یزد در تب بی آبی می سوزد

به گزارش ایرنا، انگار نه انگار كه كویر هم پاییز و زمستان دارد و برف و باران باید روزی مردم این خطه هم می شد چون با آمدن پاییز تنها یك بارش اندك برف در ماه پایانی پاییز یعنی آذرماه و چند قطره باران در یكی از شب های پایانی پاییز نصیب كویرنشینان استان یزد شد.
خشكسالی و كم آبی ، وجود حیات در مركز ایران را با خطر مواجه كرده هر چند كه بر اساس گزارش ناسا، ایران در شمار 45 كشوری است كه دچار 'خشكسالی شدید' شده و در معرض 'بحران' هستند و این بحران متوجه اغلب استان ها شده با این حال چون یزد در مركز ایران كم بارش ترین استان كشور اعلام شده اندكی وضعیتش حادتر است.
متوسط بارش‌ها در دنیا 831 میلیمتر است، این در حالی است كه روند بارش‌ها در ایران از 250 میلی متر بیشتر تجاوز نمی‌كند و در استان یزد به عنوان كم بارش ترین استان كشور میانگین بارش حدود 66 میلیمتر در سال زارعی گذشته بوده و همین امر نشان‌دهنده وضعیت بحرانی و هشدار منابع آب در مناطق مختلف كشوربویژه استان یزد است.
این خشكسالی ها مورد توجه رسانه های خارجی نیز قرار گرفته به گونه ای كه لس آنجلس تایمز در گزارش به موضوع بحران كم آبی در ایران پرداخته است.
در بخشی از این گزارش آمده است: كشاورزان ایران مانند همتایان خود در دره مركزی كالیفرنیا و جاهای دیگر در سراسر جهان، با چندین سال پی‌درپی خشك‌سالی درگیر بوده‌اند اما سوء مدیریت زیست‌محیطی، استفاده بیش از حد آب، فشارهای رشد جمعیت و یك دولت با چالش‌های امنیتی و اقتصادی مشكلات كشاورزان ایرانی را تشدید كرده است.
كشاورزی هرگز در ایران آسان نیست، كمتر از 8 اینچ باران در سال می‌بارد، كه بسیاری از آن‌ها قبل از تراوش در خاك تبخیر می‌شود، در ماه ژوئن، سازمان هواشناسی ایران اعلام كرد 72 درصد جمعیت این كشور 80 میلیون نفری در شرایط خشكسالی طولانی‌مدت زندگی می‌كردند. دریاچه‌ها خشك می‌شوند و برای شهرستان‌هایی مانند تهران جیره‌بندی آب در نظر گرفته شده است.
در ادامه این گزارش ، كشاورزی عامل خشكسالی ها كم آبی ها معرفی شده و آمده است: گفته می‌شود یارانه‌های سخاوتمندانه دولت در حوزه آب و انرژی، انگیزه زیادی به كشاورزان نداده است. بخش كشاورزی با استفاده از 90 درصد از آب ایران، فقط 15 درصد از اقتصاد آن را تشكیل داده است.
در مقایسه با كالیفرنیا كه اقتصاد بسیار بزرگ‌تری دارد، آن‌طور كه كارشناسان محیط‌ زیست می‌گویند كشاورزی با استفاده از 80 درصد از آب تنها 2 درصد از چرخه اقتصادی را شامل می‌شود اما در كالیفرنیا این مشكلات به دلیل كاهش بارش رخ‌داده است، در حالی كه كشاورزی ایران فاقد سیستم‌های مدرن آبیاری و ذخیره‌سازی آب است و كشاورزان هر سال چاه‌های بیشتر حفر كرده‌اند و با استفاده از پمپ‌های بیشتر، منابع آب زیرزمینی را تخلیه نموده‌اند تا جایی كه وضعیت به اعلام هشدار رسیده است.
با توجه به كمبود منابع زیرزمینی و كاهش ذخایر آنها در 16 سال گذشته در این استان هم اكنون بخش عمده ای از آب شرب این استان از طریق یك خط انتقالی از استان چهارمحال وبختیاری تامین می شود.
و نكته جالب توجه و البته قابل تامل مسئولان كاهش بارندگی ها و منابع آبی استان چهارمحال و بختیاری و كوهرنگ به عنوان دومین ایستگاه پر بارش كشور است.
میزان بارش های استان چهارمحال و بختیاری از ابتدای سال زراعی تاكنون (1 مهر تا اواخر آبان ماه امسال) 75 درصد كاهش داشته و این استان هفتمین استان خشك كشور است.
این استان را 57 درصد خشكسالی خفیف، 18 درصد خشكسالی متوسط و 6 دهم درصد خشكسالی شدید در برگرفته و شهرستان كوهرنگ كه دومین ایستگاه پر بارش كشور به شمار می رود در طول هشت سال گذشته با كاهش 2 هزار و 270 میلیمتری بارندگی به ویژه بارش برف مواجه بوده است.
چهارمحال و بختیاری سرچشمه 2 رودخانه كارون و زاینده رود و سرچشمه بخشی از رودخانه دز است و كاهش نزولات جوی این استان، استان های اصفهان ، یزد ، كرمان و خوزستان را دچار تنش آبی كرده است.
به گفته مسئولان وزارت نیرو در 9 سال اخیر میزان متوسط بارندگی دراز مدت كشور از 250 میلیمتر به 207 میلیمتر رسیده و در نتیجه منابع آب تجدید پذیر از 132 میلیارد مترمكعب به حدود 100 میلیارد مترمكعب رسیده است كه كشور با قناعت خود باید از آن استفاده كند.
زنگ خطر بحران خشكسالی از ابتدای سال 90 به صدا درآمد به طوری كه میزان بارندگی به 150میلیمتر درسال رسید و آورد رودخانه ها 60 درصد كاهش داشت و مخازن با بیلان منفی حدود 7 میلیارد مترمكعب كسری روبرو شد.
و اینجاست كه باید گفت وقتی روی دیوار روستاهای بیابانی و كویری كه بارندگی افسانه شده است می نویسند كشاورزی محور استقلال است ، جغرافیا بغض می كند و مردم آن از ترس تشنگی به اطراف شهرها می آیند تا شاید رویای سیرابی را تعبیر كنند.
و اینگونه شهرها چاق و بدقواره شده و روستاهای نجیب گذشته ایران ، نحیف و رنجور بر سینه تفتیده كویر زانو زده و از رونق می افتند و به مرور خاك روی خاك زمین های رهاشده كشاورزی جمع شده و با بادی به ریزگردها مبدل شده و بلای جان شهرنشینان می شود.
امسال و در سومین فصل سال شاهد كاهش 68درصدی بارش در استان یزد نسبت به سال گذشته هستیم جایی كه دیگر قطره های باران هم به زمین نمی رسند و چشم ها منتظر مردم و كشاورزان را همچنان منتظر نگهداشته است.
در استان یزد سه هزار و 546 حلقه چاه ، 2هزار و 630 رشته قنات و 387 دهنه چشمه وجود دارد كه میزان تخلیه منابع آب زیرزمینی هر كدام به ترتیب 80.4 درصد ، 16.3 درصد و 3.3 درصد است.
بررسی وضعیت منابع آبی نشان می دهد از 19 دشت موجود استان یزد ، سطح آب 14 دشت در حال افت بوده كه معادل سه چهارم دشت های موجود استان است.
در این خصوص محمدرضا حكیمی مدیر حفاظت و بهره برداری شركت آب منطقه ای یزد با بیان اینكه مهمترین دشت های استان در شرایط بحرانی قرار دارند اظهار كرد: دشت ابركوه در طول 30 سال ( از فروردین ماه 1362 تا مهرماه 1392 ) 18 متر ، دشت یزد- اردكــان در طول 39 سال ( از مهرماه 53 تا مهر 92) 16.5 متر و دشت بهادران طی 28 سال ( از مهرماه 64 تا مهرماه 92) 19 متر افت سطح آب داشته اند.
در روستاها نیز آمارها حكایت از آن دارد كه از 422 منبع آبی زیر پوشش شركت آبفای روستایی 77 منبع كاملا خشك شده ، 102 منبع در آستانه خشك شدن قرار دارند و بیش از 150 منبع نیز دچار كاهش كیفیت شده اند .
مدیرعامل آب و فاضلاب روستایی استان یزد در این خصوص گفت: متاسفانه خشكسالی های اخیر ، افزایش دما و كاهش 40 درصدی بارندگی باعث شده تنش آبی در روستاهای استان تبدیل به بحران آبی شود .
محمد فاتحی افزود: این واقعیت تلخ باعث شده آب شرب بیش از 300 روستای استان توسط آبرسانی سیار تامین شود ضمن آنكه تقریبا از 600 روستای دچار تنش آبی شدید ، بیش از 400 روستا با جیره بندی آب مواجه اند .
با وجود ادامه روند كاهش بارندگی و خشكسالی ها در استان چهارمحال و بختیاری و كوهرنگ ، مسئولان استان یزد معتقدند تمام آب مصرفی مردم یزد حتی در زمستان هم وابسته به آب انتقالی است .
مدیرعامل شركت آب و فاضلاب استان یزد در این خصوص بابیان اینكه در این فصل سال تمام آب مصرفی شهر یزد از آب انتقالی تامین می‌شود، افزود: در فصول گرم سال به دلیل استفاده از كولرهای آبی و گرمی هوا بین 60 تا 70 در صد از آب مصرفی از آب انتقالی و مابقی از منابع داخلی استفاده می‌شود.
علی اسلامی ادامه داد: منابع داخلی آب در شهر یزد منابع زیرزمینی و چاه‌هایی هستند كه در مناطق یزدگرد و چرخاب و اطراف شهر كه دارای آب با كیفیت و خوب وجود دارد.
وی یادآور شد: در 15 سال اخیر میانگین بارندگی در شهر یزد حدود 50 میلیمتر و در استان 80 میلیمتر بوده در حالی كه میزان بارندگی نرمال 100 میلیمتر است و در این مدت تنها یك الی 2سال بارندگی نرمال داشتیم.
وی با اشاره به وضعیت نامناسب بارندگی در استان و در راستای مصرف بهینه آب ، نصب سردوش كاهنده مصرف در تعدادی از استخرهای عمومی شهر، نصب شیر پدالی و زمان دار در مدارس، چاپ و توزیع دفاتر دانش آموزی با پیام صرفه جویی، برگزاری نمایشگاه‌های مرتبط با صرفه‌جویی در مصرف آب ، پخش تیزر و پیام از صدا و سیما، آموزش دانش آموزان و راه اندازی گروه مروجین مصرف بهینه آب را از جمله اقدامات در جهت فرهنگ سازی مصرف درست آب عنوان كرد.
مدیرعامل شركت آب و فاضلاب استان یزد با بیان اینكه یزد به دلیل قرارگرفتن در فلات مركزی از گذشته كم باران بوده و وجود قنات در یزد این موضوع را تایید می كند ادامه داد : متاسفانه سال به سال از حجم بارندگی ها كاسته می شود و میزان بارندگی در سال جاری تاكنون ، در شهر یزد 2.1 میلی متر و در استان زیر 10 میلی متر اعلام شده است .
مدیرعامل شركت آبفا در ادامه با اشاره به این كه در اغلب شهرها میزان آب قابل استحصال نصف آب مورد نیاز شهروندان است افزود : نیاز آبی در شهر یزد 2هزار و 650 لیتر در ثانیه است در صورتی كه مجموع آب مطلوب قابل استحصال از منابع داخلی یكهزار و 400 لیتر بوده و مابقی از آب انتقالی تامین می شود.
اسلامی خاطرنشان كرد : یكی از مشكلات اساسی در تامین آب یزد این است كه به دلیل كاهش بارندگی منابع آب تحلیل یافته و كیفیت آب تقلیل یافته و مجبور هستیم در 10 شهر استان از آب انتقالی استفاده كنیم و اگر خط دومی برای انتقال آب به یزد در 10 سال آینده اجرا نشود بی تردید با بحران آب شدید روبرو می شویم.
نماینده مردم استان یزد در شورای عالی استان‌ها نیز خواستار چاره اندیشی برای تامین آب شرب و آب كشاورزی استان شد و تاكید كرد: امروز بیشتر استان‌های كشور گرفتار موضوع خشكسالی شده‌اند كه این پدیده در استان‌های جنوبی، شرقی و مركز كشور نمود بیشتری دارد.
رضا ربانی افزود: بنا به اظهارنظر مسوولین كشور در سال زراعی جاری، استان یزد كم‌باران‌ترین استان كشور با حدود 50 میلی‌متر بارش بوده است این در حالی است كه شهرستان ابركوه به عنوان قطب كشاورزی این استان تنها 30 میلی‌متر بارش باران داشته است فاجعه‌ای كه تنها با چاره‌اندیشی عاجل مسوولین و انتقال آب از دوردست به این خطه خشك و تشنه قابل حل خواهد بود.
نماینده استان یزد در شورای عالی استان‌ها به ممنوعیت برداشت آب در همه نقاط استان یزد و افت سالانه آب‌های زیرزمینی به مقدار بیش از یك متر اشاره كرد و افزود: مسئولان در این استان مجبور به صرفه‌جویی‌هایی از جمله نصب كنتور هوشمند بر روی چاه‌ها شده‌اند اما متاسفانه حفر چاه در نقاط مرزی شهرستان‌های غربی و جنوبی استان یزد ادامه دارد .
در جلسه اخیر شورای اداری استان كه با حضور دكتر امیری معاون پارلمانی رئیس جمهوری برگزار شد استاندار یزد بار دیگر آب را بزرگترین معضل استان اعلام كرد و گفت: مهمترین مساله این استان ، كمبود آب و خشكسالی های پی در پی است.
سیدمحمد میرمحمدی با بیان اینكه تأمین آب شرب از ضرورت‌های هر جامعه ای بوده و حیات استان یزد به آب بستگی دارد، افزود: تامین آب شرب در دولت مورد تاكید و پذیرش است از این رو مقرر شد تا آب از سرشاخه های كارون به استانهای اصفهان ، یزد و كرمان منتقل شود.
وی اضافه كرد: برای این منظور 250 میلیون مترمكعب برای اصفهان ، 150 میلیون مترمكعب برای یزد و 180 میلیون مترمكعب برای كرمان از سرشاخه های كارون در نظر گرفته شده كه از 2 سال قبل كار آن شروع شد و تاكنون 47 كیلومتر آن با 220میلیارد تومان انجام شده است.
میرمحمدی با بیان اینكه برنامه دوم استان مدیریت مصرف و صرفه جویی است ، گفت: مردم استان یزد قدر آب را به خوبی می‌دانند و می‌شناسند و با صرفه‌جویی كه در مصرف این نعمت الهی دارند، نمونه و الگوی مدیریت مصرف آب در كشور هستند.
به گفته وی به منظور كنترل و مدیریت مصرف آب كشاورزی هم اكنون توسعه سطح زیر كشت محصولات كشاورزی در استان یزد متوقف شده و تمركز مسولان این بخش بر مدیریت مصرف آب با تغییر الگوی سطح زیر كشت و حركت به سمت كشت گلخانه ای و كم آبخواه و ارائه صورت های اصلاحی در باغ ها و كاهش آب های زیرزمینی است.
در بخش مدیریت منابع آبی زیرزمینی و جلوگیری از هدرفت آب در بخش كشاورزی ، قطع برق چاه های كشاورزی برای تقویت آبهای زیر زمینی در دستور قرار گرفته و نمونه آن در شهرستان ابركوه اجرا شده و بر اساس آن برق 648 حلقه چاه كشاورزی ابركوه، از اول دی ماه به مدت یك ماه قطع تعطیل شده است.
بخاطركاهش شدید منابع آبی بسیاری از قنات های شهرستان ابركوه خشك شده به گونه ای كه در 40 سال گذشته از مجموع 91 رشته قنات ابركوه هم اكنون تنها 11 رشته آن آب دارد و مابقی خشكیده است.
به گفته مدیرعامل شركت سهامی آب منطقه‌ای یزد ، با قطع برق چاههای كشاورزی ابركوه 6میلیون متر مكعب آب صرفه جویی می شود.
محمدمهدی جوادیان زاده با تاكید بر اینكه باید با مدیریت برداشت آب بحران را خارج كنیم تصریح كرد: ابركوه جزء مناطق ممنوعه بحرانی است و مرگ آبخوان دراین شهرستان شروع شده است و طی 30 سال گذشته 21متر آبهای زیرزمینی شهرستان ابركوه پایین رفته است.
مدیر عامل آب منطقه‌ای یزد اضافه كرد:بیلان منفی آب دراستان یزد 273 میلیون متر مكعب درسال است كه امیدواریم در پنج سال آینده این روند با مدیریت برداشت آب به صفر برسد .
عده ای معتقدند اگر در حوزه كشاورزی ، مدیریت آب صورت گیرد می توان منابع زیرزمینی موجود استان را طوری مدیریت كرد كه بیش از این كاهش نیابد.
یكی از این راهها همان طور كه گفته شده قطع برق چاههای كشاورز ی بود كه هم اكنون در برخی شهرستان ها در حال اجراست ، راه دیگر توجه به آبیاری های نوین و كشت محصولات كم آخواه است.
سالانه در 158 هزار و 565 هكتار اراضی قابل كشت استان یزد بیش از یك میلیون 150 تن انواع محصولات كشاورزی و دامی شامل 450 هزار تن محصول زراعی، 240 هزار تن محصول باغی، 382 هزار تن محصولات گلخانه ای و 280 هزار تن محصولات دامی تولید می شود كه اگر بخواهیم این میزان را در آینده حفظ كنیم باید به مدیریت آب توجه ویژه شود.
رییس سازمان جهاد كشاورزی استان یزد در این خصوص با اشاره به مصرف بالای آب در این حوزه گفت: سالانه 300 میلیون مترمكعب آب در بخش كشاورزی استان اضافه برداشت می شود این در حالی است كه باتوجه به بحران آبی، ضرورت صرفه جویی و استفاده بهینه از منابع آب دو چندان شده است.
سیدجمال سجادی‏‏ پور كشت گیاهان كم آبخواه و تجهیز زمین های كشاورزی به سیستم آبیاری نوین را مهمترین راهكار موثر درصرفه جویی آب دربخش كشاورزی بیان كرد و افزود: هشت هزار هكتار از اراضی زیركشت محصولات پر آبخواه استان یزد طی 10 سال اخیر با محصولات كم آبخواه جایگزین شده است.
از سوی دیگر حجت الاسلام والمسلمین علوی مسئول نمایندگی ولی فقیه در جهاد كشاورزی استان یزد با انتقاد از هجمه های زیاد به این مجموعه در مصرف بالای آب گفت: با تمام هجمه هایی كه به جهاد كشاورزی درباره مصرف آب در این بخش شده ، امام جمعه محترم یزد همواره بر حفظ تولیدات فعلی كشاورزی استان با توجه به روش های نوین آبیاری و بهره گیری از كشت محصولات كم آبخواه تاكید دارد.
اتفاق عجیبی كه به تازگی در یكی از شهرستان های استان یزد افتاده این است كه آبرسانی به چند روستای شهرستان بافق است در حالی كه تابستان كمتر در بخش آب داشته اند .
در این خصوص رئیس اداره آب و فاضلاب روستایی بافق با اشاره به اینكه تابستان امسال با كمترین مشكل تامین آب روبرو بودیم گفت: در حال حاضر به 9 روستای بافق به صورت سیار آبرسانی انجام می شود.
جواد فلاح افزود: برخی از روستاها از جمله حسن آباد و مزارع اطراف آن منابع تامین آب ندارند بنابراین آبرسانی سیار بوسیله یك دستگاه تانكر و 10 تانكر ثابت مستقر در آبادی و مزارع صورت می گیرد.
وی به مصرف بالای ساكنین این مزارع اشاره كرد و افزود: میانگین هفته ای 6 تانكر آب در قالب آبرسانی سیار به این روستاها و مزارع حمل می شود ، همچنین برخی از روستاها مانند خوسف و بشكان بصورت فصلی مشكل تامین آب دارند و در ایام تابستان گذشته با حمل تعداد 150 تانكر، آبرسانی سیار انجام شده است.
از سوی دیگر كاهش سال به سال حجم بارندگی ها دراستان كیفیت آبهای زیرزمینی را كاهش داده و انتقال آب را بخش مهم و جدایی ناپذیر حیات در این استان كرده به گونه ای كه در 10 شهر استان از آب انتقالی استفاده می شود.
مدیر عامل آبفای استان یزد معتقد است اگر خط دوم انتقال آب به یزد تا 10 سال آینده اجرا نشود استان یزد با بحران آب جدی روبرو خواهد شد.
از سوی دیگر رئیس مجمع نمایندگان استان یزد بحرانی شدن وضعیت استان یزد نصف این زمان یعنی پنج سال آینده می داند و می گوید اگر برای آب فكری نكنیم كل استان با بحران كم آبی روبرو خواهد شد.
محمد رضا تابش درنشست مجمع نمایندگان استان یزد با مسئولان بخش آب، برق، كشاورزی ، محیط زیست و منابع طبیعی با اشاره به كمبود منابع آبی ، انتقال آب به استان یزد از جمله انتقال از دریای عمان را ضروری دانست.
وی بر توجه به كشت های كم آب خواه از جمله ترویج آب مجازی دربخش كشاورزی ، توسعه مناطق قرق در بخش محیط زیست ، تثبیت شنهای روان و حمایت بیشتر از محیط زیست استان یزد در جهت حفاظت از عرصه های طبیعی و گونه های زیستی استان یزد تاكید كرد.
به نظر می رسد با برنامه هایی كه دولت تدبیر و امید در طول سه سال گذشته بویژه در مدیریت مصرف آب پیگیری كرده و تداوم آن بتوان با حفظ تولیدات موجود استان یزد در بخش كشاورزی با تمركز بر تغییر الگوی كشت و بهره گیری از روش های نوین آبیاری و با تكیه بر همكاری و همیاری مردم در كاهش مصرف آب و حفظ ذخایر موجود ، به آینده امیدوار بود.
1968/6197 گزارش از: محمودرضا رحمانی ** انتشار دهنده: محمد حسین فلاح تفتی