نمدهای نوین، تهدید یا فرصت احیای صنعت نمدمالی سنتی

به گزارش ایرنا، صنعت نمدمالی از كهن‌ترین میراث صنایع دستی ایران به ویژه استان چهارمحال و بختیاری است كه قدیمی‌ترین نشانه‌های هنرورزی و صناعت گری كهن ‌اقوام ایرانی را می‌توان در آن جست و جو كرد.
نمد نوعی بافته سنتی و زیراندازی است كه از پشم تولید می‌شود به شكلی كه با ایجاد فشار و رطوبت و حرارت، موجب درهم ‌رفتن الیاف پشم می‌شود و 2 خاصیت جعدیابی و پوسته‌ای شدن پشم امكان تولید نمد را فراهم می‌كند.
تهیه پشم و جداسازی رنگ های مختلف، قالب گیری، حلاجی پشم، رنگرزی و نقش زنی از جمله مراحل تهیه نمد است، به این شكل كه در ابتدا نقش موردنظر را با پشم‌های رنگی روی یك پارچه كرباس طراحی می‌كنند سپس پشم حلاجی شده را روی تمام سطح پارچه قرار می‌دهند و پارچه كرباس را می‌پیچند و با ریختن آب جوش بر آن و فشردن مداوم، نمد تولید می‌شود.
نمدمالی در چهارمحال و بختیاری طی سالیان زیاد به لحاظ زندگی متكی به دامپروری و شبانی و نیز كوچ های طولانی، اقلیم سرد و كوهستانی و وفور ماده اصلی و مورد نیاز نمد، یعنی پشم مرغوب با زندگی مردم این منطقه عجین بوده و قدمت بسیار طولانی دارد.
كارشناس صنایع دستی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به خبرنگار ایرنا گفت: قدمت قدیمی ترین نمد موجود در استان به 280 سال قبل برمی گردد این درحالی است كه براساس مدارك و شواهد موجود كه بیشتر مبتنی بر سفرنامه هاست قدمت نمدمالی در استان تا یك هزار و 600 سال نیز تخمین زده می شود.
رضا طاهرپور تصریح كرد: در گذشته جلیقه های نمدی با عنوان كردینه تولید می شد كه خاص همین منطقه بود، بر همین اساس گفته می شود به قولی یكی از وجوه تسمیه دهكرد (نام قدیم شهركرد) به دلیل تولید همین پوشش نمدی بوده است.
وی با بیان این كه نمد در گذشته مصارف و كاربردهای بسیاری از جمله زیرانداز، شنل چوپانی، كلاه و محلی برای اقامتگاه عشایر داشته است، افزود: نمد تا چند دهه قبل نقش بسیار مهمی در جوامع شهری و روستایی استان داشت اما با گذر زمان و ورود فرش های ماشینی و موكت به خانه ها و به روز شدن پوشاك مردم، این نقش هم اكنون بسیار كمرنگ شده است.
این كارشناس صنایع دستی، نمدمالی را شغل اصلی مردم مناطقی از شهركرد، بروجن، فرخشهر و نقنه دانست و گفت: در گذشته در این مناطق بیش از یك هزار كارگاه نمدمالی مستقر بود اما امروزه شاهد معدود كارگاه های نمدمالی در شهركرد و بروجن هستیم و از همین رو می توان گفت این صنعت از چند دهه گذشته رو به زوال گذاشته و با مرگ سنتی كاران این صنعت، چراغ كارگاه های نمدمالی موجود هم روبه خاموش گراییده است.
پرواضح است كه آن نمدی كه در گذشته تولید می شد امروزه به سبب تغییر سبك زندگی مردم و ورود مصنوعات جدید و امروزی به خانه ها، مخاطبان خود را از دست داده و تمایل استفاده از محصولات نمدی منطقه را به حاشیه كشانده است.
یك بانوی نمدمال شهركردی با حدود 30 سال سن و میراث دار پنج نسل گذشته نمد مالی، ضمن تایید این موضوع به خبرنگار ایرنا گفت: نمدهایی كه در كارگاه های سنتی شهركرد تولید می شود هرچند در زندگی های امروزی كاربرد چندانی ندارد اما از مرغوبیت و اصالت لازم برخوردار بوده و نقش مهمی در حفظ و انتقال این صنعت كهن ایرانی به نسل های بعدی دارد.
نرگس حبیب پور، عدم تمایل جوانان به حرفه نمدمالی، نبود بازار فروش محصولات نمدی و درآمد پایین آن، نبود تسهیلات و حمایت مالی و معنوی از سوی متولیان و عرضه محصولات تقلبی را از عوامل منسوخ شدن صنعت نمدمالی سنتی در استان برشمرد.
وی تصریح كرد: اگر به این صنعت توجه بیشتری شود و جوانان فارغ التحصیل رشته های هنری با اعمال ابتكار و خلاقیت در تولید محصولات جدید و جذاب نمدی مشغول این حرفه شوند، نه تنها زمینه برای اشتغال جوانان فراهم می شود بلكه درآمدزایی خوبی هم برای آن بدنبال خواهد داشت.
این بانوی جوان نمدمال كه بیشتر اعضای خانواده وی به شغل نمدمالی مشغول هستند و از این طریق امرار معاش می كنند، سخت و طاقت فرسا بودن حرفه نمدمالی را از دیگر مصائب و مشكلات این حرفه دانست و اظهار كرد: با توجه به اینكه شاغلان این رشته پس از مدتی از نظر جسمی به مشكلات و امراضی از جمله مشكل ریوی، چشم درد، دست درد و زانو درد مبتلا می شوند، این شغل را در زمره مشاغل سخت اعلام نكرده و تمهیداتی برای تسهیلات درمانی این افراد در نظر نگرفته اند.
حبیب پور، علت پرداختن به حرفه نمدمالی را تداوم مسیر اجداد خود و علاقه شخصی عنوان كرد و گفت: از مسئولان می خواهم با حمایت از حرفه نمدمالی این هنر اصیل ایرانی را حفظ و این هنر را به جوانان آموزش دهند تا نقش و كاربرد نمد در جوامع امروزی پررنگ تر شود.
اما دغدغه این كه نمد و محصولات تولیدی از آن مبادا با گذر زمان و تغییر كاربری منسوخ شود و قدمت و اصالت آن به دست فراموشی سپرده شود، مساله ای است كه هم فعالان معدود این عرصه را نگران كرده و هم مسئولان صنایع دستی استان را در سال های اخیر به تفكر واداشته تا بتوان با ارائه راهكارهایی هم هنر نمدمالی را حفظ و هم با اعمال تغییراتی بتوان كاربری های آن را در زندگی امروزی بیشتر كرد.
معاون صنایع دستی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری در همین خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: به نظر می رسد تولید نمدهای نوین مهمترین راهكار برای تداوم این هنر قدیمی است و در سال های اخیر این برنامه در دستور كار قرار گرفته است.
مهرداد رییسی افزود: از آنجا كه با به روز شدن جوامع سلیقه افراد هم تغییر كرده، نمد سنتی كاربرد خود را از دست داده و چند سالی است كه نمدهای نوین جای آن را گرفته كه ضمن پاسخگویی به نیازهای داخلی زمینه را برای صادرات این محصول به كشورهای خارجی فراهم كرده است.
به گفته وی هم اكنون از نمدهای نوین بیش از 30 محصول تولید می شود كه با استقبال خوب مردم روبرو شده است.
معاون صنایع دستی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری با اشاره به فعالیت 40 كارگاه تولید نمد نوین در استان تصریح كرد: در هر یك از این كارگاه ها در حدود 40 نفر مشغول به كار هستند.
رییسی خاطرنشان كرد: صادرات محصولات نمدی به آمریكا و اروپا در سال گذشته 200 هزار دلار ارزآوری برای كشور داشت و تلاش می شود تا در سال های پسابرجام بتوان سهم صادرات محصولات صنایع دستی استان را افزایش داد.
وی احیای نمدمالی به شكل نوین را مصداق عملیاتی كردن اقتصاد مقاومتی دانست و گفت: در تولید نمدهای جدید به طور كامل از مواد اولیه داخلی استفاده می شود تا هم هویت اصلی این محصولات حفظ شود و هم بتوان در بهره گیری از توان داخلی برای رشد و توسعه اقتصادی كشور گام های مهمی برداشت.
با این وجود انتقادهایی نسبت به تولید نمدهای نوین وجود دارد بنحوی كه برخی نمدمالان سنتی مدعی هستند كه نمدهای جدیدی كه در بازار عرضه می شود با مواد اولیه خارجی تولید می شود كه كیفیت و استحكام نمدهای بومی را نداشته و همین امر سبب می شود تا این نمدها صرفا جنبه تزیینی داشته و یا این كه مردم با خرید نمدهای بی كیفیت نسبت به نمدهای داخلی نیز بی اعتماد شوند و بازار نمد، همین تعداد اندك مخاطب خود را هم از دست بدهد.
در همین راستا پرسش هایی از این قبیل به میان می آید كه آیا نمدهای نوین تهدیدی برای تولید نمدهای سنتی است یا این كه عكس این وضعیت می تواند در احیای این صنعت موثر واقع شود؟ و یا این كه نمدهای نوین در راستای بهره گیری از توانمندی های داخلی و مواد اولیه بومی است یا این كه تولید این محصولات بی توجه به هویت این صنعت تنها برای مصارف تزیینی تولید می شود؟
كارشناس صنایع دستی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در پاسخ به این پرسش به خبرنگار ایرنا گفت: این موضوع كه برای تلطیف نمدهای ایرانی و كاربردی كردن آن در زندگی امروزی از پشم خارجی مرینوس در نمدها استفاده می شود، ادعای درستی است اما نمدهای مرینوس ضمن آن كه طبیعی بوده و از كیفیت بالایی برخوردار است، تنها 10 درصد از كل تولیدات داخلی را شامل می شود.
رضا طاهرپور تصریح كرد: نمدهای مرینوس یا اعلا از پشم گوسفندان اصلاح نژادی استرالیا به دست می آید كه دارای مرغوبیت و كیفیت بالا و یكنواختی رنگ است و مهمتر از آن بو نمی دهد از همین رو آن را با نمدهای ایرانی تركیب كرده تا بتوان محصولات كاربردی امروزی تولید كرد.
وی خاطرنشان كرد: با این وجود نمدهای صادراتی كشور به طور كامل از مواد اولیه داخلی تولید می شود و نمدهای مرینوس از آنجا كه قابلیت طراحی بالایی دارد، بیشتر در خدمت دانش آموختگان رشته های دانشگاهی قرار می گیرد.
طاهرپور با بیان این كه محصولات نمدی استان دارای شناسه اصالت از یونسكو است، افزود: هم اكنون 12 محصول نمدی دارای استاندارد ملی ایران و مهر اصالت یونسكو در استان تولید می شود كه بخش زیادی از آن به كشورهای خارجی صادر می شود.
به گفته وی، زیرانداز، ست خودرو، زیورآلات، كوسن مبل، كلاه و انواع كیف از جمله محصولات نمد نوین تولیدی در استان به شمار می رود.
همچنین در پاسخ به این پرسش مطرح شده یك استاد دانشگاه و دكترای رشته پژوهش و هنر با تاكید بر این موضوع كه وظیفه ما در قبال میراث سنتی خویش به ویژه در حوزه صنایع دستی تعریف جایگاه و كاركرد نو و به روز برای حفظ اصالت ها و ارزش های این محصولات است به خبرنگار ایرنا گفت: نمد از مهمترین صنایع دستی كهن است كه بی شك با گذر زمان از كاربری آن در زندگی بشر كاسته شده و این موضوع كه عرضه این محصولات باید متناسب با نیازهای روز باشد، امری اجتناب ناپذیر است.
افسانه قانی افزود: نمد هم از جمله صنایع دستی است كه قابلیت به روز شدن را دارد و تولید نمدهای نوین در همین راستا توانسته نقش مهمی را در استمرار این هنر ایفا كند.
وی تصریح كرد: این درحالی است كه باید توجه داشت كه ضمن تغییر كاربری ها ارزش این صنعت حفظ و محصولات با كیفیتی تولید شود.
براین اساس می توان گفت تولید نمدهای نوین به شرط این كه با مواد اولیه داخلی و با توجه به اصالت های این هنر صنعت تولید شود فرصت خوبی فراهم می كند تا از سویی بتوان این هنر روبه زوال را احیا كرد و از سوی دیگر با تدوین كاركردهای جدید و متناسب با زندگی امروزی بتوان در این رهگذر آن را در توسعه فعالیت های اقتصادی كشور به خدمت گرفت.
گزارش از خاطره حسین زاده
7363/6021