال یا مشکلات مختلفی مواجه است که بر کمیت و کیفیت آموزش تاثیر می‌گذارد.
برای مثال «شبنم» معلم ریاضی متوسطه اول در مورد نمونه‌ای از این اختلال‌ها به پژوهشگر ایرنا می‌گوید: تنها حسنی که شاد دارد، این است که اینترنت زیادی نمی‌خواهد و مصرف داده‌اش کم است. برای مثال اگر می‌خواهیم فیلم سنگینی بفرستیم، نگران این نیستم که حجم زیادی از اینترنت را از دست خواهیم داد. اما سرعت در انتقال مفاهیم بسیار پایین است. برای مثال در ارسال یک فیلم با حجم ۲۰ مگ با مشکل رو به رو هستیم. مدت زمان بسیاری باید صبر کنیم تا فیلم بارگذاری شود که البته آن نیز به درستی انجام نمی‌شود و باید مجدد انجام داد.
علاوه براین مشکل ارسال فیلم سبب می‌شود لایو خوبی هم برگزار نشود. وقتی سرعت پایین است، لایو به صورت بریده بریده فرستاده می‌شود و اصلا دانش‌آموزان نمی‌توانند متوجه شوند که چه چیزی دیده و یا چه چیزی شنیده‌اند. بنابراین با توجه به سرعت اینترنت، اصلا نمی‌شود در این فضا کار کرد. در حالی که برنامه ساده‌ای مثل بله خیلی بهتر از شاد کار می‌کند. یک عیب دیگر شاد این است که وقتی پی‌دی افی در شاد ارسال می‌شود، پس از مدتی نمی‌شود آن را دانلود کرد. یعنی بعد از مدتی خود به خود شاد حذفش می‌کند.
«ملیحه» آموزگار جامعه‌شناسی متوسطه دوم نیز در این باره به پژوهشگر ایرنا می‌گوید: شاد مشکلات بسیاری دارد. وقتی فرد خودش معلم است و همزمان بچه‌هایش هم کلاس دارند، اختلال اینترنت ایجاد می‌شود. از طرفی باید مراقب بود تا اختلال صدا هم ایجاد نشود. زیرا وقتی خانه کوچک است و اتاق به اندازه کافی نیست ممکن است این مشکل یعنی تداخل صداها هم صورت بگیرد.
از طرفی در فضای شاد کنترلی نیست. برای مثال وقتی از دانش‌آموزان امتحان گرفته می‌شود، اصلا معلوم نیست، آنها با علم خودشان پاسخ می‌دهند، از روی کتاب رونویسی می‌کنند و یا به مادر، خواهر و یا برادر بزرگتر می‌دهند تا آنها جواب بدهند. در حالی که اگر این برنامه مانند برنامه‌های دانشگاهی مثل اسکای روم و یا ادوبی کانکت طراحی می‌شد، تا حد زیادی این مشکلات مرتفع می‌شد. یعنی می‌شد هم تصویر داشت و هم صداها را شنید.
این معلم می‌افزاید: از طرفی چون همه از ابتدا این ذهنیت را نسبت به شاد پیدا کرده‌اند که فضای شاد مساعد نیست و مدام قطع و وصل می‌شود، بنابراین دانش‌آموزان نیز از این شرایط سوء استفاده کرده و از درس و امتحان فرار می‌کنند. این در حالی است که نگاه اکثریت به برنامه‌هایی مانند ادوبی کانکت و اسکاری روم بهتر است. همچنین در شاد، لایو یک طرفه است. یعنی معلم در حال صحبت کردن است و دانش‌آموزان کار خاصی نمی‌توانند انجام دهند و یا نظری بدهند. از طرفی اگر بخواهیم گفت و گوی صوتی هم داشته باشیم، باز اختلال ایجاد می‌شود. در حالیکه در ادوبی کانکت و یا اسکای روم اینگونه نیست.
معایب شبکه شاد از زبان والدین
در خصوص معایب شبکه آموزشی شاد، پژوهشگر ایرنا نظر برخی از والدین را نیز جویا شد.
«مینا»، مادر دانش‌آموز کلاس سوم ابتدایی می‌گوید: مهمترین مشکل کندی اینترنت است. چون سرعت اینترنت بسیار پایین است، بنابراین نمی‌توانیم کاربرگ‌ها و یا فیلم‌ها را دانلود کنیم. از طرفی برنامه شاد کیفیت بالایی ندارد. برای مثال پیام‌رسان شاد اصلا هشدار ندارد و تا وارد برنامه شاد نشویم، اصلا نمی‌توانیم متوجه شویم که پیامی برای ما آمده است یا خیر. از طرفی فیلم‌ها در شاد باز نمی‌شوند و هیچ پیام‌رسان دیگری هم نمی‌تواند فیلم‌ها را باز کند. واقعا این برنامه با این قابلیت به چه دردی می‌خورد؟
«وحیده»، مادر دانش‌آموز کلاس چهارمی می‌گوید: بعضی وقت‌ها که معلمان گفت و گوی صوتی برای بچه‌ها می‌گذارند، اصلا نمی‌توانیم وارد گفت و گوی صوتی شویم و وقتی وارد گفت و گوی صوتی شویم، هیچ صوتی نداریم. معلم هم وقتی می‌بیند نصف بچه‌ها داخل گفت و گوی صوتی نیستند از گفت و گوی صوتی خارج می‌شود.
«معصومه» مادر دو فرزند محصل می‌گوید: به نظر من وقتی به دلیل آلودگی هوا و یا کمبود برق تعطیل اعلام می‌شود، مدارس هم باید تعطیل شوند. وقتی برق نیست، آنتن گوشی تلفن هم خوب کار نمی‌کند و قطع و وصل می‌شود. نباید مدارس را مجازی کنند، زیرا هیچ بازدهی ندارد. معلمان کاربرگ می‌گذارند و عملا کار مادرها را در این شرایط بیشتر و بیشتر می‌کنند. از طرفی ارائه درس هم درست صورت نمی‌گیرد. زیرا اکثر فیلم‌ها باز نمی‌شوند. معلم به نماینده کلاس می‌گوید که فیلم‌ها و یا کاربرگ‌ها را به ایتا و یا بله بقرستد تا مادران از آنجا دانلود کنند، بنابراین چرا باید اصرار داشت تا آموزش در فضای شاد صورت بگیرد.
راهکار برای بهبود عملکرد برنامه آموزشی شاد چیست
مشخص است که برنامه آموزشی شاد با وجود تمام مزایا، نتوانسته هنوز رضایت اکثریت را کسب کند. بطوریکه طبق نظرسنجی آنلاینی که خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران (ایرنا) در سال ۱۴۰۰ انجام داد، مشخص شد که ۴۵.۵ درصد پاسخگویان برای میزان رضایت خود گزینه «اصلاً» و ۱۹.۴ درصد گزینه «کم» را انتخاب کردند. ۱۸.۶ درصد نیز میزان رضایت خود از این برنامه را «تاحدی» و ۱۶.۵ درصد نیز «زیاد» اعلام کرده اند.
طبق نظرسنجی آنلاینی که خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران (ایرنا) در سال ۱۴۰۰ انجام داد، مشخص شد که ۴۵.۵ درصد پاسخگویان برای میزان رضایت خود گزینه «اصلاً» و ۱۹.۴ درصد گزینه «کم» را انتخاب کردند. ۱۸.۶ درصد نیز میزان رضایت خود از برنامه شاد را «تاحدی» و ۱۶.۵ درصد نیز «زیاد» اعلام کرده انداگر چه نظرسنجی دیگری از آن زمان به بعد انجام نشده است، اما با توجه به صحبت‌های والدین و معلمان باید گفت هنوز به دلیل مسایل و مشکلات برنامه شاد، بسیاری از کاربران از آن رضایت کامل را ندارند و حتما باید برای بهبود عملکرد این برنامه ملی اقدامات اساسی صورت بگیرد.
در این باره به نظر می‌رسد فراهم ساختن امکان ارتباط دیداری و شنیداری، امکان اشتراک گذاری فایل‌های صوتی و تصویری مفید باشد. از طرفی بالابردن سرعت اینترنت خصوصا در زمان‌هایی که با پیک مصرف رو به رو هستیم، می‌تواند به رفع مشکلات ناشی از بارگذاری و دانلود عکس‌ها و فیلم‌ها کمک بسیاری کند. به نظر می‌آید در کنار شاد استفاده از نرم‌افزارهای مکمل پخش زنده و حتی استفاده از قابلیت‌های اسکای روم نیز موثر باشد.
منبع:
۱- نوروز لو، فاطمه، محمدی، ابوالفضل، مطالعه کیفی اثربخشی آموزش مجازی در شبکه آموزش دانش آموزی شاد بر تجارب زیسته معلمان مقطع ابتدایی، مجله پیشرفت‌های نوین در روانشناسی، بهمن، ۱۴۰۲: شماره ۶۸
۲- خسروی، مجتبی، شاهرخی قلندر، پروین، چالش‌ها و فرصت‌های پخش زنده شاد شبکه اجتماعی دانش‌آموزی، دو ماهنامه نخبگان علوم و مهندسی، ۱۴۰۱: شماره ۳، دوره ۷
نظر شما