دامپزشكان؛ حامیان سلامت انسان و دام

دامپزشكی دانشی كهن و تجربی است كه با بررسی و شناخت بیماری های دامی به درمان، پیشگیری و سلامت تغذیه ی انسان و دام می پردازد. این علم به هنگامه ی اهلی كردن حیوان ها به وسیله ی انسان های نخستین ایجاد شد و سپس به مرور زمان، اهمیت سلامت دام و تغذیه ی سالم، زمینه ی پیدایش افرادی همچون دامپزشكان را در سراسر جهان فراهم آورد.
دانش دامپزشكی در ایران در دوره ی احمدشاه قاجار با نگاهی نو، مورد توجه دولتمردان وقت قرار گرفت. در این زمان با پایه گذاری ژاندارمری نوین و استخدام كارشناسان نظامی و 2 افسر دامپزشك، راهی نوین در زمینه ی پیشرفت این علم در ایران گشوده و از آن پس با تشكیل مدرسه و دانشكده ی دامپزشكی، مسیر توسعه ی دانش دامپزشكی هموار شد. نخست این دانشكده با نظارت وزارت كشاورزی به فعالیت های علمی می پرداخت اما پس از مدتی، دانشكده ی دامپزشكی از وزارت كشاورزی جدا شد و به دانشگاه تهران پیوست. با گذشت زمان و گسترش بیماری های مهلك دامی همچون طاعون گاوی و وارد شدن تلفات سنگین به دام های كشور، شعبه ی ویژه ای به نام دفع آفات حیوانی و سرم سازی با نظارت اداره ی كل صحیه و تجارت و فوائد عامه، تشكیل شد كه این شعبه در مدت كوتاهی زیر نظر وزارت فلاحت به فعالیت خود ادامه داد.
اهمیت كنترل بیماری های مهلك دامی، مبادله های تجاری مرزی و برون مرزی، كنترل و نظارت بهداشتی بر دام و فرآورده های خام دامی سبب شد تا قانون تثبیت صحی حیوانات در 1314 هجری خورشیدی، در مجلس شورای ملی تصویب و اداره ی كل دامپزشكی جایگزین موسسه ی دفع آفات حیوانی شود.
تشكیل بنگاه كل امور دام كه شامل اداره های كل دامپروری و دامپزشكی بود، گام دیگری در مسیر پیشرفت این دانش در ایران به شمار می رفت. در این هنگامه اداره های دامپزشكی در استان ها و شهرستان های مستقل به جز تهران، به عنوان زیرمجموعه ی اداره های كشاورزی استان ها فعالیت خود را ادامه می دادند اما پس از گذر مدتی با دستور وزارت كشاورزی، تمامی اداره های دامپزشكی استان ها زیر نظر مستقیم مدیركل دامپزشكی كشور قرار گرفتند.
تصویب قانون سازمان دامپزشكی كشور در 1350 هجری خورشیدی و تصویب بخشنامه ی تشكیل شبكه های دامپزشكی استان ها و برقراری ارتباط مستقیم استان ها با سازمان مركزی، پس از پیروزی انقلاب اسلامی از جمله مواردی است كه سبب ایجاد تحول در علم دامپزشكی شد.
این سازمان پس از تصویب قانون جداسازی وظایف وزارتخانه های كشاورزی و جهاد سازندگی، به وزارت جهاد سازندگی پیوست و در 1372 هجری خورشیدی به صورت نهادی مستقل فعالیت خود را ادامه داد و از 1379 هجری خورشیدی تاكنون با ادغام وزارتخانه های جهاد سازندگی و كشاورزی، این سازمان زیر نظر این وزارتخانه قرار دارد.
حفظ بهداشت و سلامت دام و فرآورده های آن، مبارزه با بیماری های دامی، نظارت و بازرسی های بهداشتی در مرحله های مختلف تولید، فرآوری، نگهداری و عرضه این محصولات از جمله وظایف مهم سازمان دامپزشكی كشور برشمرده می شود.
چهاردهم مهر، روز ملی دامپزشك نام گرفت به این دلیل كه ایرانیان باستان در این روز برای سلامتی حیوان ها دعا می كردند. هر ساله برای گرامیداشت این روز، سازمان دامپزشكی كشور شعاری را انتخاب می كند. اینك به دلیل آن كه پیشگیری و مبارزه با بیماری های مشترك و واگیر دامی، نقش اساسی در تأمین بهداشت عمومی جامعه و حفظ سرمایه ملی كشور دارد، شعار 1394 هجری خورشیدی با عنوان «دام سالم، غذای سالم، انسان سالم - سلامت غذا، از مزرعه تا سفره» انتخاب شده است تا همگان در درمان و كنترل بیماری های مشترك میان انسان و دام و نظارت بر مركزهای تولید، تهیه و عرضه فراورده های خام دامی از مزرعه تا سفره تلاش كنند.
**پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت روز ملی دامپزشكی با «امیر خیرخواه» دامپزشك به گفتگو پرداخت.
وی درباره ارتباط دامپزشكان با وزارت جهاد كشاورزی، گفت: این وزارتخانه پیوند دهنده ی بخش پرورش و تولید، به همراه بهداشت دام است. در واقع سازمان دامپزشكی كشور یكی از معاونت های زیر مجموعه ی وزارت جهاد كشاورزی به شمار می رود. این نهاد عهده دار تمامی امور دامپزشكی در كشور است كه بر تمامی رشته های مربوط به دامپزشكی به صورت مستقیم نظارت و مدیریت دارد. وظایف دولتی سازمان دامپزشكی به وسیله ی اداره ی كل دامپزشكی در استان ها و اداره ی دامپزشكی در شهرستان ها اجرا می شود كه البته این وظیفه ها گوناگون بوده و دربردارنده ی تمامی فعالیت های مرتبط با بهداشت دام چون واكسیناسیون دام ها در روستاها، نظارت بر كشتارگاه های دام و طیور و صدور مجوز برای داروخانه و كلینیك دامپزشكی در سراسر كشور است. در سال های گذشته، تمامی این وظایف به صورت مستقیم به وسیله ی سازمان دامپزشكی و اداره های مرتبط با این نهاد انجام می شد اما از 10 سال پیش تاكنون این امر با واگذاری امور خدماتی دامپزشكی به بخش خصوصی، به وسیله ی آنان صورت می گیرد. این موضوع سبب شد تا متناسب با نیاز جامعه شهری به خدمات بهداشتی- دامپزشكی؛ بخش درمان حیوان های خانگی نیز از رشد چشمگیری در مركزهای استان ها و به ویژه تهران برخوردار شوند و در كنار آن تعداد كلینیك های دامپزشكی به دلیل علاقه ی خانواده ها به نگهداری حیوان ها، رشد چشمگیری یابند.
این دامپزشك ویژگی های یك دامپزشك خوب را این چنین عنوان كرد: یك دامپزشك خوب با توجه به این كه در كدام قسمت از بخش های متنوع دامپزشكی فعالیت داشته باشد دارای تعریف های خاصی است، به عنوان نمونه دامپزشك دولتی كه در سازمان دامپزشكی كشور مشغول به كار است، ویژگی های شغلی ویژه ای دارد و دامپزشكی شاغل در بخش خصوصی با توجه به اینكه به نوع فعالیت، تعریف های خاص دیگری خواهد داشت، به هر حال این تعریف ها در چارچوب شغلی و شخصیتی خلاصه می شود. یك دامپزشك خوب باید انواع حیوان ها و بیماری های آنان را به صورت كامل بشناسد و با اجرای یك برنامه درمانی صحیح، هرچه سریع تر در راستای برطرف كردن و درمان بیماری حیوان ها تلاش كند و اخلاق مدار، آشنا با حقوق حیوان ها و آگاه به علم روز روانشناسی برای رویارویی با صاحب حیوان و شناخت روحیه، روان و رفتار حیوان باشد.
وی در ادامه درباره ی بیماری های حیوانی خاطرنشان كرد: هر نوع حیوانی بیماری های اختصاصی و مشتركی دارد كه بیماری های قابل انتقال به انسان، شناخته شده است و دامپزشكان شاغل در بخش درمان از روش تشخیص و درمان این بیماری ها آگاهی دارند و با توجه به نوع حیوان و تشخیص بیماری، اقدام به درمان یا پیشگیری از آنها می كنند. بنابراین ضرورت دارد كه به هنگام تصمیم گیری برای نگهداری از حیوان های خانگی علاوه بر مراجعه به دامپزشك و كسب اطلاع از شیوه ی نگهداری، پس از آنكه حیوان را به محل سكونت خویش آوردند، می توانند با رفتن نزد دامپزشك به صورت دوره ای و كسب تضمین سلامت حیوان، بدون نگرانی آنها را در منزل نگهداری كنند. با توجه به این امر می توان گفت كه محدودیتی از نظر نگهداری حیوان ها در خانواده ها به شرط مراجعه دوره ای به دامپزشك وجود ندارد.
امیر خیرخواه، مشكل های دامپزشكان در بخش خصوصی را این گونه توصیف كرد: بیشترین مشكل های دامپزشكان در بخش خصوصی این است كه از حمایت كافی برخوردار نیستند و پس از دریافت مجوز از سازمان، این خود دامپزشك است كه باید به فكر برپایی مطب، داروخانه و آزمایشگاه باشد و تمام هزینه های ساخت و اجرای آن را برعهده بگیرد. همچنین شیوه ی برخورد با صاحبان حیوان های خانگی و آشنایی با علوم و فنون روز دامپزشكی از دیگر مسایل و مشكل های آنان است. البته تا به امروز دامپزشكان به ویژه شاغلان بخش خصوصی بیش از ظرفیت و توان خود وظایف محوله را انجام داده اند و در صورت برخورداری از حمایت جدی از طرف سازمان دامپزشكی كشور با توجه به امكانات و سرمایه های مادی و معنوی موجود در بخش خصوصی می توانند در یك دوره ی زمانی مشخص، خدمات دامپزشكی را در سطح قابل قبول بین المللی ارایه دهند.
این دامپزشك، درباره ی شیوه ی كنترل سلامتی حیوان هایی كه به ایران آورده می شوند، گفت: حیوان هایی كه به ایران آورده می شوند به دقت و با حساسیت در بخش های ورودی به وسیله ی سازمان دامپزشكی كشور كنترل می شوند، در بخش خروج حیوان ها نیز تلاش این سازمان و قرنطینه بر آن است تا بهداشت حیوان برپایه ی خواست كشور مقصد باشد كه در غیر این صورت از ورود یا خروج حیوان های بدون مدارك و شناسنامه بهداشتی جلوگیری می شود.
وی درباره ی مهم ترین وظایف دامپزشكان در بررسی حیوان ها بیان داشت: از جمله مهم ترین وظایف یك دامپزشك شناخت بیماری های اختصاصی و اشتراكی، تعیین قراردادی برای درمان و اجرای سریع مواد قرارداد محسوب می شود، به طوری كه نتیجه ی تمام این اقدام ها به درمان حیوان ها در كوتاه ترین زمان با بهترین روش ممكن بیانجامد. حیوان ها با توجه به نوع و گونه ای كه دارند، دچار بیماری های متفاوت و گوناگونی می شوند، بنا به نوع حیوان ها می توان نوع بیماری های آنها را تعریف كرد اما به صورت كلی بیماری های عفونی در صدر شایع ترین بیماری های حیوانی قرار دارد كه شامل بیماری های روده و دستگاه گوارش، خون و تنفس می شود.
امیر خیرخواه در ادامه اظهار داشت: به دلیل اینكه بیماری های مشترك میان انسان و حیوان هم جزو بیماری های عفونی هستند، برای پیشگیری از این بیماری ها، واكسن های اختصاصی وجود دارد، به این دلیل به تمام افرادی كه به مطب های دامپزشكی مراجعه می كنند، به صورت مستقیم به وسیله ی كادر دامپزشكی شاغل توصیه های بهداشتی لازم ارایه می شود كه از جمله این راهنمایی ها؛ اطلاع رسانی درباره ی واكسیناسیون حیوان ها علیه بیماری های مشترك یا عفونی و كشنده است. بر همین مبنا صاحبان حیوان ها نیز، باید در دوره های زمانی معین برای كنترل سلامت به مطب ها یا كلینیك ها بروند.
این دامپزشك در پایان با اشاره به بهتر شدن شرایط دامپزشكان در جامعه نسبت به گذشته، گفت: در جامعه ی كنونی شرایط دامپزشكان بهتر شده است اما همچنان تا رسیدن به جایگاه واقعی دامپزشكی فاصله ی زیادی وجود دارد كه این امر تنها نیازمند حمایت همه جانبه ی سازمان دامپزشكی از بخش خصوصی و اطلاع رسانی موثر و پیوسته از طرف رسانه های جمعی است. البته با توجه به افزایش دانشكده های دامپزشكی از نظر تعداد دامپزشك در جامعه مشكلی وجود ندارد اما از نظر كیفی و امكانات عملی آموزشی پیشرفت زیادی حاصل نشده است.
*گروه اطلاع رسانی (فاطمه مهدوی)
پژوهشم**9128**2002**9131