تبريز، گنجينه خانه هاي تاريخي ايران

به گزارش ايرنا، خانه هاي مشروطه (كوزه كناني)، حيدرزاده، گنجه اي، علي مسيو، حريري، بهنام، استاد شهريار، پروين اعتصامي، اميركبير، نيكدل و كلكته چي تنها نمونه اي از صدها خانه تاريخي تبريز هستند كه بازسازي شده و اكنون با كاربري هاي عمومي يا موزه در دسترس علاقه مندان و گردشگران قرار گرفته اند.
تملك و مرمت خانه ستارخان سردار ملي نيز اقدام ارزنده اي در حوزه احياي خانه هاي تاريخي است كه متاسفانه موزه آن از سال 1389 تعطيل شد.
مدير دفتر فني اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري آذربايجان شرقي در خصوص مرمت خانه هاي تاريخي تبريز و استان به خبرنگار ايرنا گفت: اكنون 400 خانه تاريخي در شهرستان تبريز شناسايي شده و 11 تا 12 خانه قديمي آذربايجان شرقي نيز در حال مرمت است.
عليرضا قوچي اظهار داشت: خانه هاي عهدي، ساوجبلاغي، نقشينه، سلطان القرايي و معبودي از جمله خانه هاي تاريخي در دست مرمت تبريز هستند.
وي افزود: تاكنون 50 خانه قديمي نيز در تبريز مرمت و به بهره برداري رسيده كه اكنون در دسترس گردشگران و ميهمانان نوروزي قرار دارد.
قوچي همچنين ادامه داد: تبديل خانه هاي تاريخي تبريز به هتل، مهمانسرا، مهمانپذير يا مراكز اقامتي موجب توسعه پايدار اقتصادي شده و در واقع نيروي محركه توسعه صنعت گردشگري در اين خطه از كشورمان مي شود.
وجود خانه هاي قديمي و تاريخي منحصر به فرد از نظر معماري سنتي و اسلامي در تبريز، اين شهر را به گنجينه خانه هاي تاريخي به خصوص خانه هاي قجري با جذابيت هاي خاص گردشگري در كشورمان تبديل كرده است.
تبريز به عنوان يكي از مهم ترين شهرهاي كشور با پيشينه غني تاريخي و فرهنگي از گذشته هاي دور بنيانگذار بسياري از سبك هاي معماري و هنري و پيشگام در عرصه هاي فرهنگي و اجتماعي بوده و به اين خاطر ميراث گرانبهايي از دوران هاي مختلف را به ارث برده است.
طبق شواهد تاريخي متعدد، اين شهر در دوره قبل از اسلام به خصوص زمان ساسانيان از مراكز مهم نظامي و در دوره سلجوقيان، ايلخانيان، جلايريان، تركمانان و صفويه پايتخت رسمي كشور و در دوره قاجاريه وليعهدنشين بوده است؛ بر اين اساس خانه هاي تاريخي بسياري از دوره هاي مختلف به خصوص صفويه و قاجار را در دل كوچه و بس كوچه هاي خود دارد.
تبريز در دوران پس از اسلام در گستره وسيع حكومت اسلامي به «قبله الاسلام» مشهور بوده، به دليل واقع شدن در مسير جاده ابريشم محل تلاقي شرق با غرب بوده و به اين دليل داراي فرهنگ و تاريخ و آثار تاريخي كهن است.
اما به دليل وقوع زلزله هاي مهيب در طول ساليان گذشته بسياري از آثار تاريخي اين شهر با خاك يكسان شده و فقط توصيف و ياد آنها در كتب تاريخي به جاي مانده، با اين حال اين شهر داراي آثار تاريخي ديدني بسياري است كه از گزند حوادث به دور مانده اند و خانه هاي تاريخي تبريز يادگاري از آن دوران مي باشد.

**خانه مشروطه
خانه «مشروطه»، معروفترين و پرافتخارترين خانه تاريخي تبريز است كه در اوج انقلاب مشروطه محل تصميم گيري هاي سرنوشت ساز سران مشروطه بوده است.
قدمت اين خانه كه اكنون در ضلع غربي بازار تبريز و در محلي به نام «راسته كوچه» روبه روي مسجد جامع اين شهر واقع شده، به 110 سال مي رسد.
خانه مشروطه در اصل متعلق به حاج مهدي كوزه كناني، از فعالان مشروطه در تبريز، است كه در دوران مبارزه آزادي خواهانه مردم تبريز در اختيار مشروطه چيان قرار گرفت و اين بنا در سال هاي اوج جنبش مشروطه و پس از آن ميعادگاه سران جنبش و مبارزان مشروطه خواه بود. ˈخانه مشروطهˈ داراي سرسراها و اتاق هاي متعددي است، اما زيباترين بخش ساختمان، نورگير و سرسراي آيينه كاري تزئيني آن است.
اين بنا در سال 1375 به موزه مشروطيت تبديل و جريان وقايع و رخدادهاي انقلاب مشروطيت در قالب آثار به جاي مانده از آن دوران و تصاوير و عكس هاي بي نظير به نمايش گذاشته شده است.

**خانه قدكي
خانه «قدكي»، ديگر بناي تاريخي تبريز است كه در مركز شهر و پشت عمارت شهرداري در محله معروف مقصوديه واقع شده است.
اين بنا در اواسط دوران حكومت قاجار و در اوج حيات سياسي و اقتصادي دارالسلطنه تبريز ساخته شده، با سرستون هاي زيبا و طاق هاي متقارن خود تصويري زيبا از ساختمان سازي عصر قجري را به نمايش مي گذارد.
پنجره هاي اروسي مشجر، نقش طرح هاي زيبا بر ديوار آجري، قرينه سازي فضاي سبز 2 طرف حوض حياط بنا و ستون هاي پيچي از جمله ويژگي هاي بارز خانه فدكي است كه چشم بازديدكنندگان اين بناي باشكوه را نوازش مي دهد.
به عقيده كارشناسان اين بنا يكي از بهترين نمونه هاي معماري ايراني براي سكونت در اقليمي با شرايط آذربايجان محسوب مي شود.
خانه فدكي اكنون به عنوان «موزه سنجش»، پذيراي انبوه گردشگران است.
ويژگي هاي منحصر به فرد معماري همراه با كاربرد موزه اي خانه فدكي، اين بنا را به يكي از جاذبه هاي مهم گردشگري تبريز در سال هاي اخير تبديل كرده است.

**خانه بهنام
«خانه بهنام» از ديگر خانه هاي تاريخي تبريز است كه از اواخر دوران قاجار به يادگار مانده است.
اين خانه كه امروزه به دانشكده معماري دانشگاه صنعتي سهند تبديل شده به دليل معماري ظريف، پنجره هاي مشجر و طاق ها و ايوان هاي بلند و بزرگ خود جلوه ويژه اي دارد.
فضاهاي اندروني و بيروني اين ساختمان عهد قجري علاوه بر تزئينات داخلي به دليل طراحي متناسب با فصول مختلف سال براي تعادل درجه حرارت و چشم انداز زيباي خود چشم بازديدكنندگان را هنگام ديدار از اين بناي باعظمت خيره مي كند.
وسعت اعياني خانه بهنام 300 مترمربع و منظره بيروني آن به دليل گچبري هاي هنرمندانه، نماي آجري سرخ گون و حوض آسماني رنگ وسط حياط، خود وضع تبريز در سال هاي اول قرن چهاردهم شمسي را در ذهن گردشگران تداعي مي كند.
گره سازي خانه بهنام از مهمترين ويژگي هاي معماري اين بناي تاريخي است كه بازي نور را با هنر منبت كاري و ايجاد طرح هاي هندسي و تزئيني مختلف درهم آميخته است.

** خانه گنجه اي زاده
اين بناي تاريخي اكنون بخشي از دانشكده معماري دانشگاه صنعتي سهند تبريز بوده و معماري اين خانه تركيبي از معماري سبك قاجار و پهلوي است.
استفاده از زاويه هاي تيز در ساخت خانه گنجه اي زاده و پنجره هاي مستطيلي شكل بدون خميدگي هاي معمول بناهاي ايراني در ساختمان اين بنا، شاهد زنده آغاز معماري مدرن و فاصله گرفتن از معماري سنتي ايراني در تبريز است.
هر چند تاريخ ساخت خانه گنجه اي زاده به اواخر قاجاريه بازمي گردد، ساخت زيرزمين هاي خاص دوره پهلوي رنگ و بوي معماري عصر پهلوي را در مقايسه با معماري قاجار در اين بناي تاريخي بيشتر مي كند.
خانه گنجه اي زاده سه هزار مترمربع مساحت دارد و اعياني آن در سه طبقه متشكل از تعدادي اتاق در يك رديف بدون اندروني و بيروني است.

** خانه اردوبادي ˈخانه اردوبادي در خيابان ارتش جنوبي و نزديكي منطقه باغ شمال در يك قرن قبل نيز نمونه اي ديگر از ظريف كاري و چيره دستي معماران ايراني به ويژه هنرمندان عرصه ساختمان اين خطه است.
در ساختمان اين بنا تلفيقي از سنگ و آجر به كار رفته كه همين امر نماي آن را از ساير خانه هاي تاريخي تبريز متمايز كرده است.
اين بنا در سال هاي جنگ جهاني دوم و در زمان اشغال تبريز به دست روس ها، «سفارت عراق» بوده است.
قدمت خانه اردوبادي به اوايل حكومت پهلوي بازمي گردد و استحكام اين بناي تاريخي حاكي از زبردستي معماران هنرمندان در زمينه ساخت بناهاي بلندمرتبه در حدود 84 سال پيش است.
خانه اردوبادي يك هزار و 600 مترمربع وسعت دارد و اعياني آن در سه طبقه بنا شده است.
اين بنا اكنون به عنوان «مركز اسناد ملي شمال غرب» مورد استفاده قرار مي گيرد و با جاي دادن اسناد تاريخ پرفراز و نشيب منطقه شمال غرب كشور به پيوند خود با گذشته پرافتخار اين خطه عينيت بخشيده است.

**خانه‌ امير نظام گروسي
خانه‌ي امير نظام گروسي(موزه قاجار)، در دوران ناصر الدين شاه قاجار به دستور امير نظام گروسي ساخته شد كه پيشكار قجرها بود.
اين خانه در مساحتي بالغ بر سه هزار متر مربع بنا شده و ساختمان آن 2 طبقه و زير بناي آن ۱۵۰۰ متر است، ايوان اين خانه ۱۶ ستون دارد و سرستون‌ها زيبايي آن را 2 چندان كرده‌اند.
اين خانه 2 حياط اندروني و بيروني دارد و حوض‌ها و باغچه‌هاي آن‌ها، اين خانه را شبيه بهشتي زميني كرده است، پنجره هاي مشبك با شيشه‌هاي رنگي، خورشيد رنگارنگي را به داخل خانه مي‌تاباند.
داخل عمارت با گچ‌بري‌ها و آينه‌كاري‌هاي زيبا آراسته شده است، در زيرزمين اين خانه نيز حوض‌خانه‌ بزرگي با ستون‌هاي آجركاري شده قرار دارد كه همه‌ اينها جلوه‌گر معماري زيباي قاجاري در اين خانه هستند.
در سال ۱۳۷۰ سازمان ميراث فرهنگي با خريد و مرمت اين خانه آن را تبديل به موزه‌ قاجار تبريز كرد كه اشيا و آثار مربوط به آن دوره را به مردم معرفي مي‌كند، اين اثر تاريخي در سال ۱۳۷۰ با شماره‌ي ۱۷۴۹ در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده است.

**خانه امير كبير
خانه امير كبير، صدر اعظم ناصر الدين شاه، در تبريز محل زندگي وي و بخشي از محل كار وي بود.
اميركبير در مدت كوتاه صدارت خود خدمات اساسي و بسيار ارزشمندي به ايران ارايه كرد و نام خود را تا ابد در تاريخ كشورمان جاودانه كرد. متاسفانه بخش عظيمي از خانه اميركبير كه در مدت اقامت در تبريز در آنجا سكونت داشت، تخريب شده اما سازمان ميراث فرهنگي توانسته است قسمتي از آن را مرمت و بازسازي كند.
اين خانه با مساحت حدود ۳۰۰ متر مربع در 2 طبقه ساخته شده است و قدمت آن به اوايل قاجار بازمي‌گردد.
خانه امير كبير داخل پارك امير كبير در خيابان مجاور سازمان جهادكشاورزي آذربايجان شرقي قرار گرفته است، يكي از هنرمندان به نام «جعفر نجيبي» مجسمه‌ امير كبير را با ارتفاع ۲ متر و ۲۰ سانتي‌متر از جنس برنز ساخته است كه در داخل محوطه‌ خانه قرار گرفته است.

**خانه استاد شهريار
خانه‌ استاد شهريار در محله‌ مقصوديه، كه اين شاعر پرآوازه ۲۰ سال آخر عمر خود را در اين خانه گذراند.
قدمت اين خانه كه با مساحتي حدود ۲۴۱ متر مربع و زيربناي ۲۵۰ متر مربع در 2 طبقه ساخته شده است، به دوره پهلوي دوم بازمي‌گردد.
در سال ۱۳۶۷ و بعد از درگذشت استاد، شهرداري تبريز اين خانه را خريد و در سال ۱۳۷۰ آن را تبديل به موزه‌ استاد شهريار يا موزه ادبي شهريار كرد.
لوازم شخصي و كتاب‌هاي استاد در اين موزه نگهداري مي‌شود، خانه حياط كوچكي با حوض و باغچه دارد و در طبقه‌ اول كتاب‌ها، عكس‌ها و لوازم شخصي استاد در معرض ديد عموم قرار گرفته‌اند.
در اين طبقه يك ساعت چپ‌گرد نيز نصب شده است كه عقربه‌هاي آن به عقب بازمي‌گردند و طرح و شعر «ايرج نوبهار» به زبان تركي روي آن نقش بسته است. اين ساعت نمادي از حسرت دوباره ديدن روزگار گذشته و ملاقات دوباره‌ي استاد به‌شمار مي‌رود.
خانه استاد شهريار در تاريخ ۲۷ اسفند ۱۳۸۶ با شماره‌ ثبت ۲۲۷۲۹ به‌عنوان يكي از آثار ملي ايران به ثبت رسيد.
خانه پروين اعتصامي، ثقه الاسلام، ختايي، كمپاني و صدقياني از ديگر ساختمان هاي تاريخي و قديمي تبريز بوده كه براي توصيف پيشينه تاريخي آنها بايد زمان طولاني صرف كرد.
3093 /518