در دهه ۹۰ خورشیدی، تورم شاخصی بود که خود را بر اقتصاد ایران تحمیل کرد. این دهه در حالی پایان یافت که آمار رسمی در سال‌های میانی از تک‌رقمی‌شدن تورم سخن می‌گفت اما در نهایت با تورم سالانه بالای ۴۰ درصدی به آخر رسید. تورم در سال‌های اخیر نیز به طور جدی گریبانگیر اقتصاد کشور بوده است.
تورم‌های چندده درصدی و آثار آن بر اقتصاد کشور و معاش خانوارها باعث شد تا در کنار هدفگذاری سالیان گذشته برای «رشد تولید»، «مهار تورم» نیز به اولویتی اساسی در سیاستگذاری اقتصادی کشور تبدیل شود.
در این سال‌ها میانگین رشد اقتصاد حدود چهار درصد بوده اما میانگین رشد نقدینگی بیش از ۶ برابرِ رشد اقتصادی بوده است
دیدگاه‌های گوناگونی درباره نقطه شروع مهار موفق تورم وجود دارد. برخی می‌گویند باید در وهله نخست نقدینگی مهار شود. طیفی ترمیم ارزش پول ملی برابر ارزهای خارجی را گام نخست می‌خوانند و دسته‌ای تقویت جدی سمت عرضه در بازارهایی مانند مسکن، خودرو و ... و به طور کلی اقلام موجود در «سبد محاسبه نرخ تورم» را پیش‌نیاز مهار موفق می‌دانند.
علاوه بر دلایل و متغیرهای اقتصادی، کارشناسان با اشاره به مباحثی چون «انتظارات تورمی» به پیش‌نیازهایی در حوزه سیاسی، دیپلماسی و حتی اجتماعی-فرهنگی اشاره می‌کنند که باید در مسیر مهار تورم مورد توجه ویژه قرار گیرند.
اهمیت موضوع مهار تورم سبب شد تا اداره کل پژوهش ایرنا، پرونده‌ای را با عنوان «در جست‌وجوی راه‌های مهار تورم» بگشاید و در گفت‌وگو با کارشناسان و صاحب‌نظران اقتصادی نظراتشان را جویا شود.
در بخش نخست، پژوهشگر ایرنا به سراغ «بایزید مردوخی» اقتصاددان رفت که سال‌ها کارشناس و مشاور مدیران سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور (برنامه و بودجه کنونی) بوده است.
در بخش دوم سخنان «تیمور رحمانی» اقتصاددان و عضو هیات علمی دانشگاه تهران در نشستی با عنوان «مهار تورم و رشد تولید» انعکاس یافت.
بخش سوم نیز به گفت‌وگو با «آلبرت بغزیان» استاد اقتصاد دانشگاه تهران اختصاص یافت و در بخش چهارم، اقدامات کشورهای درگیر با تورم برای مهار آن در گزارشی با عنوان «رمز و راز رهایی کشورها از چنگ تورم» مورد واکاوی قرار گرفت.
بخش پنجم این پرونده به گفت‌وگو با «هادی حق شناس» اقتصاددان و نماینده مجلس هفتم که سابقه استانداری استان گلستان را دارد اختصاص دارد که متن آن را در ادامه می‌خوانیم؛
ریشه اصلی تورم در اقتصاد ایران به سیاست‌های پولی برمی‌گردد. عامل دوم تورم هم پایین بودن بهره‌وری در اقتصاد است. کسری بودجه در اقتصاد ایران نیز با یک وقفه زمانی به استقراض از بانک مرکزی تبدیل می‌شود و آن هم یک عامل دیگر برای تورم یا گرانی است
ریشه اصلی تورم در اقتصاد ایران به سیاست‌های پولی برمی‌گردد
_ تورم در اقتصاد ایران از کجا ریشه می‌گیرد؟
اصلی‌ترین دلیل تورم در اقتصاد ایران به سیاست‌های پولی و مالی کشور برمی‌گردد. به عبارت ساده‌تر به دلیل عدم استقلال بانک مرکزی در چند دهه گذشته همواره رشد نقدینگی در اقتصاد ایران وجود داشته است. در این سال‌ها میانگین رشد اقتصاد حدود چهار درصد بوده است اما میانگین رشد نقدینگی بیش از ۶ برابرِ رشد اقتصادی بوده است. به تعبیر دیگر میزان کالایی که در اقتصاد تولید می‌شد اگر فرض کنیم چهار واحد بود اما به ازای آن تا ۶ برابر پول تولید می‌شد یا نقدینگی رشد پیدا می‌کرد.
نکته دوم پایین بودن بهره‌وری در اقتصاد ایران است. شما فرض کنید در یک محله‌ای یک نانوایی وجود دارد که باید ۵۰۰ قرص نان تولید کند اما تنها ۱۰۰ قرص نان تولید می‌شود. این طبیعی است که درآمد آن ۱۰۰ قرص نان نمی‌تواند جوابگوی هزینه آن نانوایی باشد. بنابراین آن نانوا مجبور خواهد بود که نان را گران‌تر بفروشد و این عامل تورم می‌شود که ما اسم آن را بهره‌وری در اقتصاد ایران می‌گذاریم.
نکته سوم سیاست‌های بودجه‌ای است؛ یعنی کسری بودجه در اقتصاد ایران با یک وقفه زمانی به استقراض از بانک مرکزی تبدیل می‌شود و آن هم یک عامل دیگری برای تورم یا گرانی در اقتصاد ایران است. البته در مباحث اقتصادی گفته می‌شود هر جا که تقاضا بیشتر از عرضه شد، یا عرضه کمتر از تقاضا شد، عامل تورم است؛ این مطلب اگرچه درست است اما واقعیت این است که ریشه اصلی تورم در اقتصاد ایران به سیاست‌های پولی برمی‌گردد.
تورم و ارزش پول ملی حتما رابطه معکوس با هم دارند
-پاپه‌پای تورم در سال‌های گذشته شاهد ریزش ارزش ریال بوده‌ایم. آیا این سیر تورم و ریزش ارزش پول ملی در انطباق کامل با هم بوده و این دو شاخص دارای یگانگی هستند؟
تورم یعنی کاهش ارزش پول ملی و اساسا اصلی‌ترین وظیفه بانک مرکزی حفظ ارزش پول ملی است برای این که چنین اتفاقی رخ دهد باید تورم را کنترل کند بنابراین تورم و ارزش پول ملی رابطه معکوس با هم دارند؛ یعنی هر جا که تورم افزایش پیدا کرد ارزش پول ملی کم خواهد شد و با کاهش تورم ارزش پول ملی تقویت می‌شود بنابراین این دوتا متغیر با هم رابطه دارند و حتما رابطه معکوس با هم دارند.
بزرگترین عارضه منفی تورم ایجاد شکاف طبقاتی است
تورم در بخش واقعی اقتصاد منجر به افزایش دلالی و سفته‌بازی خواهد شد چرا که با وجود تورم بالا کمتر کسی سراغ ایجاد بنگاه‌های اقتصادی می‌رود
_ مهم‌ترین پیامدهای تورم در حوزه‌های همپیوند با اقتصاد اعم از سیاست، جامعه، فرهنگ و ... چیست؟
بزرگترین عارضه منفی تورم ایجاد شکاف طبقاتی است. در تورم افرادی که درآمدهای ثابت دارد یا درآمد ندارند به دهک‌های پایین سقوط می‌کنند و کسانی که دارایی دارند به دهک‌های بالای درآمدی ارتقا پیدا می‌کنند.
تورم در بخش واقعی اقتصاد منجر به افزایش دلالی و سفته‌بازی خواهد شد چرا که با وجود تورم کسی نمی‌رود سراغ این که بنگاه اقتصادی ایجاد کند و یک سال بعد محصول بازاری عرضه کند بلکه سراغ خرید طلا، ارز و سفته‌بازی خواهد رفت و این دومین عارضه است که بخش واقعی اقتصاد را که همان تولید است تضعیف و بخش سوداگری و دلالی را تقویت می‌کند.
اسلوب‌های سنجش تورم متفاوت است
-تورم و گرانی در جامعه را چگونه می‌توان برآورد کرد؟
در حال حاضر سازمان مرکز آمار و بانک مرکزی، تورم و گرانی را در جامعه اندازه‌گیری می‌کنند اما در چهار مورد اندازه‌گیری آن‌ها با هم متفاوت است؛ یکی این که سال پایش آن‌ها با هم متفاوت است برای نمونه مرکز آمار سال پایش را ۱۳۹۵ و بانک‌مرکزی ۱۳۹۰ را مد نظر قرار می‌دهد. نکته دوم این که یکی روی شهر و دیگری روستا تمرکز می‌کند، نکته سوم وزن کالاها در سبد تورم است که معمولا یکسان نمی‌گیرند، نکته چهارم مدلی که برای محاسبه به کار می‌گیرند، مدل یکسانی نیست.
نکته اصلی این است گرانی مربوط به یک یا چند قلم کالا است؛ برای نمونه یک میوه در فصل تابستان خیلی گران است. همان میوه ممکن است در فصل دیگر ارزان باشد. بنابراین گرانی را در مورد برخی از کالاها می‌توانیم، مطرح کنیم.
این در حالی است که تورم معطوف به سطح عمومی قیمت کالا و خدمات است. یک سبد کالا و خدمات انتخاب می‌شود این سبد کالا و خدمات در قالب ۱۳ گروه و معمولاً بیش از ۳۰۰ قلم کالا است، این‌ها را متناسب با وزن در مدل وارد می‌کنند اما ۲ گروه از کالاها یکی بحث مسکن و اجاره مسکن و یکی بحث خوراکی‌ها تا دو سوم سبد مصرفی خانوار اندازه‌گیری می‌شود.
گام نخست کاهش تورم، تقویت بخش تولید و حذف موانع تولید است. مهم‌تر از این‌ها تنظیم روابط تجاری خارجی است
هزینه تحریم‌ها در سبد خانوار به عنوان تورم نشان داده می‌شود
-با توجه به نامگذاری سال به «مهار تورم و رشد تولید» گام نخست تورم‌زدایی چیست؟
گام نخست کاهش تورم، تقویت بخش تولید و حذف موانع تولید است. مهم‌تر از این‌ها تنظیم روابط تجاری خارجی است.
امروزه ما به دلیل تحریم‌ها هم کالا را گران صادر و هم کالا را گران وارد می‌کنیم. از طرف دیگر هزینه حمل و بیمه واردات کالا گران است. بنابراین وقتی تجارت کشور به دلیل تحریم با اخلال مواجه است، هزینه آن در سبد خانوار به عنوان تورم نشان داده می‌شود.
تا زمانی که روابط خارجی به رول عادی برنگردد، هزینه مبادله گران تمام خواهد شد.
برای مهار تورم گام نخست استقلال بانک مرکزی، انتخاب مدیران شایسته برای بنگاه‌های اقتصادی و عدم مداخله روزانه در سیاست‌گذاری‌ها است
-چه پیش‌نیازهای اقتصادی یا غیراقتصادی برای تورم‌زدایی پیشنهاد می‌کنید؟
اقتصاد ایران از سیاست‌های غلط پولی، از بهره‌وری پایین، از روابط تجاری غلط آسیب دیده است بنابراین اقتصاد ایران را نمی‌توان در یک نقطه درمان کرد و مجموعه‌ای از سیاست ها نیاز است تا اقتصاد درمان پیدا کند.
برای مهار تورم باید گام نخست استقلال بانک مرکزی، انتخاب مدیران شایسته بر بنگاه‌های اقتصادی و عدم مداخله روزانه در سیاست‌گذاری‌ها باشد. منظور این است که سیاست‌گذاری‌ها نباید لحظه‌ای تغییر کند چرا که سرمایه‌گذار برای صادرات خود برنامه‌ریزی یک‌ساله و دوساله دارد، سیاست‌های لحظه‌ای در روند واردات و صادرات کشور اخلال ایجاد می‌کند بنابراین مجموعه‌ای از سیاست‌ها نیاز است تا اقتصاد به ریل اصلی خود برگردد.
نظر شما