جایگاه شیمی‌تجزیه در زندگی ایرانیان/چرا تولیدات کشاورزی‌مان همچنان برگشت می‌خورد؟

عنوان پژوهشگر برتر فرهنگستان علوم پزشکی- جایزه استاد نورالدین هادوی(قدیمی‌ترین پزشک داخلی و از موسسان نخستین انجمن های علمی پزشکی ایران )- را بتازگی کسب کرده است؛ آن هم بدون آنکه خودش اثر یا مقاله‌ای برای برگزارکننده این رویداد علمی ارسال کرده باشد.

می‌گوید درباره ارزش این انتخاب همین بس که خود متولیان جشنواره براساس ارزیابی آثار و دستاوردهای علمی انتشار یافته، نفرات برتر را در سطح کشوری بر می‌گزینند.
دکتر هادی بیت‌اللهی، دکترای شیمی‌تجزیه، متولد ۱۳۵۸ و عضو هیات علمی دانشگاه تحصیلات تکمیلی صنعتی و فناوری پیشرفته مستقر در کرمان که تاکید دارد ظرفیت‌های علمی کشورمان نه تنها چیزی از دنیا کم ندارد بلکه از ظرفیت های زیادی در سطح جهانی برخوردار است. در عین حال در پاسخ به خبرنگار ایرنا مبنی بر وجود برخی مشکلات مانند برگشت خوردن محصولات صادراتی کشاورزی و نیز سهم و نقش بخش علمی مانند شیمی تجزیه در این مشکلات، علت را در جاهای دیگر می‌بیند.
توان علمی داخلی مشکلی ندارد
قبول ندارد که این مشکلات چندان به حوزه علمی، پژوهشگران و رشته شیمی‌تجزیه مرتبط باشد؛ بیشتر، مشکل را بهره نگرفتن مدیران متولی در حوزه های مختلف از جمله بخش های کشاورزی از ظرفیت های علمی موجود در کشور می داند؛ بخشی از مشکل را هم به وضعیت تحریم ها و تبعات آن که شامل افزایش قیمت برخی محصولات وارداتی می شود نسبت می دهد و در عین حال معتقد است اگر به خروجی علمی دانشگاه ها بهای بیشتری داده شود بسیاری از مشکلات کنونی از بین خواهد رفت.
مصاحبه خبرنگار ایرنا را با دکتر بیت اللهی در ادامه می خوانید؛ وی عنوان پژوهشگر برتر جشنواره علمی فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری اسلامی را در مراسمی طی پنجم اسفندماه ۱۴۰۰ کسب کرد.

همچنین وی عنوان دانشجوی برتر الکتروشیمی ایران را سال ۱۳۸۹ از طرف انجمن الکتروشیمی ایران دریافت کرده است؛ قرار گرفتن نام وی در فهرست یک درصد دانشمندان پراستناد شیمی دنیا (از طرف پایگاه اطلاعات علمیISI) در سال ۲۰۱۴ تاکنون و نیز فهرست صد دانشمند برتر فناوری نانو (از طرف ستاد ویژه فناوری نانو ایران) در سال های ۱۳۹۵-۱۳۹۱ از دیگر افتخارات کسب شده توسط این استاد دانشگاه است.
پژوهشگر برتر استان کرمان در سال های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۷، استاد سرآمد آموزشی دانشگاه تحصیلات تکمیلی صنعتی و فناوری پیشرفته در سال ۱۳۹۸، انتشار ۳۲۳ مقاله بین المللی (اسکوپوس) و تألیف سه کتاب، مشارکت در انجام بیش از ۳۵ طرح پژوهشی کاربردی و پژوهشگر برتر علوم پایه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در سال ۱۴۰۰ ازجمله دیگر عناوین و سوابق دکتر هادی بیت الهی اعلام شده است.

در ادامه مصاحبه در پاسخ به اینکه شیمی‌تجزیه شامل چه مواردی می شود و چه ارتباطی با زندگی مردم پیدا می کند اینچنین توضیح می دهد: شیمی گرایش های مختلف دارد، بعضی گرایش ها مربوط به ساخت ماده، همچنین بررسی خواص ماده و نیز اندازه‌گیری ماده است. به طور مثال در شیمی‌تجزیه آرسنیک موجود در آب یا میزان و نوع سموم موجود در برخی مواد اندازه گیری می شود.
«در همه تولیدات و مواد، همه اجزای تشکیل دهنده با مقدارشان مشخص می شوند که تعیین آنها کار شیمی تجزیه و می توانیم بگوییم در زندگی مدرن امروزی این علم از بخش های جدایی ناپذیر زندگی است. 
درباره جایگاه شیمی تجزیه در ایران از نظر علمی نیز اینطور پاسخ می دهد: ابتدا خودمان را باید در کشور با خودمان مقایسه کنیم؛ شیمی در ایران جزو علومی به شمار می رود که از جایگاه علمی بالایی برخوردار است و پیشرفت های آن نیز به علت زحمات استادانی است که سال ها برای آن وقت و عمرشان را گذاشته اند.
وی ادامه داد: همچنین در علم شیمی تجزیه از نظر تکنیکی، چیزی از دنیا عقب نیستیم ولی بالاخره یکسری بحث های لبه علم یا مرز دانش نیز وجود دارد.
بیت اللهی در تشریح مفهوم مرز دانش توضیح می دهد: منظور دانشمندانی هستند که برای گسترش مرزهای علم کار می کنند؛ به طور مثال در فیزیک یک نفر انیشتین می شود که مرز را از فیزیک کلاسیک به فیزیک مدرن می برد؛ افرادی که به آنان می گویند پیشرو در علم و تعیین می کنند مباحث روز دنیا در چندسال آینده چه خواهد بود؛ این افراد مرز دانش را جابه جا می کنند.
«البته در این زمینه ها باید سابقه را نیز در نظر گرفت؛ ما در کشورمان هم دانشمندان خیلی بزرگی داریم اما باید مراقب باشیم که فاصله ما با علم روز جهان زیاد نشود یا بتوانیم در بحث مرز دانش نیز موفقیت های جهانی را بیافرینیم».

چرایی برگشت محصولات صادراتی
خبرنگار ایرنا می پرسد اگر در حوزه شیمی تجزیه سرآمد هستیم و مشکلی نداریم چطور است که همچنان برخی کشورها حتی همسایگان محصولات کشاورزی ما را برگشت می زنند؛ مگر از شیمی تجزیه در بحث بررسی و میزان سموم یا دیگر موارد استفاده نمی شود؟
عضو هیات علمی دانشگاه تحصیلات تکمیلی صنعتی و فناوری پیشرفته مستقر در کرمان اینطور پاسخ می دهد: به طور مثال دانشمندان یک حوزه علمی در کشور می آیند ترازو و ابزار دقیق اندازه گیری وزن تولید می کنند اما یک وزارتخانه یا سازمان است که باید از این وسیله استفاده کند که نمی کند؛ وقتی سازمان ها می خواهند به همان روش قدیمی یا از همان وسایل قدیمی خودشان بهره بگیرند، این مشکلات ربطی به نقصان در آن علم ندارد.
«اینکه بعضی محصولات کشاورزی برمی‌گردد به علت این است که آزمایش های لازم بدرستی انجام نشده؛ اگر انجام می شد ما خودمان در کشور متوجه مشکلات می شدیم که مثلا میزان فلان سم باقی مانده در محصول زیاد است. فردی که در کشور مقصد این آزمایش را انجام داده، علم یا توانمندی خاصی نداشته که ما از آن بی‌بهره باشیم؛ چنین آزمایش هایی براحتی در کشور و استان قابل انجام است».

به دانشگاه بها دهیم
بیت اللهی در پاسخ به اینکه پس چرا از این ظرفیت های علمی موجود در کشور آنچنان که باید بهره گرفته نمی شود و نقش دانشگاه در این زمینه چیست نیز اینطور پاسخ می دهد: اگر کاری از استادان دانشگاه خواسته شود، می توانند انجام دهند اما در بسیاری از موارد وزارتخانه ها الزامی ندارند که از استادان دانشگاه یا مراکز علمی – دانشگاهی بهره بگیرند.
«درصورتی که اگر قانون یا ضمانت های اجرایی وضع شود که در صورت تایید دانشگاه همان استان، محصولی تولید یا صادر شود، بسیاری از مشکلات حل خواهد شد».
وی در ادامه با بیان اینکه دانشمندان و دانشگاه ها قوه اجرا ندارند و باید از آنان کاری مطالبه و سفارش داده شود، تاکید کرد: از مشکلات موجود متاسفانه اینکه هنوز در بسیاری از بخش ها این اراده و خواست برای بهره گیری از ظرفیت علمی دانشگاه ها وجود ندارد.

تحریم و دانشگاهی که می تواند جبران کند
این استاد دانشگاه به روی دیگر این سکه در حوزه صادرات محصولات کشاورزی نیز اشاره و تاکید می کند: صرفنظر از نوع و مقدار سم برای محصولات کشاورزی، بحث دیگری وجود دارد و آن هم تولید یا واردات سم است که در این زمینه نیز باید از نظرات دانشگاه بهره گرفته شود؛ اینکه سم را چطور و از کجا وارد می کنیم بسیار مهم است.
«البته در کنار همه این مسائل مورد دیگری نیز وجوددارد که مهم است و آن هم تحریم هاست؛ واقعیتی که سبب شده به علت افزایش هزینه های واردات برخی برندها و محصولات، واردکنندگان ناچار به خرید نوع خاص دیگری از سم شوند که ارزان تر است اما مشکلاتی را ممکن است ایجاد کند.
وی می گوید البته در بحث سلامت نباید هیچگاه هزینه ها سبب شود که سلامت را فدا کنیم اما اگر بخواهیم واقع‌نگر باشیم باید گفت که این مسائل نیز وجود دارد و تاثیرگذار است؛ چه بسا که با بهادادن به مراکز علمی و دانشگاهی بتوان در همان وضعیت تحریم ها نیز همان محصولات باکیفیت را تولید کرد که نمونه های آن را در کشور می توانیم ببینیم.

تاثیرات معرفی برگزیدگان علمی
این استاد دانشگاه همچنین در ادامه مصاحبه درباره کسب عنوان برگزیده جشنواره کشوری فرهنگستان علوم پزشکی توضیح داد: خود متولیان برگزاری جشنواره، رزومه و مقاله های افراد را بررسی و براساس آنها انتخاب کرده اند. این نوع انتخاب، ارزش آن انتخاب را بالا می برد زیرا خود پژوهشگر و استاددانشگاه آثارش را ارسال نکرده است.
خبرنگار ایرنا از تاثیرات برگزاری چنین جشنواره ها و انتخاب آثار برگزیده و تاثیراتش می پرسد که دکتر بیت اللهی می گوید: همه ما جدای از اینکه دنبال آن باشیم که رتبه ای در جشنواره ای بیاوریم کارهای علمی خودمان را انجام می دهیم اما اینکه یک مرکز و جایی هست که براساس شاخص های علمی، برگزیدگانی که تلاش های زیادی داشته اند را انتخاب می کنند حائز اهمیت بسیار است و سبب دلگرمی بیشتر محققان می شود. اینجا خیلی بحث های مادی نیز جایگاهی پیدا نمی کند، ارزش معنوی این جشنواره ها بسیار مهم است و سبب پشتوانه برای انجام کارهای بعدی هم می شود.

مهاجرت نخبگان، دلایل و راهکارها
بیت اللهی درباره تاثیر این نوع جشنواره ها و تکریم پژوهشگران در بحث مهاجرت نخبگان نیز اینچنین توضیح می دهد: مهاجرت دلایل مختلفی دارد از جمله اشتغال، مسائل فرهنگی، اقتصادی و غیره که در همه آنها باید به صورت علمی و ریشه ای کار کرد و نمی توانیم همه مشکلات را برای یک نفر یکجا حل کنیم؛ اما در کارهای علمی بیش از آنکه بحث مسائل مادی مهم باشد، بحث های دیگر مانند به کارگیری آنان و استفاده مناسب از حضور آنان نیز اهمیت دارد.
«بحث های مادی و تامین معیشت زندگی افراد مهم است که سرجای خودش باید دیده شود اما اینها همه مسائل نیستند؛ استفاده از دانش و تخصص فرد، فرصت دادن برای شکوفا شدن و به فعلیت رسیدن دانش و توانمندی ها نیز بسیار اهمیت دارد».
وی تاکید کرد: برگزاری این جشنواره ها و انتخاب برگزیدگان علمی یعنی اینکه حواسمان به پژوهشگران است؛ تشویق و تقدیر کردن از نخبگان بخشی از مشکلات را حل می کند؛ گرچه اشتغال آنان و به کارگیری مناسب در جای درست نیز می تواند بسیار کمک کننده باشد.
«براساس آمارها جزو کشورهایی هستیم که آمار مهاجرت نخبگان آن بالاست و آمار خوبی هم برای ما نیست اما می توان کارهایی انجام داد که انگیزه برای ماندن این دسته از افراد بیشتر شود».
بیت اللهی در پاسخ به اینکه آیا خودتان تاکنون به فکر مهاجرت افتاده‌اید، تصریح کرد: خیر، تاحالا به فکر رفتن نبوده ام؛ برای مهاجرت البته عوامل مختلفی باید کنار هم قرار گیرد. مهاجرت یا اسمش را هرچه بگذاریم به مسائل فرهنگی و خانوادگی نیز ارتباط دارد. گاه وابستگی های خانوادگی و علایق مانع مهاجرت می شود. از بین دوستان نزدیک هم کسی نبوده که بخواهد برود اما وقتی جایی می خوانم یا می شنوم که فردی نخبه مهاجرت کرده، ناراحت می شوم.
«بعضی رفتن ها ناراحتی دارد؛ نخبه ای که در این کشور تمامی مدارج علمی را طی کرده و سرمایه این سرزمین بوده ناراحت می شویم که چرا نتوانستیم از او استفاده کنیم؛ لذا باید نیروی انسانی را یک سرمایه و ثروت بدانیم و برای جلوگیری از مهاجرت آنان کارهایی انجام شود تا انگیزه لازم را برای ماندن پیدا کنند».