سنگواره بزرگترین فیل‌ها را در مراغه بیابید

مراغه- ایرنا- فیل‌ها به واسطه جثه بزرگ و خرطوم ماهیچه‌ای و درازشان برای همه شناخته‌شده هستند و سازند مراغه، سنگواره های (فسیل) متنوعی از این پستانداران و به ویژه بزرگترین فیل‌های تاریخ آفرینش با عنوان «دینوتریم‌ها» را در خود جای داده است.

به گزارش ایرنا به نقل از کارشناسان، قامت این فیل‌های بزرگ در سن بلوغ به بیش از چهار متر می‌رسید و وزن بالای آنها حین حرکت موجب لغزش زمین می‌شد؛ فیل‌هایی که دیدن سنگواره هایشان می‌تواند برای هر گردشگر و دیرینه‌شناسی جذاب باشد.

«دینوتریم‌ها» به عنوان بزرگترین فیل‌های تاریخ آفرینش به فور از سازند مراغه حفاری شده و تعداد قابل توجهی از اندام‌های حرکتی و جمجمه آنها در موزه فسیل‌های مهره‌داران به نمایش درآمده است.

همچنین عاج فیل دینوتریم‌ به طول ۲ متر و ۹۷ سانتی‌متر نیز از منطقه فسیلی مراغه به دست آمده است که یکی از رکوردهای جهانی به شمار می‌رود.

یکی از دیرینه‌شناسان ایرانی به تنوع قابل توجه فسیل‌های فیل‌ها در سازند مراغه اشاره و بیان می‌کند: تاکنون جنس‌های ماستودونت، کلروفودونت، تترالوفودونت، دینوتریم، گومفوتریم و استاگلوفودونتدر در سازند مراغه شناسائی شده‌ است.

«غلامرضا زارع» با تاکید بر اینکه فسیل «دینوتریم» از اهمیت ویژه برخوردار است، افزود: این جنس از فیل‌ها دارای دندان‌های مجاز همانند انسان بودند و دندان‌های شیری آنها با رشد جانور می‌افتاد و دندان‌های دائمی جایگزین می‌شد.

به گفته وی «دینوتریم‌»ها تنها فیل‌هایی بودند که عاج آنها در فک زیرین قرار داشت و با استفاده از آن درختان را سرنگون، و از ریشه‌های درختان تغذیه می‌کردند.

ماستودونت‌ها خاص مراغه هستند

دیرینه‌شناس ایرانی می‌گوید: ماستودونت‌ها از جمله فیل‌های خاص مراغه هستند که همانند فیل‌های امروزی، جثه متوسط با عاج‌های بلند داشتند و ارتفاع آنها گاهی به سه متر می‌رسید.

فسیل‌ بزرگترین فیل‌ها را در مراغه جست‌وجو کنید
عاج فیل ماستودونت، از فیل‌های خاص منطقه فسیلی مراغه

«زارع» با بیان اینکه یک نمونه از عاج‌ این فیل‌ها از منطقه «مردق» مراغه به دست آمده است، افزود: ماستودونت‌ها اغلب ۲ دندان داشتند که با رشد جانور، دندانها هم با ایجاد ردیف متصل به هم رشد می‌کرد و فک تحتانی آنها بیشتر تک دندانی بود.

کوچکترین فیل‌های مراغه ۱۲۰ سانتی‌متر ارتفاع داشت

دیرینه‌شناس ایرانی می‌گوید: از کوچکترین فیل‌های مراغه می‌توان به «گومفوتریم» با ارتفاع حدود ۱۲۰ سانتی‌متر اشاره کرد که بیشتر در کنار رودخانه‌ها می‌زیسته‌اند.

به گفته «زارع» فیل‌ها به واسطه زندگی اجتماعی و وابستگی به گروه‌های خانوادگی به همراه تغذیه ویژه و عادات غذائی وسیع و همچنین سلسه مراتب گروهی، توانسته‌اند به صورت گسترده و تعداد زیاد در میوسن فوقانی توسعه پیدا کنند.

فسیل‌های فیل‌ها از چه جهاتی اهمیت دارد؟

دیرینه‌شناس ایرانی بیان کرد: فسیل فیل‌ها به علت شرایط ویژه زندگی آنان می‌تواند راهنمای خوبی از نظر شناختن جغرافیائی دیرینه میوسن در مناطق فسیل مهره‌دار باشد.

«زارع» افزود: فسیل این پستانداران به علت جاذبه خاص برای همگان، می‌تواند در گردشگری مناطق دارای فسیل مهره‌دار نیز نقش موثر ایفا کند و با ساخت ماکت‌های آنها به صورت واقعی و علمی می‌توان در جذب گردشگر گام‌های موثری برداشت.

به گزارش ایرنا نگاهی به مطالعه‌های تاریخی منطقه فسیلی مراغه که اکنون به «بهشت دیرینه‌شناسان جهان» شهرت دارد نشانگر این واقعیت است که فسیل‌ها ابتدا برای توسعه مطالعه‌های دیرینه‌شناسی و در مرحله بعدی برای توسعه گردشگری به کار رفته‌اند.

بر اساس اسناد، یک بازرگان روسی در سال ۱۸۴۰ فسیل‌های جمع‌آوری شده از منطقه «مردق» و «کرج‌آباد» مراغه را خریداری، و با انتقال آنها به دانشگاه «تورتوستات» در کشور استونی، زمینه را برای مطالعه روی آنها طی سال ۱۸۵۸ از سوی پژوهشگری با عنوان «آبیش» فراهم کرد.

مطالعات بیشتر روی آن مجموعه توسط «برانت» در سال ۱۸۷۰ میلادی و «گرینونیک» در سال ۱۸۸۱ میلادی انجام یافت و آنان فسیل‌هایی از هیپاریون، کرگدن، ماستودونت، زرافه و گوزن را معرفی و «فون» مراغه را با «پیکرمی» یونان مشابه خواند.

منطقه فسیلی مراغه نقطه اتصال این کهن‌شهر به شهر کوچک «پیکرمی» و جزیره سرسبز و زیبای «ساموس» در کشور یونان و مجاورت ترکیه است

«پوهلیگ» اتریشی هم فسیل‌های مراغه را به پستانداران نسبت داد

یک «پالئونتولوژیست» یا پژوهشگر دیرینه اتریشی به نام «پوهلیگ» در سال ۱۸۸۴ میلادی با یک گروه در نزدیکی تبریز و با همکاری زمین‌شناسان ایرانی فعالیت داشت و منطقه فسیلی مراغه را مشاهده و رسوبات آن را مطالعه کرد؛ مطالعه‌ای که تعلق داشتن فسیل‌های مراغه به پستانداران را تایید کرد.

در گزارش «پوهلیگ» نوشته شد: «استخوان‌های فسیل اکتشاف شده که در مارن‌های قرمز در ۶ نقطه و در فاصله ۳۰ مایلی شهر در افق‌های مختلف پیدا شده‌اند، از لحاظ سن و هم سایر مشخصات فون پستانداران اختلافی ندارد».

وی مابقی نمونه‌های جمع‌آوری شده را به موزه پریویت (Private museum) نزد پروفسور «وَن فریتش» در «هال» آلمان فرستاد اما این همه ماجرای حضور اتریشی‌ها در مراغه نیست و ۲ اتریشی دیگر از موزه تاریخ طبیعی «هوف» وین به نام‌های «رودلر» و «کیتل» در سال ۱۸۸۵ میلادی از مراغه بازدید کردند.

«کیتل» در سال ۱۸۸۵ میلادی برخی مناطق دارای فسیل‌های مهره‌دار در مراغه شامل «کوپران» و «کرج‌آباد» را کاوش کرد و «فون» نیز مراغه را مشابه «پیکرمی» در یونان دانست.

بونژور فرانسوی‌ها به سازند مراغه

در سال ۱۸۹۷ میلادی دیرینه‌شناس فرانسوی با همکاری «دِمورگان» در منطقه مراغه فعالیت، و در سال ۱۹۰۴ یک گروه دیرینه‌شناس در ۱۲ منطقه حفاری کردند و نمونه‌های فسیلی بزرگ را از کرج‌آباد، رودخانه مردق، کوپران، شلیوند، کرمجوان و غرب شهر مراغه یافتند.

«مک‌کوئینم» آن‌ها را در سال‌های ۱۹۰۶- ۱۹۰۵ مطالعه کرد و گزارش آن در سال ۱۹۲۴، ۱۹۲۵ چاپ شد؛ او در سال ۱۹۰۸ و ۱۹۱۱ یک کلکسیون تأسیس و گزارشی منتشر کرد که در این گزارش هفت فامیل، ۲۶ جنس و ۳۲ گونه از فسیل‌های پستانداران را به‌ همراه ۲ جنس از فسیل پرندگان معرفی کرد که این کلکسیون هم‌اکنون در موزه تاریخ طبیعی پاریس موجود است.

نمونه‌های فسیلی بزرگ استخراج‌شده از «کرج‌آباد»، رودخانه «مردق»، «کوپران»، «شلیوند»، «کرمجوان» و غرب شهر مراغه اکنون در موزه تاریخ طبیعی پاریس به نمایش گذاشته شده است.

ژاپنی‌ها هم بی‌نصیب نماندند

«تاکایی» از دانشگاه توکیو ژاپن طی سال ۱۹۵۰ میلادی از مراغه دیدن و به جمع‌آوری فسیل‌های مهره‌دار از منطقه کرج‌آباد اقدام کرد تا ژاپنی‌ها هم از توسعه علم دیرینه‌شناسی با تکیه بر فسیل‌های منطقه مراغه بی‌نصیب نمانند.

پای آلمانی‌ها هم به منطقه فسیلی مراغه باز شد

«توبین» از دانشگاه «گوتنبرگ ماینز» آلمان طی سال‌های ۱۹۶۸ و ۱۹۶۷ میلادی در توالی رسوبات مراغه حفاری کرد اما پس از آن پای دیگر آلمانی‌ها هم به این منطقه باز شد و طی سال ۱۹۷۰ سه دانشمند پالئونتولوژیست، چینه‌شناس و ژئوکرونولوژیست شامل دانشمندان آلمانی – هلندی به سرپرستی پروفسور «اردبرینک» از مراغه بازدید کردند و تا نوامبر ۱۹۷۳ مطالعات آن‌ها به طول انجامید.

آنان نمونه‌های کوچکی از فسیل‌های مراغه، تعدادی از تون‌های آتشفشانی جهت تعیین سن رادیومتریک و تعدادی نمونه برای پالئومگنتیک جهت مطالعات چینه‌شناسی جمع‌آوری کردند.

طی سال ۱۹۷۳ میلادی نیز ترکیبی از دانشگاه «کیوتو» به همراه اکیپ سازمان زمین‌شناسی ایران از مراغه بازدید کردند و بار دیگر پای ژاپنی‌ها به این منطقه باز شد.

آمریکایی‌ها هم دست به مطالعه سیستماتیک زدند

تیم مشترک دریاچه رضائیه متشکل از دانشگاه «لس‌آنجلس» در ایالت کالیفرنیای آمریکا به همراه موزه تاریخ طبیعی ایران از بهار ۱۹۷۴ میلادی تا تابستان ۱۹۷۶ پروژه‌ای را به سرپرستی «برنارد کمپبل» انجام دادند.

برنامه این گروه مطالعه سیستماتیک، چینه‌شناسی فیزیکی، رسوب‌شناسی، بیوستراتیگرافی، بیوکرونولوژی، پالئواکولوژی و تعیین سن رادیومتریک بود.

تحقیقات زمین‌شناسی و دیرینه‌شناسی اطلاعات دقیقی از «میوسن» بالایی نشان می‌دهد که این اطلاعات را تحقیقات محلی و قبلی نشان نداده است؛ به هر حال این اطلاعات عمومی‌اند و توسط «توبین» و «اردبرینک» ارایه شدند و بعدها توسط «برنور» و همکاران (۱۹۷۹) و «کمپب» و همکاران (۱۹۸۰) ادامه یافت و تکمیل شد.

«اردبرینک» و همکاران در سال ۱۹۷۶ چهار افق فسیلی را گزارش کردند و «کمّی» و همکاران (۱۹۷۷) محدوده کرونولوژی را تا ۶.۶ تا ۶.۹ میلیون سال برای افق‌های مراغه در نظر گرفتند؛ در نهایت توصیفات رادیومتریک با تطابق کرونولوژی تکمیل و رنج فون فسیلی آن حدوداً ۵.۹ تا هفت میلیون سال قبل تخمین زده شد.

«سولونیاس» در سال ۱۹۸۱ میلادی مطالعات سیستماتیک «بوویده‌ها» و «هیانیده‌ها» را انجام، و نشان داد که شبیه پستانداران «سیناپ» و «ساموس» پیکرمی است که زمینه آن فون کلاسیک «پونسین» است.

مطالعه‌های داخلی زمینه را برای تاسیس مرکز دیرینه‌شناسی کشور فراهم کرد

رئیس اداره محیط زیست مراغه بیان کرد: در سال ۱۳۸۰ شمسی دفتر موزه تاریخ طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست با همکاری دانشگاه تبریز به مدت چهار سال حفاری‌هایی در منطقه مراغه انجام داد و نمونه‌های مختلفی از فسیل پستانداران را استخراج کرد.

«زارع» با بیا اینکه این نمونه‌ها هم‌اکنون در این اداره نگهداری می‌شود، افزود: همین مطالعه به سرآغازی برای تاسیس مرکز دیرینه‌شناسی کشور در مراغه و ایجاد موزه‌های فسیل در سطح کشور تبدیل شد.

به گفته وی از سال ۱۳۸۴ شمسی تاکنون کارشناسان سازمان حفاظت محیط زیست کار حفاری و استخراج فسیل‌ها را انجام داده و تعداد قابل توجهی نمونه استخراج، مطالعه و شناسایی کرده‌اند.

وی ادامه داد: در این مدت پنج رساله دکتری و ۱۴ پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد با موضوع فسیل‌های مهره‌دار در منطقه فسیلی تحت نظارت سازمان حفاظت محیط زیست به سرانجام رسیده است.

گفتنی است منطقه فسیلی مراغه با برخورداری از شهرت جهانی، نه تنها به حفاظت و کاوش بلکه به بهره‌برداری اقتصادی هم نیاز دارد تا سهمی در توسعه روزافزون این منطقه ایفا کند.

اگرچه ساختمان مرکز دیرینه‌شناسی کشور در مراغه سالهاست که به واسطه کمبود اعتبار به صورت نیمه‌کاره رها شده است اما مطالعه‌های سال‌های۱۳۸۰ به بعد را می‌توان دوره شکوفایی منطقه فسیلی مراغه به شمار آورد؛ دوره‌ای که زمینه توسعه گردشگری با محوریت فسیل‌های مراغه و حتی برگزاری همایش‌های ملی و بین‌المللی دیرینه‌شناسی را در این کهن‌شهر فراهم کرد.

اخبار مرتبط

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
captcha