در سال1950 میلادی زمانی که ایران درگیر مذاکره با 'شرکت نفتی ایران – انگلیس' بود، دولت ونزوئلا با افزایش مالیات بر فعالیت‌های شرکت‌های نفتی، مبارزه گسترده ای را با کارتل‌های نفتی جهان آغاز کرد.
این کشور در سپتامبر 1947میلادی، نمایندگانی را به سوی ایران، عراق، عربستان و کویت فرستاد تا زمینه همکاری متقابل و اقدام مشترک دراین زمینه را ایجاد کند. در واقع تلاش دولت ونزوئلا به منظور برانگیختن کشورهای نفتی خاورمیانه در مقابل اقدام های شرکت‌های چند ملیتی بود که منابع انرژی کشورهای تولید کننده نفت را به یغما می بردند.
در سال 1959 زمانی که کارتل های غربی خریدار نفت؛ بهای آن را به صورت یک جانبه کاهش دادند، ضرورت همکاری مشترک میان کشورهای تولید کننده نفت بیش از پیش آشکار و در همین سال نخستین کنگره دراین زمینه تشکیل شد.
در سال بعد یعنی در 14 سپتامبر1960 میلادی برابر با 23 شهریور 1339در پایان مذاکرات دو روزه در بغداد که به منظور کاهش قیمت مواد خام تولید شده صورت گرفته بود، سازمان کشورهای صادرکننده نفت (Organization of petroleum Exporting Counteries) با نام اختصاری اوپک (opec) با حضور ایران، عراق، کویت، عربستان سعودی و ونزوئلا؛ تشکیل شد.
درواقع پیدایش این سازمان واکنشی از سوی کشورهای در حال توسعه به سیاست‌های سلطه جویانه شرکت‌های چندملیتی علیه تولید کنندگان نفت بود. این شرکت ها در دهه های طولانی نفت را که نخستین منبع انرژی و عامل توسعه کشورهای توسعه یافته بود با بهایی بسیار نازل خریداری می کردند.
برخی مورخان اقتصادی پیدایش سازمان اوپک را ناشی از عوامل متعددی دانستند که عمده ترین آنها عبارت است از:
- رشد جریان ملی شدن صنعت نفت، در کشورهای در حال توسعه، مانند حرکت‌های ضد استعماری نفت که از دهه 30 در مکزیک، در دهه 40 در ونزوئلا آغاز و به تدریج وارد خاورمیانه شد و در دهه 50 نیز در ایران شکل گرفت.
- اقدام کارتل‌های نفتی در کاهش قیمت نفت
- سیاست‌های تحمیلی و استعماری نفتی آمریکا و شوروی سابق، علیه کشورهای نفت خیز خاورمیانه و ونزوئلا
- بحران کانال سوئز در سال 1356
- آگاهی کشورهای خاورمیانه و ونزوئلا به غارت سرمایه های نفتی آن ها توسط کارتل های نفتی کشورهای غربی
- دگرگونی قراردادهای امتیاز، به عهدنامه‌های 50-50، به این صورت که، هنگامی که دولت ونزوئلا با تصویب قانون 1943میلادی، شیوه سنتی امتیاز نامه‌ها را به هم زد و منافع خود را تا 50 درصد سود افزایش داد، انحصار کارتل های نفتی زیر سوال رفت. این موضوع به سرعت به کشورهای خاورمیانه گسترش یافت و تولید کنندگان درصدد ایجاد روشی واحد برای حفظ منافع خود در برابر قدرت چند ملیتی های نفتی که بازارهای جهانی نفت را به طور انحصاری در دست داشتند، شدند.
- همکاری متقابل میان کشورهای تولید و صادر کننده نفت در ایجاد قراردادهای مشترک نفتی
بنابراین سازمان کشورهای تولید کننده و صادر کننده نفت 'اوپک' با هدف وحدت بخشیدن و هماهنگ کردن سیاست‌های نفتی کشورهای عضو تشکیل و البته فراز و نشیب هایی را نیز در این مسیر متحمل شد.
اندکی بعد کشورهایی همچون قطر، اندونزی، لیبی، امارات متحده عربی، الجزایر، اکوادور، گابن و آنگولا به این سازمان پیوستند، اما اکوادور اواخر سال 1992 عضویت خود را در این سازمان به حال تعلیق در آورد. البته این کشور در سال 2007 میلادی بار دیگر برای عضویت در این سازمان ابراز تمایل کرد. گابن نیز در سال 1995 میلادی از عضویت این سازمان خارج شد.
مقر دبیرخانه اوپک تا سال 1965 در شهر ژنو سوئیس بود و در این سال با تصویب کنفرانس وزیران به شهروین در اتریش منتقل شد و از سال 1977 نیز در ساختمان کنونی آن یعنی در کنار کانال دانوب مستقر است.
تنها کشورهای صادر کننده نفت می‌توانند با پرداخت حق عضویت در اوپک در این سازمان عضو شوند. اهداف اصلی این سازمان بر اساس اساسنامه آن، هماهنگ و یکپارچه کردن سیاست‌های نفتی کشورهای عضو و مشخص کردن بهترین راه برای تامین منافع جمعی و فردی آنها است.
این سازمان همچنین در پی راه های مختلف برای تضمین قیمت های بازار جهانی نفت از طریق حذف نوسانات مضر و غیرضروری است.
ساختار سازمانی اوپک شامل کنفرانس وزیران، هیأت عامل، دبیرخانه، بخش تحقیقات و کمیسیون اقتصادی است.
کنفرانس وزیران عالی ترین رکن سازمان اوپک است و متشکل از سران هیأت های نمایندگی کشورهای عضو - معمولاً وزیران نفت - می باشد. نشست وزیران هر سال حداقل دو نشست برگزار می کند و مسوول تنظیم سیاست عمومی سازمان و تدوین شیوه های اجرای آن است. وزیران نفت اوپک علاوه بر دو نشست عادی سالانه خود بنا به ضرورت نشست‌های فوق‌العاده نیز دارند.
هیأت عامل اوپک متشکل از نمایندگان کشورهای عضو است که توسط کنفرانس وزیران برای مدت دو سال انتخاب می شود. وظایف هیأت عامل، مدیریت سازمان، اجرای قطعنامه های کنفرانس وزیران، تدوین بودجه سالانه و تقدیم آن به کنفرانس وزیران است. همچنین این هیات گزارش های ارسالی دبیرخانه را بررسی می کند.
دبیرخانه اوپک رکن دیگر این سازمان، طبق اساسنامه و زیر نظر هیات عامل مسوول امور اجرایی اوپک فعالیت دارد. در رأس دبیرخانه، دبیرکل است که به عنوان نماینده مجاز قانونی و رییس اجرایی دبیرخانه طبق دستورالعمل های هیأت عامل امور سازمان را اداره می کند. دبیر کل اوپک برای مدت سه سال توسط کنفرانس وزیران از بین نامزدهای معرفی شده از سوی اعضا به اجماع برگزیده می‌شود و تمدید دوره تصدی او برای یکبار دیگر نیز بلامانع است.
اوپک همچنین دارای یک بخش تحقیقاتی است که زیر نظر دبیرخانه، تحقیقات لازم برای این سازمان را انجام می دهد.این بخش دارای سه قسمت مجزا شامل مطالعات انرژی، تحلیل بازار نفت و خدمات اطلاعاتی است. کمیسیون اقتصادی اوپک نیز رکن دیگر این سازمان است که به صورت یک بخش تخصصی در چارچوب دبیرخانه عمل می‌کند و هدف آن کمک به سازمان در تقویت ثبات بازار جهانی نفت است.
نخستین تصمیم جدی اوپک هنگام جنگ اعراب و رژیم صهیونیستی در اکتبر 1973 میلادی اخذ شد. دراین سال تعدادی از کشورهای عربی صادر کننده نفت، فروش نفت را به برخی کشورهای صنعتی حامی این رژیم، تحریم کردند. در پی این امر تولید و صادرات نفت اوپک کاهش یافت و بهای آن در بازارهای جهانی سیر صعودی پیدا کرد.
نقش تاثیرگذار ایران به عنوان یکی از اعضای بنیانگذار و فعال این سازمان، در ارائه پیشنهادهای سازنده و پویا در طول عمر این کارتل نفتی غیرقابل انکاراست از جمله می توان به پیشنهاد تشکیل صندوق بین المللی اوپک با هدف کمک به کشورهای فقیر و جهان سوم اشاره کرد. وظیفه این صندوق اعطای وام های کم بهره و یا بلاعوض به کشورهای فقیر است.
اوپک به ویژه در سال های اخیر تاثیر به سزایی بر تحولات بازار نفت داشته و با اتخاذ سیاست هایی خاص، نقش مهمی در این بازار جهانی ایفا کرده است. البته به اعتقاد کارشناسان اقتصادی، اوپک می تواند با اتکا به توان تولید، بهره مندی از ذخایر عمده و اصلی انرژی جهان، نیاز روز افزون کشورهای صنعتی و در حال توسعه، حفظ سیاست های هماهنگ و تثبیت وحدت رویه، کفه تاثیر خود در معادلات اقتصادی سیاسی جهان را بیش از گذشته سنگین تر کند.
در نشست یکصد و پنجاه و هفتمین اجلاس وزارتی اوپک با تصمیم 12 عضو سازمان کشورهای صادرکننده نفت، ریاست اوپک در سال 2011 میلادی پس از 36 سال و برای دومین بار به ایران واگذار شد.
برون مرزي **1575 **
تاریخ انتشار: ۲۵ شهریور ۱۳۹۱ - ۰۹:۱۳
گروه اسناد و اطلاع رساني- بيست و سوم شهريورماه پنجاه و دومين سال تاسيس سازمان كشورهاي صادركننده نفت، "اوپك" است، كارتلي نفتي كه ضمن توجه و لحاظ كردن منافع اعضا در تصميمات خود، موجب پيشگيري از دخالت هاي منفعت جويانه بيگانگان، در اين سرمايه ملي مي شود.