روایتگری سینما از خاكریزهای دفاع مقدس

به گزارش خبرنگار سینمایی ایرنا، از همان آغاز دهه 60 با ساخت فیلم سینمایی «مرز» به كارگردانی جمشید حیدری موضوع جنگ تحمیلی وارد سینمای ایران شد.
به مرور و با جدی‌تر شدن پرداختن به موضوع دفاع مقدس در سینما، نوعی از سینمای با موضوع جنگ در ایران شكل گرفت كه به خاطر پشتوانه‌های عمیق دینی و مذهبی و باور به مفاهیم ارزشی مانند شهادت، با اثار ساخته جنگی در جهان تفاوت های فراوان داشت.
این جریان سینمایی كه به فیلم‌های دفاع مقدسی شهرت یافت در ابتدای دهه 60 با آثاری مثل «پایگاه جهنمی» ساخته اكبر صادقی، «دیار عاشقان» به كارگردانی حسن كاربخش و «گذرگاه» از شهریار بحرانی ادامه یافت و در سال 63 با فیلمی پرفروش مثل «عقاب‌ها» ساخته ساموئل خاچیكیان به اوج و بیشترین میزان مخاطب یك فیلم در سینمای بعد از انقلاب تا به امروز رسید.
بعد از این نیز جریان سینمای دفاع مقدس با اثر مهم و ماندگاری مثل «بلمی به سوی ساحل» به كارگردانی رسول ملاقلی پور تجربه جدیدی از سینمای دفاع مقدس را برای مخاطبان این گونه سینمایی تولید كرد.
در ادامه نیز آثاری چون «پرواز در شب» و «افق» از رسول ملاقلی پور، «كانی مانگا» ساخته سیف‌الله داد، «دیده بان»، «مهاجر»، «از كرخه تا راین» و «بوی پیراهن یوسف» به كارگردانی ابراهیم حاتمی كیا، «انسان و اسلحه» ساخته مجتبی راعی تا نیمه‌‎های دهه 70 ادامه پیدا كرد.
در میانه دهه 70 نیز فیلم سینمایی «آژانس شیشه ای» از ابراهیم حاتمی كیا موج جدیدی از آثار دفاع مقدس كه به موضوع پس از جنگ می پرداخت را به روی دیدگان مخاطبان سینمایی دفاع مقدس باز كرد.
اما با نزدیك شدن به پایان دهه 70 و آغاز دهه 80 جریان آثار سینمای دفاع مقدس، رفته رفته از ماهیت بومی و اصیل خود فاصله گرفت و فیلمسازان با نگاه انتقادی به جنگ و بی‌توجه به تفاوت‌های اساسی در ماهیت جنگ دفاعی ایران و عراق دست به ساخت آثاری زدند.
از ابتدای دهه 80 آثاری مثل «جای دیگر» ساخته مهدی كرم پور با ارائه تصویری مجهول از رزمنده‌ها جنگ متهم به این شد كه كلیت جنگ را زیر سوال برده است، همچنین فیلم گران قیمت و پُر زحمتی مثل «دوئل» به كارگردانی احمدرضا درویش با آنكه دستاوردهای بسیاری در حوزه فنی و تكنیكی به ارمغان آورد منتقدانی داشت كه معتقد بودند، این فیلم دفاع مقدسی با الگوگیری اشتباه از فیلم‌های وسترن آمریكایی به یك نزاع برای به دست آوردن مقداری طلا تقلیل یافته، بنابراین جریان فیلم‌های ضد جنگ در دهه 80 با آثاری اینچنینی شكل گرفت.
اما موج آثار ضد جنگ با محوریت مصائب و گرفتاری‌های جنگ، مشكلات روانی و روحی انسان‌های جنگ زده و... حتی از كارگردانان شناخته شده و تراز اول سینمای دفاع مقدس تا ابتدای دهه 90 ادامه داشت.
با تمام این تفاسیر سینمای دفاع مقدس با وجود فراز و فرود فراوان طی بیش از سه دهه گذشته تا امروز همچنان آثار پر مخاطب و محبوبی تولید می‌كند و در سال‌های اخیر با تولید آثاری از كارگردانان زن سینما از جمله «ویلایی ها» ساخته منیره قیدی و نیز كارگردانان جوانی مانند محمد حسین مهدویان سازنده فیلم «ایستاده در غبار» جان تازه‌ای پیدا كرده است.
خبرنگار ایرنا برای بررسی چالش های تولید فیلم های دفاع مقدسی به ابوالفضل كارگردان سینما و پیمان احمدی منتقد سینما گفت گو كرده كه در پی می آید:

** فیلم دفاع مقدسی باید با عشق ساخته شود
ابوالفضل جلیلی كارگردان سینما درباره توجه به ژانر دفاع مقدس به خبرنگار سینمایی ایرنا گفت: در این گونه سینمایی زمانی می‌توان فیلم تولید كرد كه سفارش به فیلمساز داده نشود و او بر اساس احساس و علاقه خود نسبت به تولید اثری در حوزه دفاع مقدس اقدام كند.
كارگردان فیلم «رقص خاك» با بیان اینكه در حوزه تولید آثار دفاع مقدس بد عمل نكرده‌ایم، افزود: البته آنطور كه باید و شاید هم نتواسته ایم حق مطب را ادا كنیم، بنابراین معتقدم موضوعات مطرح نشده در حوزه دفاع مقدس بسیار است كه جای كار دارد.
وی تاكید كرد: فیلمی كه قرار است در گونه جنگی ساخته شود قطعا نسبت به اثری كه در حوزه اجتماعی و یك آپارتمان ساخته می‌شود هزینه بیشتری خواهد داشت پس باید برای تولید اثری با این حجم هزینه بیشتری شود.
كارگردان فیلم «حافظ» خاطرنشان كرد: از این منظر باید فیلم‌های دفاع مقدسی مورد حمایت قرار گیرند البته نه به این معنی كه سفارشی برای تولید این گونه سینمایی داده شود، بلكه ورود به این موضوع در حد حمایت برای تولید اثر فاخر در حوزه دفاع مقدس باشد.
جلیلی با انتقاد از اینكه فیلم‌های دفاع مقدس حمایت مالی نمی‌شوند، گفت: در بعضی مواقع شاهد بوده‌ایم كه حتی در حوزه اكران نیز این آثار مورد حمایت قرار نمی‌گیرند.
وی افزود: بنابراین اگر طبق این روال پیش برویم كه نه به لحاظ مالی و نه در اكران از فیلم‌های دفاع مقدسی حمایتی صورت نگیرد در آینده نه چندان دور شاید همین تعداد اثر نیز تولید نشود.

** بودجه، مشكل اصلی سینمای دفاع مقدس است
پیمان احمدی منتقد سینما نیز درباره وضعیت فیلم‌های دفاع مقدس به خبرنگار سینمایی ایرنا، گفت: مرور سینمای دفاع مقدس در این سه دهه كه از عمر آن می گذرد نشان می‌دهد كه همواره این گونه سینمایی فراز و فرود داشته اما هیچ گاه به نقطه مطلوب ما نرسیده است.
وی افزود: شاید بخشی از علت نرسیدن به نقطه مطلوب در سینمای دفاع مقدس به لحاظ كمبود و ضعف ما در حوزه فنی باشد اما چون همواره آثاری كه در ژانر دفاع مقدس در سینمای ایران تولید شده با كمبود بودجه مواجه بوده بنابراین این ضعف عموما وجود داشته است.
این منتقد و نویسنده سینما با بیان اینكه در مقابل به لحاظ متن و فیلمنامه سوژه‌های بكری در این حوزه وجود دارد، ادامه داد: هر چند تا به حال موضوعات مختلفی درباره دفاع مقدس سوژه فیلم های سینمایی ما شده است اما به تعبیر رهبر معظم انقلاب، هشت سال جنگ تحمیلی اتفاقات نابی را رقم زد كه می تواند مورد استفاده هنرمندان ما از جمله سینماگران و نویسندگان قرار گیرد.
احمدی خاطرنشان كرد: البته در سال های اخیر ورود فیلمسازانی جوان كه بعضاً خودشان اصلاً دفاع مقدس را به لحاظ زمانی درك نكرده اند نوید اتفاق های خوبی را در عرصه فیلمسازی برای سینمای ما می دهد.
وی گفت: در سال های اخیر آثاری چون «ایستاده در غبار»، «شیار 143» و یا «ویلایی ها» علاوه بر اینكه توسط یك كارگردان جوان و یا خانم تولید شده است از منظر جدید به موضوع دفاع مقدس توجه كرده است كه همه اینها نوید اتفاقات خوب را برای این گونه سینمای ایران می دهد.
به گزارش ایرنا، سینمای دفاع مقدس به گفته كارشناسان همواره مورد توجه فیلمسازان ما بوده است كه در مقاطع مختلف با اوج و فرودهایی نیز همراه بود و همچنان این سوال باقی است كه، سینماگران ایرانی صرفا با تمركز در ظاهر جنگ باید دست به ساخت آثار ضد جنگ بزنند و از مصائب جنگ بگویند و یا با علم به تفاوت‌های ماهوی دفاع مقدس ایران و جنگ‌های دیگر سعی در نمایش تصویری قهرمانانه و حماسه پرور از دفاع سراسری مردم ایران داشته باشند.
فراهنگ ** 9246 ** خبرنگار: علیرضا مرادی * انتشار: امید غیاثوند