'عزت الله انتظامي'؛ بازيگري به قدمت سينماي ايران

بازیگران در هنرهای نمایشی همواره از اهمیت فوق العاده ای برای جان بخشیدن به داستان ها برخوردارند كه این امر بیش از پیش بر ارزش آنان افزوده است؛ 'عزت الله انتظامی' در میان این بازیگران، از جمله هنرمندانی است كه به ذات بازیگر بوده و به اصطلاح ژن این كار را دارند.

وی از همان دوران نوجوانی شیفته هنر به ویژه تئاتر شد. انتظامی كه در خانواده ای كاملا سنتی بزرگ شده بود در همان ایام سنتور را پنهانی آموخته و در نوجوانی به پیش پرده خوانی در تماشاخانه های لاله زار پرداخت.

از سال 1320 تا 1326 انتظامی جوان در 10 نمایش روی صحنه رفت كه از جمله آنها می توان به 'التیماتوم' به كارگردانی اصغر تفكری اشاره كرد.

این بازیگر پیشكسوت در سال 1326 برای ادامه تحصیل به آلمان رفت و در شهر هانوفر مستقر شد.

وی در مدرسه ای شبانه روزی ثبت نام كرد و به تحصیل در رشته تئاتر و در كنار آن نیز به كار برای امرار معاش پرداخت.

پس از بازگشت به ایران با مشاهده فضای غیر حرفه ای و نامناسب سینمای ایران، به بازی در نمایش های زنده تلویزیونی و نیز دوبله پرداخت كه گویندگی به جای روح پدر هملت در فیلم 'هملت' ساخته 'گریگوری كوزینتسف' از جمله آنها به حساب می آید.

وی در این ایام با بازیگران بزرگی همچون محمدعلی كشاورز، علی نصیریان، جعفر والی نمایش های درخشانی را اجرا كرد كه از مهمترین آنها می توان به 'گاو' نوشته غلامحسین ساعدی اشاره كرد.

داریوش مهرجویی كه با فیلم بی ارزش 'الماس 33 'وارد سینما شده بود، نمایشنامه 'گاو' را برای دومین كار خود برگزید كه به همكاری طولانی مدت وی و انتظامی منجر شد.

'گاو' به عنوان یكی از شاخص ترین فیلم های موج نوی سینمای ایران دو سالی را به دستور ساواك در محاق توقیف ماند و سرانجام با اصلاحاتی به شكل محدود به نمایش درآمد.

انتظامی در نقش 'مشد حسن' یكی از بهترین نقش آفرینی های عمر هنری خود را انجام داد و رابطه غریب میان مشد حسن و گاوش را به بهترین شكل ممكن به تصویر كشید.

این نقش آفرینی به حدی مورد توجه قرار گرفت كه جایزه بهترین بازیگر سال جشنواره شیكاگو را نیز تصاحب كرد.

وی پس از این فیلم توانست بورس تحصیلی گرفته و در دانشكده هنرهای زیبا دانشگاه تهران به تحصیل در رشته بازیگری بپردازد.

این علاقه و شوق به آموختن است كه انتظامی را به چنین سطحی از بازیگری رسانده و مححبوب القلوب كرده است.

در همین دهه 50 در فیلم های 'آقای هالو'، 'دایره مینا' و 'پستچی' نیز عالی ظاهر شد و نشان داد كه آن بازی استثنایی در 'گاو' حادثه و جرقه ای زودگذر نبوده است.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با راه افتادن چرخ های سینما و تلویزیون، انتظامی نیز پركارتر از قبل شده و در مجموعه ای از بهترین های دهه 60 ایفای نقش كرد.

همكاری با زنده یاد علی حاتمی كه به بازی در فیلم های 'كمال الملك'، 'حاجی واشنگتن' و مجموعه ماندگار 'هزاردستان' منجر شد را می توان دوره طلایی بازیگری انتظامی دانست.

در فیلم 'كمال الملك' به زیبایی در قالب نقشی تاریخی - ناصرالدین شاه - فرو رفت و بازی حیرت آوری را ارائه كرد كه همچنان باطراوت به نظر می رسد.

در 'هزاردستان' نیز شخصیت 'خان مظفر' با وجود حضور اندكش با بازی فوق العاده آقای بازیگر، رنگ و بوی دیگری یافت و چند وجهی جلوه می كند.

یعنی دقیقا همان چیزی كه حاتمی دنبال آن بود.

در نوع بازی آقای بازیگر نوعی شیرینی به چشم می خورد كه همین مساله وی را به نقش هایی با مایه های كمدی نزدیك تر می سازد.

'اجاره نشین ها' ساخته داریوش مهرجویی و شخصیت 'عباس آقا سوپر گوشت' یكی از بهترین كارهای كمدی كارنامه انتظامی است كه ویژگی های منحصر به فردی دارد.

لهجه 'تهرونی' انتظامی كه در تمامی فیلم های وی شنیده می شود در اینجا بسیار به كار وی آمد و جذابیت های نقش را دوچندان كرده است.

همكاری این بازیگر مستعد با مسعود جعفری جوزانی نیز بسیار پربار بود و به فیلم های 'شیرسنگی' و 'در مسیر تندباد' منتهی شد كه اولی به شدت تاثیرگذار و جذاب از كار درآمده و در ذهن دوستدارانش ماندگار شد.

شخصیت علی یار با آن نگاه های پر تحكم و میخكوب كننده كاملا انگ بازی انتظامی بوده كه بازی عالی 'علی نصیریان' در نقش مقابل وی آن را تكمیل كرده است.

در سال های پایانی دهه 60 بار دیگر مهرجویی و انتظامی به همكاری با یكدیگر پرداخته و دو فیلم درخشان 'هامون' و 'بانو' را خلق كردند.

وی در 'هامون' وكیل رند و زبان بازی است كه از یك طرف سنگ 'حمید هامون' را به سینه زده و از طرف دیگر برای خانواده 'مهشید' - همسر هامون - كار می كند!

اوج بازی وی را در صحنه بگومگوی طولانی اش با زنده یاد 'خسرو شكیبایی' در آپارتمان خالی از اثاثیه 'هامون' شاهدیم كه گفت وگوهای پینگ پنگی اش تا مدتها از ذهن پاك نمی شود.

در دهه 70، انتظامی در فیلم های درخشانی همچون 'خانه خلوت'، 'روز فرشته' و 'روسری آبی' ایفای نقش كرد كه 'خانه خلوت' و شخصیت 'جلال الدین' نویسنده فوق العاده از آب درآمد.

شخصیت روزنامه نگاری قدیمی كه دیگر توانی برای نوشتن ندارد، محمل مناسبی برای انتظامی است كه همواره در جست وجوی نقشی نو و فارغ از كلیشه ها است.

در 'روسری آبی' نیز در نقش مرد كارخانه دار تنهایی كه به زن جوان كارگر علاقه مند شده، طوفانی به پا كرد و از چشمان همیشه نمدارش بهره هوشمندانه ای گرفت.

جمله تكان دهنده این شخصیت در باب خوشبختی را بگونه ای ادا كرد كه وارد زبان مردم عادی شده و در حكم مثلی قدیمی قرار گرفت.

البته در این دهه در فیلم های ضعیفی همچون 'بازیچه و باد' و 'شقایق' نیز ظاهر شد كه هیچیك نتوانست به كارنامه پربار هنری وی خللی وارد و خاطرات خوش دوستدارانش را تلخ كند.

در دهه 80 وی با ایفای نقش در فیلم های 'خانه ای روی آب' و 'گاوخونی' نشان داد كه از تجربه كردن نترسیده و همواره ایفای نقش های نیازموده را به هر چیز دیگری ترجیح می دهد.

وی با این دو نقش توانست سیمرغ های بهترین بازیگر نقش مكمل را دریافت كند و با چهار سیمرغ به ركوردی خیره كننده در سینمای ایران دست یابد.

درخشان ترین لحظه فیلم'خانه ای روی آب' آنجاست كه با فرزند پزشكش گفت وگو كرده و سر آخر گریه ای تلخ سر می دهد كه البته نباید از نقش 'رضا كیانیان' در كیفیت والای این صحنه به سادگی گذشت.

'حكم' نخستین همكاری انتظامی با مسعود كیمیایی است كه به نتیجه درخشانی هم منجر شده است.

شخصیت 'رضا معروفی' خلافكار قدیمی بازنشسته از آن دسته نقش هایی است كه با سبك بازی انتظامی جور بوده و در عین حال با دیگر نقش های وی كاملا متفاوت است.

بازی در سكوت این بازیگر توانا در این فیلم به یادماندنی و شان ویژه ای بدان بخشیده است.

'ستاره می شود' یكی از سه گانه سینمایی فریدون جیرانی است كه انتظامی در آن در نقش یك بازیگر قدیمی فراموش شده ایفای نقش كرده است.

بازیگری پیر شده كه دیگر توانایی حفظ دیالوگ ها را ندارد و فقط برای امرار معاش به نقشی كوتاه بسنده كرده است.

انتظامی در این نقش كه تحرك اندكی نیز دارد تمام قدرت بازیگری خود را به چشمان نافذش منتقل و بازی درخشانی را بدین شكل ارائه كرده است.

'شب' ساخته رسول صدرعاملی كه زمستان گذشته اكران محدودی داشت از آن دسته فیلم هایی است كه به فیلم های بازیگر شهرت دارند.

انتظامی در این فیلم در كنار نماینده هایی از دو نسل پس از خود - زنده یاد خسرو شكیبایی و امین حیایی - قرار گرفته و جذابیت های كار را دوچندان كرده است.

وی شخصیت سارق سابقه دار را با بهره گیری از شگردهای همیشگی خود به تصویر كشیده و فقط اندك تغییراتی در آن به وجود آورده تا به نقش بیش از پیش نزدیك شود.

'مینای شهر خاموش' و 'چهل سالگی' از دیگر كارهای این بازیگر بزرگ است كه در میان كارنامه كاری وی فیلم های چندان شاخصی به حساب نمی آیند.

آخرین فیلم به نمایش درآمده با بازی این بازیگر بزرگ سینمای ایران 'راه آبی ابریشم' ساخته محمد بزرگ نیا است كه در آن نقشی نه چندان تاثیرگذار در روند داستان را ایفا می كند.

وی در سه دهه اخیر بارها و بارها برای ایفای نقش های مختلف نامزد دریافت سیمرغ بلورین شده و با كسب چهار سیمرغ از ركورداران تاریخ جشنواره فیلم فجر به حساب می آید.

او برای فیلم های 'گراند سینما' و 'روز فرشته' سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول و برای فیلم های 'خانه ای روی آب' و 'گاوخونی' سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مكمل را به دست آورده است.

عزت الله انتظامی یكی از مفاخر فرهنگ و هنر ایران است كه هنرهای نمایشی بسیار مدیون وی است، پس به احترام سال ها كار عاشقانه وی در وادی بازیگری، به پا خواسته و به احترامش كلاه از سر برمی داریم.

فراهنگ ** 9173 ** م.ج ** 1071