این آلودگی که با چشم نیز به وضوح قابل دیدن بود نشان از حضور گرد و غبار به عنوان مهمانی ناخوانده داشت. وضعیت به حدی رسید که مردم نیز از حالت گرفته هوا و شدت گرد و غبار بی سابقه در این کلانشهر شگفت زده شدند و دیروز به صورت محسوس رفت و آمد مردم در مشهد کاهش یافت که البته سوزش چشم، گلو و سخت بودن تجربه یک نفس عمیق، در کاهش حضور آنان در خیابانها بی تاثیر نبوده است.
این بار مقصر نه خودروها، نه واحدهای صنعتی، نه نیروگاه توس مشهد و نه هیچ عامل داخلی دیگری بود بلکه عامل خارجی و فعالیت شدید و بی سابقه دو کانون گرد و غبار قره قوم در ترکمنستان و هرات در افغانستان و البته کانون داخلی سرخس متهمان اصلی این آلودگی در هوای تنفسی مردم مشهد هستند.
به گفته کارشناسان شدت فعالیت کانونهای گرد و غبار خارجی بسیار بالاست اما نکته نگران کننده این بار فعالیت زودهنگام کانونهای داخلی گرد و غبار است که دیگر فعالیت خود را جلو انداخته و از نیمه دوم سال به نیمه نخست سال کشانده اند.
این وضعیت در حالی رقم می خورد که کیفیت هوای مشهد در ۵.۵ ماه سپری شده از سال جاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته بسیار آلوده‌تر و میزان وجود آلاینده‌ها در آن نیز بیشتر شده است.
طبق آخرین بررسی‌های اعلام شده از سوی سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری، هم اکنون ۳۰ کانون تحت تاثیر فرسایش بادی با سطحی معادل ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار در خراسان رضوی وجود دارد که تا پیش از انجام این مطالعات گمان می رفت شمار آنها ۱۶ کانون با گستره یک میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار باشد.
کانون های تحت تاثیر فرسایش بادی شامل سه بخش مناطق بحرانی (مناطق مولد ریزگرد و غبار)، مناطق انتقال و مناطق میزبان غبار و ریزگرد است بنابراین مناطق بحرانی و مدیریت آنها به منظور جلوگیری از تولید غبار و گرد از اهمیت و اولویت بیشتری برخوردار است.
اکنون گستره مناطق بحرانی تحت تاثیر فرسایش بادی در خراسان رضوی بیش از یک میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار است که قبل از این تنها ۷۵۰ هزار هکتار بود و تاکنون برای مدیریت مناطق بحرانی در پهنه ای معادل ۵۷۰ هزار هکتار با ایجاد جنگل طبیعی، عملیات بیابان زدایی انجام شده است.
به وجود آمدن کانونهای عظیم فرسایش خاکی و توفان‌خیز طی چند سال اخیر و وقوع پدیده گرد و غبار در استان اکنون به معضل جدی زیست‌محیطی بدل شده که زندگی مردم را نیز تحت تأثیر قرار داده است. وقوع توفان گرد و غبار در مناطق خشک سبب افزایش ذرات معلق نسبت به آستانه مجاز شده که این موضوع آثار منفی بر سلامت مردم دارد و به گفته کارشناسان در برخی موارد گرد و غبار موجب انتقال باکتری‌ها، ویروس‌ها و حتی قارچ‌های بیماری‌زا می‌شود.
فعالیت همزمان کانون های گرد و غبار داخلی و خارجی
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی با بیان اینکه وضعیت جدی پیش آمده در آلودگی هوای کلانشهر مشهد ناشی از فعالیت کانونهای داخلی و خارجی گرد و غبار است، افزود: از روز یکشنبه تاکنون شاهد افزایش جدی حجم آلودگی از نوع ذرات گرد و غبار در هوای مشهد بوده ایم به طوری که این امر شاخص لحظه‌ای کیفیت هوای مشهد را حتی تا وضعیت اضطرار و عبور از عدد ۲۰۰ ای.کیو.آی هم پیش برده است.
تورج همتی با بیان اینکه وزش باد طی ۴۸ ساعت گذشته موجب انتقال گرد و غبار به این شهر شده است، ادامه داد: در حالی که شنبه شب خاستگاه گرد و غبار مشهد کانون قره قوم در ترکمنستان و نیز فعال شدن کانون سرخس بود از روز یکشنبه کانون هرات افغانستان هم به آن افزوده شده است.
که هم افزایی این سه کانون خارجی و داخلی موجب شدت بیشتر گرد و غبار در این کلانشهر شده است.
مدیرکل محیط زیست خراسان رضوی با اشاره به اینکه کانونهای داخلی گرد و غبار معمولا در نیمه دوم سال فعال می‌شوند، تصریح کرد: نکته نگران کننده در وضعیت موجود، فعال شدن کانون سرخس به عنوان یک کانون داخلی گرد و غبار و از نوع کانون بحرانی است که چشم انداز خوبی برای آینده نشان نمی دهد.
وی اوج فعالیت کانون های خارجی را مربوط به خردادماه اعلام کرد و افزود: اما اوجگیری فعالیت این کانونها و تداوم شدت اثر آنها تا شهریورماه هم باید بررسی و برای مهار آنها چاره اندیشی شود.
تخلیه سالانه ۲۱۹ هزار تُن خاک در هوا
مدیرکل محیط زیست خراسان رضوی با بیان اینکه دو برابر شدن کانونهای بحرانی گرد و غبار ۲۲ شهرستان استان را گرفتار کرده است، افزود: سالانه ۲۱۹ تن خاک از محل کانونهای گرد و غبار استان وارد هوای استان می‌شود که تهدیدی برای سلامت مردم است.
همتی اظهار کرد: براساس مطالعات منشاء یابی انجام شده در حوزه کانونهای گرد و غبار، این کانونها پراکنش بالایی در استان دارند اما کانونهای بحرانی استان در شهرستانهای سبزوار، گناباد، رشتخوار، خواف و تایباد است که ۲.۵ میلیون هکتار از مجموع ۳.۳ میلیون هکتار عرصه‌های تحت تاثیر فرسایش بادی استان را شامل می شوند.
وی با بیان اینکه در چهار سال گذشته به ارزش ۴۲ میلیارد و ۷۵۰ میلیون ریال اقدامات پیشگیرانه در مناطق زیر حفاظت محیط زیست استان برای حفظ خاک و پوشش گیاهی انجام شده است، افزود: کاشت گیاهان سازگار با کم آبی در کانونهای بحرانی گرد و غبار موجود در داخل مناطق تحت مدیریت این اداره کل، انجام اقدامات احیای دریاچه بزنگان و رودخانه تجن، اقدامات بیولوژیک، مدیریت زیست بومی و آبیاری بخشی از اقدامات مذکور بوده است.
این مسوول با بیان اینکه ماتریس مسوولیت برای همه دستگاههای وظیفه‌مند در این زمینه نیز تعیین شده است، افزود: متاسفانه وضعیت موجود نشان از ضعف عملکرد دستگاههای مرتبط در انجام وظایفشان در این زمینه دارد.
وی از جمله عوامل موثر در ضعف اجرایی برنامه های مورد نظر را نیازمندی به منابع مالی فراوان دانست.
عدم موفقیت احیای کانونهای گرد و غبار در نیم قرن اخیر
همتی تصریح کرد: متاسفانه در ۵۰ سال اخیر اقدامات ما در راستای احیای کانونهای گرد و غبار به نحوی نبوده است که بتواند مشکلی را به صورت اساسی حل کرده باشد.
وی ادامه داد: اگرچه در سالیان اخیر کارها و اقداماتی در این زمینه انجام شده است اما این در حالی است که قبل از آن کارهای بهتر و موثرتری شده بود و مطالعه وضعیت منطقه در گذشته‌های دور نشان از موفقیت های بهتر در این زمینه دارد.
مدیرکل محیط زیست خراسان رضوی گفت: آنچه اکنون انجام می‌شود در حقیقت مرهمی بر درد جانفزای موجود در حوزه گرد و غبار استان نبوده است و متاسفانه شاهد افزایش روز به روز کانونهای بحرانی هستیم در حالی که باید برای مدیریت این وضعیت اقدامات آبخیزداری و آبخوان‌داری به صورت گسترده انجام شود.
وی گفت: متاسفانه دستگاههای دولتی در زمینه اقدامات اجرایی در این حوزه خیل قوی عمل نکرده‌اند و همین است که امروز نه تنها اوضاع بهتر نشده بلکه فعالیت زودهنگام کانونهای داخلی نشان از وضعیت نامطلوب پیش رو و افزایش آلودگی‌ها دارد.
خشکسالی عامل تشدید بحران
رییس اداره بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی گفت: وقوع خشکسالی امسال موجب شده هیچ پوشش گیاهی در عرصه‌ها باقی نماند و با حرکت باد، خاک به صورت گرد و غبار به راحتی از زمین بلند شده و جابه جا شود.
محمود زنگنه افزود: در سال ۹۸ به دلیل بارندگی خوب، شاهد وقوع پدیده گرد و غبار نبودیم اما از ابتدای امسال شاهد وقوع چندین توفان شن در شهرستان های سرخس، گناباد، خواف و سبزوار بوده ایم که علت آن هم ضعیف شدن و بعضا از بین رفتن پوشش گیاهی مناطق و به نوعی نیمه فعال شدن کانونها بوده است.
کاهش ۹۰ درصدی سطح مقابله با گرد و خاک
زنگنه با اشاره به اینکه از سال ۱۳۴۴ و آغاز اولین عملیات بیابان زدایی تاکنون ۳۰۴ هزار هکتار نهال کاری درختچه تاغ در استان انجام شده است ، گفت: طی سال ۹۸ در سطح سه هزار و ۸۰۰ هکتار و در سال ۹۹ در گستره ۴۰۰ هکتار از اراضی بیابانی و کانونهای گرد و غبار استان اقدام به درختکاری و عملیات حفاظتی خاک و بیابان زدایی شده است.
وی تصریح کرد: اما این سطح اقدامات امسال نیز روند کاهشی را تجربه می کند و اعتبارات در نظر گرفته شده، امکان انجام عملیات در سطحی بیشتر از ۳۷۵ هکتار را فراهم نمی کند.
وی در رابطه با علت این وضعیت گفت: اعتبارات سالهای ۹۸ و ۹۹ از محل صندوق توسعه ملی تامین شد اما امسال این اعتبارات کاملا قطع شده است و به همین دلیل از نمایندگان استان در مجلس شورای اسلامی درخواست داریم اقدام عاجلی انجام دهند و از محل اعتبارات صندوق توسعه ملی اعتبار ویژه ای برای این حوزه دست و پا کنند.
این مسوول گفت: در حال حاضر گستره انجام اقدامات بیابان زدایی و کاشت نهال در مناطق مد نظر ۹۰ درصد کاهش یافته و به میزان ۱۰ درصد سال ۹۸ رسیده است.
وی با بیان اینکه سالانه امکان اجرای پروژه در سطحی حدود ۲۰ هزار هکتار را در استان داریم، اظهار کرد: اجرای پروژه در هر هکتار هم اکنون معادل ۱۰۰ میلیون ریال اعتبار نیاز دارد.
وی با محدود خواندن اعتبارات ملی این بخش گفت: با وجودی که برای استانهایی مانند خوزستان، خراسان جنوبی، ایلام، کرمان و منطقه جیرفت اعتبارات ویژه مقابله با ریزگردها اختصاص یافته است، برای استان خراسان رضوی سهمیه‌ای در نظر گرفته نشده است.
زنگنه ادامه داد: این در حالی است که خراسان رضوی جزو استانهای بیابانی کشور و دارنده ۱۷ درصد عرصه های بیابانی ایران است.
فعالیت ۳۰ کانون گرد و غبار در خراسان رضوی
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی با اشاره به افزایش سطح و شمار کانونهای تحت تاثیر فرسایش بادی در این استان گفت: طبق آخرین بررسی‌های انجام شده از سوی سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری، اکنون ۳۰ کانون زیر تاثیر فرسایش بادی با سطحی معادل ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار در این استان وجود دارد.
محسن فنودی با بیان اینکه این سطح پیش از انجام این مطالعات ۱۶ کانون با سطح یک میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار بود، افزود: نمی‌توان به طور دقیق اعلام کرد که همه این کانونها به یکباره ایجاد شده‌اند بلکه احتمال دارد بررسی‌های تخصصی و شناسایی در این زمینه بیشتر شده است.
وی ادامه داد: کانون های زیر تاثیر فرسایش بادی شامل سه بخش مناطق بحرانی (مناطق مولد ریزگرد و غبار)، مناطق انتقال و مناطق میزبان غبار و ریزگرد است بنابراین مناطق بحرانی و مدیریت آنها به منظور جلوگیری از تولید غبار و گرد از اهمیت و اولویت بیشتری برخوردار است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی گفت: سطح کنونی مناطق بحرانی زیر تاثیر فرسایش بادی در این استان بیش از یک میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار است و حال آنکه قبل از این ۷۵۰ هزار هکتار بوده است.
وی افزود: برای مدیریت مناطق بحرانی تاکنون در سطحی معادل ۵۷۰ هزار هکتار در استان با ایجاد جنگل طبیعی، عملیات بیابان زدایی انجام شده است.
این مسوول اظهار کرد: میزان خسارات وارده ناشی از کانونهای بحرانی فرسایش بادی در استان خراسان رضوی به منابع اقتصادی و زیستی، سالانه بیش از ۱۳۰ میلیارد تومان برآورد شده است.
خراسان رضوی دارنده ۱۷ درصد بیابان‌های کشور
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی با بیان اینکه ۱۷ درصد از مساحت کل بیابان‌های ایران در این استان شرقی کشور قرار دارد، گفت: بر این اساس هم‌اینک ۵.۵ میلیون هکتار از مساحت خراسان رضوی یعنی ۴۸ درصد از گستره این استان را اقلیم بیابانی تشکیل می‌دهد.
فنودی ادامه داد: هشت میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار از مجموع ۱۱ میلیون و ۸۰۰ هزار هکتار گستره کل خراسان رضوی عرصه منابع طبیعی است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی گفت: همچنین محیط طبیعی ۲۲ شهرستان از مجموع ۳۳ شهرستان این استان عرصه فرسایش بادی است لذا همه این شهرستانها تحت تاثیر تحرکات جوی و اقلیمی بیابانی قرار دارند.
وی افزود: "بیابان" به مناطقی اطلاق می‌شود که اقلیم فراخشک و خشک با متوسط بارندگی سالانه کمتر از ۱۵۰ میلیمتر دارند و درصد پوشش گیاهی آنها کمتر از ۱۰ درصد است.
فنودی ادامه داد: بیابان‌زایی نیز فرایند جاری در طبیعت است که در روند آن، زمین در مناطق خشک، نیمه‌خشک و حتی خشک نیمه‌مرطوب بر اثر عوامل طبیعی و انسانی مورد تخریب قرار می‌گیرد.
هوای مشهد آلوده‌تر از پارسال
مسوول مرکز پایش آلاینده‌های زیست محیطی شهرداری مشهد نیز با اشاره به اینکه کیفیت هوای مشهد در ۵.۵ ماه سپری شده از سال جاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته بسیار آلوده‌تر و میزان وجود آلاینده‌ها در آن بیشتر شده است، افزود: بر اساس سنجش های صورت گرفته از ابتدای سال جاری تاکنون شهروندان مشهدی تنها ۶ روز هوای پاک تنفس کرده اند و حال آنکه این رقم در مدت مشابه پارسال ۳۳ روز بوده است.
رضا اسماعیلی ادامه داد: همچنین امسال شاخص هوای مشهد در ۱۴۶ روز با کیفیت قابل قبول ثبت شده که این میزان نیز در مدت مشابه پارسال ۱۲۹ روز بوده است.
اسماعیلی اضافه کرد: از ابتدای سال تاکنون هوای مشهد ۱۶ روز هوای با کیفیت ناسالم برای گروه‌های حساس داشته و یک روز نیز در وضعیت هشدار برای همه گروه‌ها قرار داشته است.
مسوول مرکز پایش آلاینده‌های زیست محیطی شهرداری مشهد ادامه داد: خشکسالی، افزایش گرد و غبار و پایداری هوا از دلایل اصلی افزایش آلودگی هوا در سال جاری بوده است به طوری که اخیرا نیز وزش باد همراه با گرد و غبار منجر به افزایش شدید غلظت ذرات معلق هوا در سطوح پایین اتمسفر شده و شاخص آلودگی را افزایش داده است.
نظر شما