این سازمان همواره به دنبال هماهنگی و یکپارچه سازی سیاست های نفتی کشورهای عضو و تعیین بهترین راه برای تامین منافع جمعی یا فردی کشورهای عضو و طراحی شیوه هایی برای تضمین ثبات قیمت نفت در بازارهای بین المللی نفت به منظور از بین بردن نوسانات مضر و غیر ضروری است.
عنایت و توجه ویژه به کشورهای تولیدکننده نفت و توجه خاص به ضرورت فراهم کردن درآمد ثابت برای کشورهای تولیدکننده نفت، تامین مستمر نفت کشورهای مصرف کننده به صورت کارآمد و اقتصادی و بازده مناسب و منصفانه برای سرمایه گذاری در صنعت نفت از دیگر فعالیت های این سازمان می باشد. تصمیمات این سازمان می تواند باعث تحولات اقتصادی در صحنه بین الملل شده و توانایی اثرگذاری بر شکل دهی انتظارات در کوتاه مدت را دارد و می تواند دامنه ریسک سرمایه گذاران در کشورهای تولید کننده و مصرف کننده را افزایش یا کاهش دهد.
حدود دو سوم ذخایر نفت جهان متعلق به کشورهای عضو اوپک است و این کشورها حدود ۴۱ درصد نفت را تولید می کنند.
از آنجایی که بازار نفت یک بازار انحصار چند فروشنده ای است، این سازمان از ابتدا در پی ایجاد یک سازمان اقتصادی برای استفاده منصفانه از قدرت انحصاری بازار در جهت رفاه عمومی جهانی بود.
در مقابل این سازمان دولت های قدرتمندی قرار دارد که انحصار فناوری تولید و انحصار سازمان های پولی، مالی و امنیتی بین المللی در دست آنها بوده و شرکت های بزرگ تولیدی و بنگاه های مرتبط با انتقال انرژی در مالکیت و مدیریت آنها است.
شرکت های بزرگ نفتی با ساختاری پیچیده، فناوری های تولید و امکانات انتقال نفت را در اختیار دارند. کشورهای اوپک در واقع بخشی از یک بازار انحصاری را در اختیار دارند و تمام بازار را پوشش نمی دهند و دیگر کشورهای تولید کننده نفت که عضو این سازمان نیستند، بخش دیگری از این بازار هستند. بنابراین تحلیل سازمان اوپک مستقل از رفتار سایر تولید کنندگان و بازیگران نفتی، تحلیل جامعی نیست.
اوپک تجربه و ظرفیت های بالایی در اختیار دارد و قدرت انحصاری این سازمان بیش از آنکه در جهت توسعه و پیشرفت کشورهای تولید کننده نفت باشد، در خدمت اقتصاد جهانی بوده است.
برای تحلیل رفتار فعالان بازار نفت، اساسا بازار نفت، یک بازار انحصاری است و سازمان اوپک به همراه کشورهای غیره عضو، نقش رهبر و پیرو را دارند. اما رفتار بازیگران متفاوت از تحلیل های کلاسیک اقتصادی است.
اوپک در واقع بیش از آنکه نقش رهبری قیمت را بر عهده داشته باشد به ثبات جهانی اقتصاد از طریق تقسیم بازار به روش سهمیه بندی متمرکز است. تولید کنندگان اوپک به چند دلیل توانایی قیمت گذاری ندارند.
اول اختلاف های شدید اعضای اوپک بر سر قیمت و سهم فروش که نمونه بارز آن در جنگ عراق و کویت در سال ۱۹۹۰ رخ داد و منشا یا بهانه آن، درخواست عراق از کویت برای کاهش دادن سهم فروش این کشور به منظور افزایش قیمت نفت و امتناع کویت از این درخواست بود.
این اختلافات علاوه بر اینکه هزینه های زیادی ایجاد می کند، ثبات سیاسی کشورها را نیز به خطر می اندازد.
دوم اینکه اوپک تنها بخشی از بازار نفت هست و تمام آن نیست؛ کشورهای تولید کننده غیر عضو اوپک بخش بزرگی از بازار نفت را شامل می شوند.
اوپک تنها ۴۲ درصد نفت جهان را تولید می کند و ۵۸ درصد را سایر تولید کنندگان دیگر در اختیار دارند. اینها در واقع تعهدی به رعایت سهم بازار ندارند و با افزایش تولید می توانند ترکیب را به هم بزنند.
سوم، فناوری های تولید در دست کشورهای صادر کننده اوپک نیست، شرکت های بزرگ صاحب فناوری که پروژه های تولید نفت در کشورهای نفت خیز را بر عهده دارند، اغلب در مالکیت کشورهای مصرف کننده عمده نفت هستند و مدیران این شرکت ها موظف به تبعیت از سیاست های کشورهای خود هستند.
چهارم اینکه مبادلات نفتی در بازارهای جهانی با دلار واحد پول آمریکا، صورت می گیرد. در این صورت تغییرات ارزش دلار در بازارهای جهانی با وقفه وارد بازار نفت می شود.
کشورها در ابتدا تلاش می کردند رابطه دلار با واحد پول کشورشان یا همان نرخ ارز را ثابت نگهدارند ولی به دلیل اینکه قدرت انحصاری چاپ دلار در دست آمریکا است، سیاست ثابت نگه داشتن نرخ ارز هزینه های زیادی برای دیگر کشورها به همراه دارد.
این کشورها ناگزیرند از سیاست نرخ ارز شناور استفاده کنند و این سیاست در کنار سیاست نرخ ارز شناور مدیریت شده از طریق کاهش مداوم ارزش دلار و بی ثباتی اقتصادی داخلی همواره هزینه های زیادی برای کشورها به همراه دارد.
مبادلات نفتی به دلار، نوعی انحصار خالص است که منافع آن برای کشور آمریکا است و هزینه های زیادی برای کشورهای تولید کننده نفت دارد.
با این توضیح قدرت رهبری قیمت در بازار نفت، براساس تحلیل های رایج بسیار متفاوت است. به موارد فوق، متعهد بودن سازمان اوپک به ثبات اقتصاد جهانی، تاثیرات سیاسی شوک های نفتی، محدودیت تولید گازهای گلخانه ای و حفظ محیط زیست نیز اضافه می شود.
کشورهایی که ذخایر نفتی جهان را در اختیار دارند و بخصوص کشورهای عضو اوپک نیازمند درآمدهای نفتی برای تامین سرمایه مورد نیاز طرح های سرمایه گذاری در فرایند توسعه اقتصادی کشورهای شان هستند. این موضوع گامی فروتر از وابستگی درآمد جاری این کشورها به درآمدهای نفتی است.
برنامه ریزان اقتصادی در این کشورها، بخش قابل توجهی از منابع مورد نیاز، جهت اجرای پروژه های اقتصادی را بر پایه درآمدهای نفتی تعریف می کنند. درآمدهای نفتی کشورهای صادر کننده نفت تحت تاثیر قیمت نفت و مقدار فروش آن است.
برای اعضای اوپک مقدار فروش از طریق مکانیسم سهمیه بندی محدود می شود و افزایش تولید باعث کاهش قیمت می گردد، اقدامی که با ثابت بودن سهم فروش، درآمد کشورهای نفتی را کاهش می دهد. کاهش قیمت سیاستی است که در بازارهای چند جانبه فروش برای بیرون کردن تولیدکنندگان از بازار صورت می گیرد. این سیاست خواسته یا ناخواسته ممکن است توسط اعضای اوپک باعث اخراج اعضای غیر اوپک از بازار یا به وسیله اعضای غیراوپک باعث اعضای اوپک شود.
این اقدام یعنی کاهش قیمت به منظور خارج کردن تولید کنندگان از بازار مشکل زا است و باعث می شود برخی از کشورها فقط برای ادامه تولید و حفظ سهم شان از بازار خارج نشوند. این روش که مغایر اساس نامه سازمان اوپک هست، دامنه ریسک فعالیت های اقتصادی را افزایش و آینده بازار را با شوک پی در پی روبرو می کند.
اکنون این سوال مطرح است که اوپک چگونه می تواند از کاهش قیمت نفت ناشی از تصمیمات سایر بازیگران به منظور جلوگیری از کاهش درآمد و خروج احتمالی اعضای خود از بازار نفت جلوگیری کند؟
قبل از پاسخ به این سوال توجه به این نکته ضروری است که تحریم نفتی و جلوگیری از انتقال تکنولوژی به کشورهای تولید کننده نفت، به یک ابزار قوی در دست قدرت های بزرگ علیه صاحبان ذخایر تبدیل شده است و هزینه تولید نفت را افزایش می دهد.
افزایش هزینه تولید، بازار نفت را با چالش های جدی روبرو می کند. هر اتفاقی در روابط و مناسبات بین المللی می تواند توسط قدرت های زور گو با استفاده از انحصار قدرت مبنای تحریم های یکجانبه علیه کشورها شود.
آنچه قدرت کشورهای نفتی را در برابر تهدیدات قیمتی کاهش می دهد؛ در مرحله اول کاهش وابستگی اقتصاد این کشورها به درآمدهای نفتی است. سیاستی که توسط برخی از اعضای اوپک دنبال شده است و نتایج امیدوار کننده ای به دنبال دارد.
پروژه هایی که ایران، عربستان و امارات در سایر بخش های اقتصادی تعریف و در حال اجرا دارند از این نمونه است. در اجرای صحیح این سیاست، برنامه ریزی بر مبنای مزیت های ملی و منطقه ای کشورها، موفقیت را سهل تر می کند.
قدرت انحصاری دلار به عنوان ارز رایج در مبادلات نفتی و انحصار سیستم ها و شبکه های بانکی، پولی و مالی تحت مدیریت واحد، باعث می شود تا بخش زیادی از نوسانات ارزش دلار و ریسک های سرمایه گذاری متوجه اقتصاد تولید کنندگان نفت شود.
تلاش و برنامه ریزی برای شکستن این انحصارها به نفع جامعه جهانی و رفاه عمومی است و کشورهای عضو اوپک از طریق تعریف جایگزین های مناسب می تواند بخش زیادی از هزینه های کاهش ارزش دلار را تقلیل دهند.
تولیدات دانش بنیان از طریق مشارکت جمعی کشورهای عضو اوپک و توسعه مراکز علمی و تحقیقاتی و کار آفرین کردن آنها اقدامی عملی و تاثیرگذار در اقتصاد و رفاه جمعی خواهد بود.
جمهوری اسلامی ایران سیاست حرکت در مسیر تولید دانش بنیان و اشتغال آفرین را در سرلوحه برنامه های خود دارد. دو مشکل عمده در کشورهای عضو اوپک یکی ضعف در فناوری و تولیدات دانش بنیان و دیگری اشتغال آفرینی و بکار گیری جوانان مستعد در برنامه های توسعه است.
تمرکز بر استفاده از دانشگاه های مشترک و توانمند کردن کشورهای عضو به تولیدات مبتنی بر دانش و انجام مطالعات مشترک در حوزه انرژی باعث می شود تا هزینه های تولید مستقل از تصمیمات صاحبان فناوری صورت گیرد و تصمیمات سایر کشورها تاثیر کمتری بر حساب سود و زیان درآمدهای نفتی این کشورها خواهد داشت.
نفت از منابع ارزشمند و تجدید ناپذیر می باشد و علاوه بر این که یکی از حامل های انرژی است در صنایع پتروشیمی و سایر بخش های تولیدی نیز کاربرد دارد.
هرچه موارد کاربرد این ماده در بخش های مختلف اقتصادی و همچنین وجود جایگزین برای آن بیشتر باشد، کشش پذیری آن بیشتر می شود و در نتیجه افزایش قیمت، درآمد کمتری را نصیب تولید کننده می کند. بنابراین برنامه ریزی های مشترک و هماهنگی اعضای اوپک می تواند منابعی را که سال های این کشورها در فرایند توسعه از آن محروم بوده اند به روشی منطقی در اختیار آنها قرار دهد.
نظر شما