آیین های جشن بزرگ «عید بهار» در تاجیكستان

به گزارش ایرنا، تا قبل از سال 1370، رژیم كمونیستی شوروری سابق كه 80 سال بر جمهوری آسیای میانه از جمله تاجیكستان تسلط داشت تلاش می كرد كه خاطرات و فرهنگ نوروزی ازمردم تاجیكستان زدوده شود ،اما تاجیكان با پایبندی به سنت های اصیل خود نوروز را زیرعناوین'عید بهار'و'جشن كشاورزان'زنده نگه داشتند.
جشن سنتی نوروز دراین كشور چند سالی است كه احیا شده و مردم فرهنگ دوست تاجیك نوروز را به هم شادباش می گویند و پنج روز اول بهار هر سال نیز به مناسبت جشن های نوروزی در این كشور تعطیل رسمی اعلام شده است.
بسیاری ازنوزادانی كه روز20یا 21 مارس (مطابق با اول نوروز) در استان بدخشان تاجیكستان به دنیا می‌آیند، به دلیل محبوبیت فراوان جشن نوروز در این سرزمین، «نوروز» یا «نوروزشاه» یا «نوروزگل» نام می‌گیرند.
آیین های نوروزی تاجیك ها با سبكی كه در ایران برگزار می شود، مقداری تفاوت دارد.
در تاجیكستان مراسم سیزده بدر و یا مراسم چهارشنبه سوری وجود ندارد و فقط جشن نوروز در یك یا دو روز تجلیل می شود. نوروز در این كشور به نام «جشن بزرگ»، معروف است.
جشن بزرگ نوروز درتاجیكستان به شكل دسته جمعی و در دو سه روز اول خلاصه می شود. همه مردم شهر در محلی به نام نوروزگاه جمع شده ودراین مكان، بخصوص روز اول برنامه های مختلف فرهنگی هنری ورزشی برای آنها اجرا می شود.
دكتر علی اصغرشعردوست سفیر سابق ایران در تاجیكستان و محقق تاریخ تاجیكستان می گوید كه با وجود تلاش های نظام شوروی سابق برای فاصله گرفتن تاجیكان از فرهنگ و آیین های خود از جمله نوروز ، اما این مناسبت باستانی برای مردم تاجیكستان، جشنی ملی و دیرینه است و مردم این كشور جشن نوروز را بسیار محترم می‌شمرند.
وی افزود: تاجیكان ازدیرباز نوروز را مقدس می دانند و با دعا و نیایش های ویژه كه در رسوم گل گردانی، سمنو پزی ، كلوچه پزی دارند به استقبال نوروز می روند و رسیدن بهار را با گل گردانی گل های نرگس، سیاه گوش وگل های بهمن خبر می دهند.
علاوه بر جشن عمومی نوروز در تاجیكستان، تاجیكان آیین های نوروزی را بخصوص درشهرهای خجند و بدخشان با ویژگی دیگری برگزار می كنند.
«خانه‌تكانی» یا «جاروب ‌بندان» یكی از این آیین هاست كه معمولاً روز 19 مارس برگزار می‌شود. اشیای خانه را به ‌تمام بیرون می‌برند، گرد و غبار را از در و دیوار و طاقچه‌ها می‌زدایند، پشت بام‌ها را می‌روبند و هزار-اسپند دود می‌كنند.
زنان خانواده با آرزوی پرباری و بركت سال نو، جلد منقش كلاه‌های گردی را به آرد می‌زنند و بر دیوارهای دودخوردۀ خانه، نقش گل می‌آفرینند.كودكان با گچ سفید روی دیوار نقش گل و بلبل و آهو و بز كوهی می‌كشند. رنگ سفید در روزهای نوروز نقش نمادین دارد و همه جا به چشم می‌خورد.
در حالی كه زنان و كودكان سرگرم آرایش خانه‌ها هستند، مردان خانواده شاخه‌های بلند درختان را می‌برند و با كارد روی آنها گل می‌تراشند.سپس شاخه‌های آراسته را با ندای'شاگون بهارمبارك!' وارد خانه‌ می‌كنند ودرسوراخ‌های پنج ستون خانه استوار می‌كنند.
در روز نوروز دختران جوان با لباس‌های تازه و رنگارنگ میان درختان باغ تابی می‌بندند و سوارش می‌شوند و تاب‌بازی می‌كنند. در حالی كه یكی مشغول تاب‌سواری است، دیگران دف می‌زنند و سرودهای نوروزی می‌خوانند و تاب هر دختری بالاتر برود، برایش در طول سال نو بخت بلندتری را پیشگویی می‌كنند.
یكی دیگر از آیین‌های نوروزی در تاجیكستان «كلا غزغز» است. كودكان و نوجوانان و گاه افراد بزرگسال‌تر روسری می‌بندند و گروه گروه كو به كومی‌گردند و با شعر و شعارهای نوروزی به خانه‌های مردم سر می‌زنند.درجریان این آیین برخی به خواسته‌های دیرین خود می‌رسند. اما برای برآورده شدن خواسته‌شان این افراد باید روسری خود را به گونه‌ای بر فراز خانه‌ها پرت كنند كه از راه «روزنه»' واقع درمركز سقف خانه‌های چارگوش بدخشی، به درون خانه بیافتد.آن گاه آن فرد خوش‌اقبال می‌تواند با ندای بلند«ای پدر، برخیز، نوروزی بیار» از صاحب‌خانه ارمغان نوروزی بخواهد.
در گذشته خواسته‌ها فروتنانه بود و با شیرینی و حلوا محدود می‌شد. اما اكنون برخی ترجیح می‌دهند تلفن همراه و دستگاه ضبط صوت و چیزهایی از این دست هم بخواهند.
شماری هم چه درگذشته وچه اكنون بااستفاده ازاین فرصت ازدخترخانواده خواستگاری می‌كنند.پدرخانواده مجبوراست به خواسته‌ های مهمان تن دهد، چون بنا به باور مردم، در روز نوروز كسی نباید زیر روزنه خانه را نومید ترك كند.
آتش‌بازی هم از مراسم رایج نوروزهای تاجیكستان است . جوانان دور هیمه آتش رقص و بازی می‌كنند و از فراز آن می‌جهند و می‌گویند: «سرخی من از تو، زردی تو از من».
درشب نوروز درمزار بزرگواران كه در بدخشان تاجیكستان «آستان» گویند، آتش روشن می‌كنند و مردم به زیارت مزارها می‌روند و سنگ آتش را سه بار می‌بوسند و به دیده‌ها می‌مالند. این آیین می‌تواند بازمانده رسم زرتشتی «فروردینگان» باشد كه اكنون هم در میان زرتشتیان معمول است.
سمنو پزان یكی از این آیین های نوروزی در تاجیكستان است.
سمنك یا سمنو از بهترین غذاهای نوروزی است كه از جوانه گندم و آرد تهیه می‌شود ویكی از اجزای اصلی سفره‌ هفت‌سین یا خوان نوروزی به‌شمار می‌آید. البته مراسم سمنوپزان در كشورهای افغانستان، ایران، تاجیكستان و ازبكستان مهم‌ترین رسم نوروزی است.باوجود این، این خوراكی دراین كشورها به‌ندرت در طول سال خورده می‌شود و تنها در نوروز زینت بخش سفره‌های نوروزی است.
این غذا در كشورهای دیگر به‌ نام‌های سمنی٬ سوملك٬ سومنك وسومولوك هم شناخته می‌شود.اما در تاجیكستان مهمترین خوراكی تاجیكان برای نوروز كه در تمام مناطق تاجیكستان عمومیت دارد، سمنو است كه هنگام پختن آن نواهایی نظیر،«بوی بهار است سمنك ، آش نهار است سمنك، از گل گندم سمنك، خوردن مردم سمنك» را سر می می دهند.
آیین تهیه و پخت سمنك یا سمنو در همه مناطق این كشور هنوز هم باقی است و پس از اعلام استقلال به جدول جشن های رسمی عید نوروز وارد و دوباره احیا شده است.
نان تاجیكی اگرچه همواره خوشمزه و پرطرفدار است اما در ایام نوروز با پیوستن انواع شیرینی های محلی از طعم و جاذبه بیشتری برخوردار می شود.
آیین پخت سمنك نوروزی كه تا به حال بیشتر خاص مردم روستاهای تاجیكستان بود، هم اكنون در میان ساكنان شهرها نیز اجرا می شود. سمنك را در تاجیكستان عمدتا زنان می پزند و برای این كار از قبل در ظروف روباز گندم را به خیس می گذارند و تا زمان سبز شدن دانه های گندم انتظار می كشند.
درروزهای آمادگی برای برپایی جشن نوروزشیره این گندم راباآردمخلوط كرده به دیگ می ریزندوروی آتش برای پخت می گذارند. پخت سمنك از صبح زود دو روز قبل از عید آغاز می شود و برای این كه سمنك خیلی دیر می پزد، زنان طباخ گرد دیگ جمع شده و تا پخت آن با زدن دف در وصف نوروز ترانه می خوانند. به عقیده تاجیك ها، در زمان پخت سمنو حاجتمندان می توانند حاجت بگیرند و بیماران نیز شفا یابند و به این خاطر سمنو به معنی استقبال از بهار و در بین تاجیك ها شفابخش است.
در مراحل آخر پخت این خوراكی عیدانه زنان با آرزوی نیك به داخل دیگ سمنك هفت دانه سنگ خرد و چهارمغز (گردو) می اندازند. گفته می شود هنگام توزیع سمنو این سنگها و گردوها به كاسه هر كسی افتاد، وی به آرزویش خواهد رسید.
یكی دیگر ازمراسم مهم وابسته به نوروز وكارهای كشاورزی«گل گردانی» نام دارد.مراسم گل گردانی را «بایچیچك» یا «بایچیچك گویی» نیز می نامند. مردم تاجیك از زمان‌های قدیم به مناسبت بیداری طبیعت و آغاز شكوفه‌ دهی گل‌ها و درختان به گل گردانی می‌پرداختند. در گذشته وظیفه گل گردانی بر عهده بزرگسالان بود. اما این مراسم اكنون در اكثر محل‌ها توسط بچه‌ها و جوانان انجام می‌شود. این مراسم به این صورت اجرا می‌شود كه پیش از فرا رسیدن نوروز گل گردان ها و كودكان به دره و كوه و دشت و تپه رفته و از آنجا گل زردك یا سیاهگوش (بایچیچك) می‌چینند. سپس با دسته‌های گل، روستا به روستا می‌گردند و به ساكنان آنها، مژده رسیدن بهار و پایان یافتن زمستان و آغاز كشت و كار بهاری را با اشعاری را می سرایند.
جشن «بای‌‌چیچك» یا «گل بهمن» روز و یا گل گردانی تاریخ بخصوصی ندارد و وابسته به میل طبیعت است و هرگاه نخستین گل‌های بهمن جوانه بزنند و كودكان این گل‌ها را پیدا كنند، مژد رسیدن بهار در كوی و برزن طنین می‌اندازد.
این مراسم در مكان های مختلف با نام های خاص نامیده می شود بطور مثال مردم «دره حصار» و «تاجیكان استان» «سرخان دریا' و در ازبكستان این مراسم را با نام «گل‌گردك» برگزار می‌كنند.
بر اساس تصمیم شهرداری شهر »دوشنبه» پایتخت تاجیكستان، از نوروز دو سال پیش در سفره های نوروزی این كشور علاوه بر «هفت سین» و «هفت شین» ، «هفت میم» نیز اضافه شده است.
بر همین اساس اكنون در برابر سمنو و سمبوسه و شمع و شیر ، ماهی و میسه نیز سفره های نوروزی تاجیكستان را زینت می دهد.
شهد ، شیر ، شیرینی و شكر ناب، شمع ، شمشاد و شایه اندر خوان، هفت شین تاجیكی ها را تشكیل می دهد.
بر اساس این گزارش، برنامه تجلیل از جشن نوروز در پایتخت تاجیكستان طی چند سال اخیر در شهر دوشنبه با ویژه برنامه های خاصی اجرا می شود.
آساق**1663**1590