صدای پای تغییرات اقلیمی و پاسخ‌های ویرانگر طبیعت

گروه جامعه ایرنا - این روزها هشدارهای زرد، نارنجی و قرمز از سوی سازمان هواشناسی، مدیریت بحران و هلال احمر اعلام می‌شود که خبر از وقوع تغییرات آب و هوایی ناگهانی دارد. این رنگ‌ها هر یک میزان و شدت بارندگی و تغییرات جوی را نشان می‌دهد و همه این موارد در نتیجه تغییرات اقلیمی رخ می‌دهد؛ تغییراتی که در نتیجه دخالت‌های نادرست انسان در طبیعت پیش آمده است.

واژه تغییر اقلیم تا پیش از دهه ۱۹۸۰ تا حدودی توسط دانشمندان به کار برده می شد اما بعد از آن این اصطلاح رایج تر شد و به مرور که تاثیر سوء عملکرد انسان بر طبیعت بیشتر و بیشتر شد، استفاده از واژه تغییر اقلیم هم گسترش یافت؛ به طوری که امروزه تقریبا هر روز این واژه به گوش می رسد. در واقع انسان با زیاده خواهی خود محیط زیست را تخریب کرده و تمام مولفه های زیستی را به حد آستانه ها رسانده است. انتشار بیش از حد گازهای گلخانه ای موجب شده که زمین از حد معمول گرمتر شود و این روند گرمایش، تغییر فصل ها، بروز خشکسالی ها و وقوع سیلاب ها را به همراه داشته است.

در یک دهه اخیر بارها شاهد بارش برف در نقاطی از کره زمین بودیم که اهالی آن تا پیش از این هیچ وقت برف ندیده بودند، یا در نقاطی سیل جاری می شود که سابقه نداشته است، وقوع باران های سیل آسا و رگباری به طوری که در کوتاه ترین زمان ممکن به سیل تبدیل می شوند و خسارات هنگفت و گاهی جبران ناپذیری را به همراه دارند، به اعتقاد دانشمندان اینها به علت تغییر اقلیم است که می توان آن را نتیجه عملکرد نادرست انسان نسبت به محیط زیست برشمرد.

طبق آخرین گزارش‌ها، تغییرات اقلیمی مهم‌ترین عامل در وقوع سیلاب‌های ویرانگر در جهان محسوب می‌شوند. به طور کلی، تغییرات اقلیمی در ایران نه تنها نگران‌کننده است بلکه تأثیرات آن بر کشور ما به مراتب شدیدتر از حد معمول است. در طول ۳۰ سال گذشته، این تغییرات بیشتر از میانگین جهانی بوده است و همچنان ادامه دارد. افزایش دما، کاهش بارش‌ها، خشکسالی‌های متوالی، تأثیرات منفی بر منابع آبی، کشاورزی، جنگل‌ها و نواحی ساحلی از جمله عوارض آن است. برای مقابله با این چالش، تحقیقات و سرمایه‌گذاری گسترده در راستای کاهش سرعت تغییرات اقلیمی ضروری است.

عیسی بزرگ‌زاده سخنگوی صنعت آب و کارشناس حوزه تغییرات اقلیمی در گفت‌وگو با خبرنگار حوزه مدیریت بحران ایرنا اظهار داشت: تغییر اقلیم چندین عارضه برای کشور داشته که یکی از آنها، تغییر مقدار بارش سالانه باران و برف است؛ مثلا مقدار بارش به طور تاریخی در یک نقطه از کشور میزان مشخصی داشت اما در اثر تغییر اقلیم، اکنون این مقدار بارش کم یا اضافه شده است؛ اگر اضافه شود تبدیل به سیلاب و اگر کم شود موجب خشکسالی می‌شود.

وی ادامه داد: از جمله دیگر نتایج تغییر اقلیم، تغییر نوع بارش است مثلا تا پیش از این، رژیم بارشی در یک منطقه‌ برف و باران بوده است اما با تغییر اقلیم به باران تبدیل می‌شود. در این شرایط، یکباره حجم سیلاب افزایش پیدا می‌کند چون تا پیش از این برف به تدریج آب می‌شد ولی اکنون با تغییر رژیم بارش، باران به یکباره وارد رودخانه شده و موجب سیلاب می‌شود.

سخنگوی صنعت آب، یکی دیگر از اثرات تغییر اقلیم را افزایش دما عنوان کرد و افزود:‌ افزایش دما سبب تبخیر و تعرق گیاهان و در نتیجه مصرف آب در آن منطقه می‌شود. به جز تغییر نوع، میزان، تغییر توزیع بارش نیز یکی دیگر از اثرات تغییرات اقلیم است.

بزرگ‌زاده گفت: تغییر نوع بارش یکی دیگر از اتفاقاتی است که در نتیجه تغییر اقلیم ایجاد می‌شود. به عنوان نمونه اگر تا پیش از این بارش معمولاً در فصل زمستان رخ می‌داد اما در صورت تغییرات اقلیمی در بهار یا در انتهای بهار بارش‌ خواهیم داشت و این تغییرات و تقویت سامانه‌های بارشی می تواند موجب سیلاب شود. در این شرایط یک تندآب راه می‌افتد.

توسعه زیر ساخت‌های داخلی در سیستان و بلوچستان و احداث سدهای پیشین، زیردان و کهیر از خسارت‌های گسترده‌تر سیلاب در آن منطقه جلوگیری کرد

این کارشناس حوزه تغییرات اقلیمی یادآور شد: برخی سیلاب ها ناشی از تغییر الگوی بارش هستند مثلا سیلاب شیراز در سال ۹۸ و سیلی که این اواخر در مشهد اتفاق افتاد ناشی از تغییر الگوی بارش است.

وی خاطرنشان کرد: اگر در مناطق شهری در فرایند شهرسازی استانداردهای مهندسی رعایت نشود و به حریم رودخانه ها و مسیل ها در واقع تجاوز شده باشد و مسیر رودخانه توسط انسان مسدود شود، رودخانه طغیان می‌کند.

بزرگ زاده، درباره نوعی دیگر از سیلاب که در سیستان و بلوچستان در سال جاری آبی رخ داد، افزود: توسعه زیر ساخت‌های داخلی در آن منطقه یعنی سدهای پیشین، زیردان و کهیر از خسارت‌های گسترده‌تر جلوگیری کرد و در حالی که پهنه بارشی در بالادست و هم در پایین دست در حال بارش بود؛ خسارات در حد خسارات مالی نگه داشته شد.

سخنگوی صنعت آب گفت: با ذخیره این آب در سدها اجازه ندادیم که سیلاب های بالادست سد و سیلاب های پایین دست، هم افزا رشد کرده و مقدار سیلاب بیشتر شود. در سیلاب های سیستان و بلوچستان ملاحظه کردید که سدها توانستند تا حدود یک سوم تا یک چهارم دبی سیلاب رو کاهش دهند.

بزرگ‌زاده افزود: تغییرات اقلیمی تأثیرات گسترده‌ای بر رژیم بارشی و وقوع سیلاب‌ها در ایران دارند. تغییر در مقدار و نوع بارش همچنین تغییر در توزیع زمانی بارش‌ها می‌تواند منجر به وقوع سیلاب‌های شدید و ناگهانی شود. با این حال، وجود زیرساخت‌های مناسب می‌تواند تا حد زیادی از خسارات ناشی از سیلاب‌ها جلوگیری کند. به منظور کاهش آسیب‌پذیری در برابر تغییرات اقلیمی و سیلاب‌ها، توسعه زیرساخت‌های مناسب و مدیریت صحیح منابع آبی ضروری است.

وی اظهار داشت: علاوه بر کار ساختاری، اجرای برنامه‌های فرهنگی نیز می‌تواند در کاهش خسارات ناشی از سیلاب‌ها مؤثر باشد. افزایش آگاهی مردم در مورد تغییرات اقلیمی، آموزش‌های ایمنی و تدابیر پیشگیرانه می‌تواند به کاهش خطرات مرتبط با سیلاب‌ها کمک کند. به طور کلی، تغییرات اقلیمی نیازمند همکاری بین دولت‌ها، محققان و جوامع است تا به مقابله با این چالش‌های طبیعی بپردازیم.