مردم ایران از روزگاران باستان در سواد و دانش پیشتاز بوده اند اما در دوره های گوناگون تاریخی دستیابی به نعمت تحصیل و با سواد شدن همگانی نبود و تنها اشراف زادگان، درباریان و ثروتمندان از این امكان بهره می بردند. در آن روزها آموزش در مكتب خانه ها صورت می گرفت و به شكل سنتی بود تا هنگامه ای كه امیركبیر مدرسه ی دارالفنون را در ایران بنیان نهاد و این گونه امر آموزش به مدرسه ها راه یافت.
سوادآموزی همواره برای همه ی اقشار مردم و گروه های سنی ضروری بوده است، موضوعی كه اهمیت آن برای بزرگسالان از 1315 هجری خورشیدی با راه اندازی رسمی نخستین سازمان سواد آموزی برای بزرگسالان با نام اكابر بیش از پیش آشكار شد. در آن روزگاران هدف از آموزش سواد برای این گروه های سنی كاهش تعداد بی سوادان بود ولی از زمان راه اندازی سپاه دانش در 1341 هجری خورشیدی، سواد آموزی به عنوان ابزاری برای رسیدن به توسعه و آبادانی كشور در نظر گرفته شد.
پس از تشكیل این نهاد در سال های بعد، كمیته ی بین المللی پیكار جهانی با بی سوادی در ایران راه اندازی شد؛ این كمیته برنامه ریزی های لازم را برای سوادآموزی انجام می داد و اداره ها و سازمان های دولتی وظیفه ی اجرای آن را به عهده داشتند اما این طرح با موفقیت قابل توجهی روبه رو نشد تا اینكه انقلاب اسلامی ایران در بیست و دوم بهمن 1357 هجری خورشیدی به رهبری امام خمینی به پیروزی رسید و بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران پیامی را در هفتم دی 1358 هجری خورشیدی مبنی بر تشكیل نهضت سواد آموزی، صادر كردند كه امیدهای تازه ای را برای افزایش سواد و باسوادی در كشور به وجود آورد.
امام خمینی در پیام خویش به منظور تشكیل نهضت سواد آموزی، فرمودند: «... ملت شریف ایران می دانید كه در رژیم گذشته آنچه بر ملت مبارز ایران سایه افكنده بود، علاوه بر دیكتاتوری و ظلم، تبلیغات بی محتوا و هیچ را همه چیز جلوه دادن بود. ملتی كه در همه ابعاد از حوایج اولیه محروم بود وانمود می شد كه در اوج ترقی است. از جمله حوایج اولیه برای هر ملت در ردیف بهداشت و مسكن بلكه مهمتر از آنها، آموزش برای همگان است. مع الاسف كشور ما وارث ملتی است كه از این نعمت بزرگ در رژیم سابق محروم و اكثر افراد كشور ما از نوشتن و خواندن بر خور دار نیستند چه رسد به آموزش عالی. مایه بس خجلت است كه در كشوری كه مهد علم و ادب بوده و در سایه اسلام زندگی می كند كه طلب علم را فریضه دانسته است، از نوشتن و خواندن محروم باشد. ما باید در برنامه درازمدت فرهنگ وابسته كشورمان را به فرهنگ مستقل و خودكفا تبدیل كنیم و اكنون بدون از دست دادن وقت و بدون تشریفات خسته كننده برای مبارزه با بی سوادی بطور ضربتی و بسیج عمومی قیام كنیم تا ان شاء الله در آینده نزدیك هر كس نوشتن و خواندن ابتدایی را آموخته باشد...»
برپایه این پیام امام خمینی، آموزش خواندن و نوشتن به افراد محروم از نعمت سواد، ارتقای آگاهی و دانش بزرگسالان نوسواد در زمینه های مختلف و تبدیل فرهنگ وابسته كشور به فرهنگ مستقل و خودكفا به عنوان هدف های سازمان نهضت سواد آموزی مورد نظر قرار گرفت.
طرح های مختلفی از جمله بسیج سواد آموزی در پی فرمان معمار بزرگ انقلاب اسلامی، انجام شد كه با اجرای آن تعداد زیادی از باسوادان این مرز و بوم برای آموزش و پرورش، به مناطق دوره افتاده ی كشور سفر كردند و به آموزش افراد محروم از سواد جامعه همت گماشتند.
این بسیج عمومی سبب شد تا شمار زیادی از بی سوادان در كلاس های درس نهضت سواد آموزی حضور یابند و از نعمت خواندن، نوشتن و كسب دانش كه از هدف های كوتاه مدت تشكیل این سازمان بود، بهره مند شوند. پس از با سواد شدن، آموزش های توسعه در زمینه های مختلف فرهنگی، مذهبی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی برای این افراد به اجرا درآمد تا آنان با آموزش اطلاع رسانی، آگاه سازی و آموزش حرفه ای درآمدزا به زمینه های كاربردی سوادآموزی كه از هدف های بلند مدت شكل گیری نهضت سواد آموزی بود، دست یابند.
رشد نرخ با سوادی از زمان بنیان گذاری سازمان نهضت سواد آموزی در كشور سبب شد این سازمان در 1390 هجری خورشیدی با وزارت آموزش و پرورش ادغام شده و فعالیت خود را به عنوان یكی از معاونت‌های این وزارتخانه ادامه دهد.
نامگذاری روز نهضت سواد آموزی در سالروز تشكیل آن به فرمان رهبر بزرگ انقلاب اسلامی یادآور تدبیر و آینده نگری امام خمینی و مجاهدت ها و تلاش های سواد آموزانی است كه با دانش و تلاش های خستگی ناپذیر خود، در مسیر ارزشمند مبارزه با جهل و بی سوادی گام برداشتند.
سوادآموزان و آموزندگان دانش، انسان هایی بزرگ هستند كه با سلاح دانش و علم و ایمان و بردباری به نبرد و پیكار با بی سوادی و جهل می پردازند و به فرموده ی ایزدمنان در راه حق جهاد می كنند و نزد پروردگار بی همتا دارای مقامی رفیع و والا هستند.
در پایان به بهانه ی سالروز تشكیل نهضت سواد آموزی بر گزیده ای از روایت های ائمه اطهار(ع) درباره ی اهمیت سواد آموزی مروزی كوتاه می كنیم:
** رسول اكرم(ص): آنكه ساعتی، خواری فراگرفتن علم را تحمل نكند، برای همیشه در خواری نادانی خواهد ماند.
** امام باقر(ع): در جست وجوی دانش شتاب كنید.
** امام صادق(ع): خداوند با نعمت نوشتن و حساب كردن، بر مردم، از نیك و بد، منت نهاد و اگر این 2 كار نبود، آنان گرفتار اشتباه میشدند.
با الهام از: كتاب بررسی مسائل و ارزیابی عملكرد سوادآموزی در ایران
*گروه اطلاع رسانی
پژوهشم**9165**2002**9131
تاریخ انتشار: ۷ دی ۱۳۹۳ - ۱۱:۰۵
تهران- ایرنا- هفتم دی سالروز تشكیل نهضت سواد آموزی با تدبیر و فرمان امام خمینی است، نهادی تاثیرگذار كه با هدف ریشه كن كردن بی سوادی مردمان این مرز و بوم شكل گرفت و در راه توسعه و پیشرفت كشور نقشی مهم و اساسی ایفا كرد.