مقام معظم رهبری با شناخت عمیق نسبت به این ظرفیت راهبردی، از سال های گذشته ضمن توجه دادن دولت ها به سواحل مکران، همواره توصیه به فعال سازی این ظرفیت های بالقوه کرده اند. از منظر ایشان، دریای عمان عقبه اساسی و تعیین‌کننده سرنوشت خلیج فارس است و چابهار نقش رفع گلوگاه تنگه هرمز را بر عهده دارد: "دریای عمان و این منطقه دریایی، بسیار حائز اهیمت است. همانطوری که در دوره جنگ تحمیلی، در یک برهه توانستیم از این فرصت استثنایی استفاده کنیم. اگر این فرصت نبود، گلوی ما فشرده می‌شد و چابهار توانست ما را از آن حالت دست بسته بودن و اسارت آن زمان بیرون بیاورد ( بازدید از منطقه سوم دریایی ۱۳۸۱/۱۲/۹). بر همین اساس و با نگاه ویژه به سواحل مکران، بند چهارم سیاست های کلی توسعه دریا محور الزام می دارد: " تدوین طرح جامع توسعه دریامحور با پهنه‌بندی دریا، کرانه و پسکرانه و تعیین سهم و جغرافیای جمعیت، تجارت، صنعت، کشاورزی و گردشگری، خصوصاً در سواحل و جزایر جنوب و بالاخص سواحل مکران با تاکید بر هویت ایرانی-اسلامی".
در مقدمه سیاست های کلی توسعه دریامحور نیز آمده است: "دریاها و خصوصاً دریاهای آزاد و اقیانوس‌ها از مواهب الهی و ذخایر و منابع سرشاری برای زمینه‌سازی رشد علم و فناوری، افزایش کار و ثروت، تأمین نیازهای حیاتی و تولید اقتدار و بستر مناسبی برای تمدن‌سازی می‌باشند. ایران با موقعیت ممتاز جغرافیایی و قرارداشتن بین دو دریا و برخورداری از هزاران کیلومتر سواحل و نیز جزایر و ظرفیت‌های فراوان بر زمین مانده، لازم است با حضور مؤثر در ساحل، فراساحل، دریا و اقیانوس و بهره‌گیری از آن به عنوان یک پیشران و محور توسعه کشور، برای احراز جایگاه شایسته منطقه‌ای و جهانی در بهره‌گیری از دریا اقدام کند."
مقاوم سازی اقتصاد ملی و مدیریت مخاطرات اقتصادی و همچنین افزایش توان آفندی و کاهش آسیب‌پذیری اقتصاد مستلزم تنوع بخشی پیوندهای اقتصادی با کشورهای منطقه و جهان، گسترش خدمات تجارت خارجی و ترانزیت، برنامه‌ریزی برای تولید ملی متناسب با نیازهای صادراتی، شکل‌دهی بازارهای جدید، توسعه حوزه عمل مناطق آزاد و ویژه‌ی اقتصادی کشور به منظور انتقال فناوری‌های پیشرفته، گسترش و تسهیل تولید، صادرات کالا و خدمات و تامین نیازهای ضروری و منابع مالی از خارج می باشد؛ بدیهی است یکی از ارکان این مهم، استفاده از ظرفیت سواحل بکر مکران و توسعه عمل منطقه آزاد چابهار و منطقه ویژه اقتصادی خلیج فارس است.
سواحل مکران از میناب تا خلیج گواتر و دشتیاری و مرز پاکستان دارای گستره ای از تنوع اقلیمی، آب و هوای استوایی، سرزمین حاصل‌خیز، آب های شیرین، معادن غنی، ظرفیت های گردشگری دریایی، مردمانی خونگرم و برخوردار از ظرفیت های عظیم شیلاتی و تجارت دریایی و ... است و تامین امنیت پایدار منطقه ظرفیت پشتیبانی عظیمی برای استقرار جمعیت بیشتر و برخورداری از مواهب الهی در دریا، سواحل و پسکرانه را فراهم نموده است، این مهم از منظر آمایش سرزمین و امنیت غذایی نیز اهمیت مضاعف می یابد.
به طور ویژه موقعیت بندر چابهار در خلیج چابهار و همچنین وجود آب‌های عمیق و بریدگی‌های طبیعی، فضایی مناسب را برای اسکله‌های با عمق زیاد و مختصات لنگرگاهی مطلوب جهت پهلوگیری کشتی‌های عظیم اقیانوس‌پیما فراهم ساخته به‌طوری‌که این بندر از قابلیت تبدیل شدن به مگاپورت برخوردار می‌باشد. به بیان دیگر چابهار دروازه ترانزیت شرق ایران و یک منطقه استراتژیک برای توسعه ترانزیت و صنایع محسوب می‌شود، این ویژگی ممتاز در دیگر مناطق ساحلی جنوب ایران و حتی کشورهای حاشیه خلیج فارس دیده نمی‌شود. مزیت منطقه آزاد چابهار موقعیت ویژه ای برای پردازش محصولات صادراتی و اتصال به کریدورهای بین المللی تجارت جهانی را در بر دارد.
حدود نیمی از حمل و نقل جهان، میان خاور دور با سایر نقاط دنیا انجام می‌شود. از مجموع سه کریدور حمل و نقل جهانی، دو کریدور از ایران می‌گذرد و چابهار جنوبی‌ترین نقطه کریدور شرقی – غربی جهان می‌باشد. این کریدور از «دروازه ابریشم» در چین آغاز می‌شود و قلب اقتصاد این کشور یعنی استان کانتون را تغذیه کرده و به سرزمین آسیای جنوب شرقی می‌پیوندد و پس از طی این مسیر وارد هندوستان شده و با پوشش مهمترین شهرهای این ناحیه مانند کلکته، ناکپور، جایپور، حصیرآباد، کراچی و بن قاسم به چابهار می‌رسد. بنا به نظر کارشناسان، بندر چابهار در محل تلاقی دو کریدور ترانزیتی مهم جهان یعنی شمال – جنوب و شرق – غرب قرار گرفته که این امر از مهمترین مزیت‌های محور شرق کشور است.
وجود زیرساخت های صنعتی و تجارت بین المللی با محوریت دریا و دسترسی به بازار هند و چین با چهل درصد جمعیت جهان، گسترش راهبردی تعاملات با پاکستان و عمان به عنوان دروازه آفریقا، ظرفیت های صید فراسرزمینی، تولید فراسرزمینی و شکل دهی یک منطقه آزاد تجاری با همسایگان سواحل مکران و نیز تنوع بخشی به مسیر فرآوری و صادرات انرژی و واردات نیازهای اساسی از دیگر محورهای اهمیت راهبردی سواحل مکران برای امنیت ملی و بالاخص امنیت اقتصادی ایران است.
این مهم مستلزم درک جایگاه راهبردی تمدن «دریاپایه» است، همانگونه که مقام معظم رهبری سال‌ها قبل این مهم را به همگان گوشزد کرده اند.
* محمدرضا حیدری، عضو هیئت علمی گروه اقتصاد و مدیر کارگروه توسعه دریامحور اندیشکده حکمرانی دانشگاه اصفهان
نظر شما