به گزارش ایرنا براساس آمار سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی از مجموع ۴۱ هزار رشته قنات در کشور، این استان با ۶ هزار و ۹۴۷ رشته قنات رتبه اول کشور را دارد و سالانه حدود ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب از قنوات استان برای مصارف شرب و کشاورزی برداشت می‌شود.
در حال حاضر آب شرب و کشاورزی بیشتر روستاهای استان از کاریز یا همان قنات تامین می‌شود اما در چند دهه گذشته ساخت و سازهای غیرمجاز در حریم قنات، استفاده بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، بی‌توجهی به لایروبی سالانه توسط مالکان قنوات و ۲ دهه سال خشکسالی مستمر باعث شده تا این ذخایر و منابع آبی یکی پس از دیگری خشکیده یا با کاهش شدید آب مواجه شوند.
به گفته کارشناسان، مهندسی مدیریت آب در کالبد قنات موجب شده تا ایران کهن‌ترین مدل مهندسی مدیریت آب را در جهان دارا باشد چرا که قنات‌ها بدون آنکه سفره‌های آب زیرزمینی را تخریب کنند، بخش زیادی از نیازهای آبی کشاورزان را تامین می‌کنند، پس باید برای عبور از خشکسالی و بحران آب بار دیگر به تجربه نیاکانمان بازگردیم و از این مزیت و تجربیات برای کاهش معضلات کم‌آبی بهره ببریم.
خراسان جنوبی در سال آبی جاری وارد بیست و سومین سال خشکسالی متوالی شد و کمبود بارندگی در سال آبی جاری نیز خبر از ادامه خشکسالی می‌دهد، از این رو احیای قنوات به عنوان کهن‌ترین مدل مهندسی مقابله با کم‌آبی یک الزام است؛ موضوعی که رئیس جمهور در سومین سفر استانی خود که نوزدهم شهریور پارسال به خراسان جنوبی انجام شد، با توجه به شناخت کامل این منطقه بر آن تاکید کرد و خواستار تشکیل ستاد احیای قنوات به عنوان اولین استان در کشور شد.
آیت الله سید ابراهیم رییسی در دیدار نمایندگان اقشار مردم، ایثارگران، نخبگان و علمای استان خراسان جنوبی گفت: یکی از مسائل مهم در خراسان جنوبی درخصوص تامین آب، ستاد احیای قنوات در این استان است که باید این ستاد فعال شود و مسوولان دولتی هم از آن حمایت کنند.
وی افزود: زمانی که تولیت آستان قدس رضوی را برعهده داشتم، اقدامی در مورد احیای قنوات خراسان رضوی، خراسان جنوبی و خراسان شمالی انجام دادیم که نتیجه‌بخش اما کار ما کار محدودی بود.
رییس دولت سیزدهم تاکید کرد: این کار باید به‌صورت کشوری انجام شود و خراسان جنوبی می‌تواند یک مرکزیتی پیدا کند، فعال شدن ستاد احیای قنات برای این استان بسیار برکت دارد و خود مردم هم در این زمینه پای کار هستند.
۹ روز پس از سفر رئیس جمهور به خراسان جنوبی، اولین جلسه ستاد احیا، بازسازی و مدیریت قنوات خراسان جنوبی با محوریت برنامه‌ریزی به منظور تحقق مصوبه سفر، تعیین راهبردهای ستاد و نیز تکالیف دستگاه‌های متولی ۲۸ شهریور ۱۴۰۰ برگزار شد.
سفر اول رئیس جمهور به خراسان جنوبی ۱۰۰ مصوبه در پی داشت که از این تعداد ۸۰ مصوبه در زمینه عمرانی و زیرساختی و ۲۰ مصوبه در حوزه اقتصادی، تولیدی و اشتغالزایی بوده است.
یکی از مهمترین مصوبات سفر رئیس جمهور در بخش کشاورزی مربوط به مرمت و احیای قنوات است که برای این منظور ۱۶۰ میلیارد تومان اعتبار اختصاص یافت و از این مبلغ ۸۰ میلیارد تومان توسط سازمان برنامه و بودجه کشور، ۴۰ میلیارد تومان از محل منابع داخلی وزارت جهاد کشاورزی، ۲۰ میلیارد تومان توسط وزارت نفت و ۲۰ میلیارد تومان توسط استان (پنج میلیارد تومان از محل منابع نفت در اختیار استاندار) در سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ تخصیص می‌یابد.
سال ۱۴۰۰ مبلغ ۴۰ میلیارد تومان برای احیا و مرمت قنوات مصوب شد که از این محل ۳۷ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان تخصیص پیدا کرد و تاکنون منجر به مرمت و بازسازی ۲۳۷ رشته از قنوات استان به طول بالغ بر ۶۹ کیلومتر شده است.
تخصیص بیش از ۳۷ میلیارد تومان اعتبار سفر رئیس جمهور
مدیر آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی درباره رهاورد سفر رئیس جمهور در حوزه قنوات گفت: قبل از سفر استانی اعتبارات مرمت قنوات در قالب اوراق سه ساله بود که با پیگیری مسوولان استانی و دستور آیت الله رئیسی اعتبارات نقدی نیز تخصیص یافت.
اکبر محمدی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: یکی از مهمترین مصوبات سفر اول رئیس جمهور در بخش کشاورزی مربوط به مرمت و احیای قنوات است که برای این منظور ۲۷۰ میلیارد تومان اعتبار اختصاص یافت و از این مبلغ ۱۲۰ میلیارد تومان توسط سازمان برنامه و بودجه کشور، ۱۱۰ میلیارد تومان از محل منابع داخلی وزارت جهاد کشاورزی، ۲۰ میلیارد تومان توسط وزارت نفت و ۲۰ میلیارد تومان توسط استان (پنج میلیارد تومان از محل منابع نفت در اختیار استاندار) در سال‌های ۱۴۰۱ تا ۱۴۰۳ تخصیص می‌یابد.
وی عنوان کرد: سال ۱۴۰۰ مبلغ ۴۰ میلیارد تومان برای احیا و مرمت قنوات مصوب شد که از این محل ۳۷ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان تخصیص پیدا کرد و تاکنون منجر به مرمت و بازسازی بیش از ۲۳۷ رشته از قنوات استان به طول ۶۹ کیلومتر شده و این طرح‌ها با پیشرفت فیزیکی حدود ۹۰ درصد در حال انجام است.
این مسوول در سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی خاطرنشان کرد: با گشایش اعتباری برای مرمت و بازسازی قنوات از محل سفر رئیس جمهور در زمینه مرمت قنوات انجام تعهدات عملیاتی شده و در سال مالی ۱۴۰۰ گشایش خوبی برای مرمت و بازسازی قنوات استان رخ داد.
وی با اشاره به دستور رئیس جمهور برای تشکیل ستاد احیای قنوات در سفر به خراسان جنوبی گفت: ستاد احیا، بازسازی و مدیریت قنوات استان در ۲۸ شهریور سال گذشته و بلافاصله بعد از سفر رئیس جمهور به ریاست استاندار و دبیری سازمان جهاد کشاورزی تشکیل شد.
محمدی افزود: سه کارگروه از جمله "آموزش، فرهنگ‌سازی و مشارکت" با مدیریت مدیرکل دفتر امور روستایی و شوراهای استانداری خراسان جنوبی، کارگروه "بررسی حوادث و بررسی بلاهای طبیعی" با مدیریت مدیرکل مدیریت بحران استانداری و کارگروه "مدیریت قنوات" با مدیریت مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی در این ستاد تصویب شد.
وی اظهار داشت: دبیران این کارگروه‌ها شیوه‌نامه اجرای برنامه خود در حوزه قنوات را تنظیم و به دبیرخانه ارائه کردند و تاکنون در استان سه جلسه ستاد احیا، بازسازی و مدیریت قنوات استان برگزار شده است.
مدیر آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی گفت: در سال جاری تاکنون ۳۵۳ رشته قنات با اعتبار حدود ۱۰۰ میلیارد تومان از محل منابع مختلف اعتباری، مرمت و بهسازی شده است که این حجم از کار و اعتبار تخصیص یافته در این زمینه نسبت به سال گذشته رشد چند برابری دارد.
وی درباره اثرگذاری مرمت و بازسازی قنوات در افزایش آب آنها گفت: به‌طور میانگین مرمت قنوات حداقل ۲۰ تا ۳۰ درصد در افزایش دبی تاثیر دارد و در برخی قنوات استان مرمت و باسازی باعث افزایش چند برابری آب قنات شده است.
محمدی خاطرنشان کرد: در صورت مشارکت بهره‌برداران اجرای عملیات اساسی و زیربنایی شامل کول‌گذاری، طوقه‌چینی، بغل‌بری و از این قبیل از جمله تعهدات دولت و لایروبی قنوات برعهده مالکین قنات است.
وی با بیان اینکه سالانه حدود ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب از قنوات استان استحصال می‌شود گفت: با توجه به جایگاه و اهمیت قنوات در این منطقه موضوع احیا و مرمت آنها هر سال در دستور کار سازمان جهاد کشاورزی قرار دارد.
مدیر آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی اظهار داشت: در دور دوم سفر رئیس جمهور به استان برای جلوگیری از مهاجرت روستائیان و حفظ امنیت مرزها نیازمند حمایت برای ادامه روند احیا و مرمت قنوات با شتاب بیشتر به منظور افزایش و تثبیت آبدهی قنوات هستیم.
وی عنوان کرد: براساس آمار شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی ۱۱ هزار و ۹۰۵ منبع آبی کشاورزی در استان وجود دارد که از این تعداد ۲ هزار و ۵۸ حلقه چاه، ۶ هزار و ۹۸۳ رشته قنات و ۲ هزار و ۸۶۴ رشته چشمه هستند.
محمدی گفت: هزار رشته قنات در کشور وجود دارد که از این تعداد خراسان جنوبی با ۶ هزار و ۹۸۳ رشته قنات رتبه اول کشور را دارد.
هزار و ۴۳۹ میلیارد تومان برای مرمت قنوات خراسان جنوبی نیاز است
وی خاطرنشان کرد: در یک دهه گذشته اجرای طرح‌های آبخیزداری در بالادست قنوات توسط اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری در دستور کار قرار گرفته که اجرای این طرح‌ها نقش موثری در آبدهی قنوات استان داشته و براساس تفاهم‌نامه‌ای که با اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان منعقد شده است هماهنگی لازم در زمینه مرمت و اجرای طرح‌های آبخیزداری انجام می‌شود تا بیشترین اثربخشی را داشته باشد.
محمدی گفت: طول قنوات استان در مجموع چهار هزار کیلومتر است که نزدیک به ۳۰ درصد آن احیا و مرمت شده و مابقی نیازمند مرمت است، تاکنون بیش از سه هزار و ۶۰۰ رشته قنات در خراسان جنوبی حداقل یک مرتبه مرمت شده و حدود هزار و ۴۳۹ میلیارد تومان برای احیا و مرمت قنوات تا سال ۱۴۰۵ نیاز است.
وی با اشاره به ورود نهادهای مختلف از جمله بنیاد علوی، بنیاد برکت، کمیته امداد و بسیج سازندگی در شهرستان‌های مرزی برای مرمت قنوات گفت: با ورود این نهادها همکاری و مشارکت خوبی در زمینه مرمت قنوات شهرستان‌های مرزی استان صورت گرفته و اعتباری خوبی هم از سوی آنها گذاشته شده است.
مدیر آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی افزود: از سال ۱۳۹۴ حدود ۴۰۰ مقنی در استان خراسان جنوبی شناسایی شده‌اند و آموزش‌های لازم به آنان ارائه شده است اما از این تعداد فقط ۵۰ نفر فعالیت دارند که در صورت حل مشکلات آنان از جمله سوابق و بیمه، در زمینه تامین نیروی متخصص برای مرمت قنوات استان مشکلی نخواهیم داشت.
وی به کیفیت بالای آب برداشتی از چشمه‌ها و قنوات نسبت به چاه‌ها اشاره کرد و گفت: به‌طور متوسط هر رشته قنات در خراسان جنوبی حدود یک لیتر بر ثانیه آبدهی دارد و بیش از ۶۰ درصد قنوات استان دارای آب شرب و آشامیدنی و با کیفیت بالا هستند.
محمدی بیان کرد: حدود ۵۰ سال قبل تمامی آب شرب و کشاورزی منطقه از طریق قنوات و چشمه تامین می‌شد و حفر بی‌رویه چاه‌های عمیق و نیمه‌عمیق باعث کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و کاهش آبدهی قنوات شده است.
وی اظهار داشت: همچنین با پیگیری های انجام شده گواهینامه ثبت انجمن مقنیان استان در اواخر مهر سال جاری توسط اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان صادر شده که با تشکیل انجمن خیلی از مسایل و مشکلات این قشر زحمتکش مرتفع خواهد شد.
خوشحالی مردم از احیا و افزایش آبدهی قنوات
روستای گیت یکی از روستاهای مرزی شهرستان درمیان است که در سال جاری قنات این روستا از محل اعتبارات سفر رئیس جمهور مرمت و بازسازی شد.
حسین رضایی یکی از کشاورزان این روستا در گفت و گو با خبرنگار ایرنا ضمن قدردانی از تلاش و مشارکت مجموعه بنیاد علوی و جهاد کشاورزی شهرستان درخصوص بازسازی قنات روستا، گفت: در سال جاری قنات این روستا مرمت شد و میزان آبدهی قنات به سه برابر افزایش یافت.
وی افزود: با افزایش آبدهی قنات در سال جاری مردم نسبت به سالیان قبل محصول بیشتر و باکیفیت‌تری برداشت کردند، به دلیل افزایش آبدهی قنات مردم در سال جاری سطح زیرکشت محصولات زراعی خود را افزایش دادند.
این بهره‌بردار عنوان کرد: مرمت قنوات در روستاها در ماندگاری جمعیت و افزایش درآمد روستائیان تاثیرگذار است و امید جوانان برای ماندگاری در روستای نسبت به گذشته افزایش یافته است.
احیای قنات و بازگشت جمعیت به روستا
نماینده قنات روستای فریز شهرستان خوسف هم درباره احیای قنات این روستا گفت: طول قنات هزار متر است که ۵۸۰ متر آن در ۲ فاز بازسازی و مرمت شده و مابقی در حال اجرا است.
سید مهدی قریشی با بیان اینکه ۸۵ درصد هزینه قنات توسط جهاد کشاورزی و ۱۵ درصد از محل مشارکت مردمی تامین شده است افزود: برای مرمت قنات روستای فریز ۴۰۰ میلیون تومان اعتبار دولتی هزینه شده و ۷۰ میلیون تومان مشارکت مردمی بوده است.
وی با اشاره به باستانی بودن قنات روستای فریز اظهار داشت: بنا بر اعلام بزرگان و ریش‌سفیدان روستا قدمت این قنات به هزار سال قبل بر می‌گردد که همیشه مردم برای شرب و کشاورزی از آن استفاده می‌کردند.
نماینده قنات روستای فریز گفت: این قنات در سال‌های اخیر تحت تاثیر خشکسال‌های پیاپی قرار گرفت و از طرفی سیل سبب ریزش بخشی از آن شد به نحوی که مردم برای آبیاری اراضی کشاورزی و باغات خود از تانکر سیار استفاده می‌کردند.
وی جمعیت برخوردار از قنات این روستا را ۱۰۰ خانوار اعلام کرد و افزود: با احیا و مرمت قنات روستا، شاهد رونق بخش کشاورزی با استفاده از آب قنات و از طرفی مهاجرت معکوس به روستا هستیم.
قریشی تصریح کرد: اهالی روستا که اثربخشی احیا و بازسازی قنات را لمس کرده‌اند، فاز چهارم را به‌صورت دیون شروع کردند و در حال اجرای پروژه هستند.
وی گفت: با احیا و بازسازی قنات روستای فریز تعدادی از اهالی روستا که سال‌های قبل برای زندگی به شهرهای بزرگ مهاجرت کرده بودند از جمله افراد بازنشسته، اکنون به روستا بازگشته و مشغول کشاورزی با استفاده از آب قنات هستند.
قنات‌ها با توجه به نقشی که در تامین آب کشاورزی و رونق تولید دارند باید احیا، نگهداری، مرمت و بازسازی شوند و به عنوان میراث ماندگار در فهرست سرمایه‌های مادی و معنوی این سرزمین از آنها محافظت شود.
مجموعه قنات بلده شهرستان فردوس از توابع خراسان جنوبی به شماره ۳۰۱۶۱ که در فهرست آثار ملی ایران است سال ۱۳۹۵ در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت رسید، پس از این منظر باید قنات را یک مزیت اقتصادی و فرهنگی توامان دانست.
این مواریث مادی ساخته ایرانیان علاوه بر تامین آب، ریشه‌های فرهنگی جامعه را نیز سیراب می‌کند که امید می‌رود با تدبیر رئیس جمهور در دومین سفر استانی خود به خراسان جنوبی و اختصاص اعتبارات ویژه از این ظرفیت و میراث با ارزش برای کاهش اثرات کم‌آبی ناشی از خشکسالی بهره گرفته شود.
نظر شما