هجوم بیابان، قصه غم انگیز در سمنان

به گزارش ایرنا، از 9.7 میلیون هكتار وسعت استان سمنان، 55 درصد نواحی بیابان و خشك، 38.5 درصد مراتع، 2 درصد اراضی كشاورزی و 3.6 درصد جنگل است.
در سمنان 22 كانون بحران فرسایش بادی وجود دارد كه حدود یك میلیون و263 هزار هكتار از اراضی استان را تشكیل داده است، از سویی دیگر، متوسط بارندگی سالانه در منطقه كمتر از 150 میلی متر است كه با اتخاذ برنامه ریزی وی‍ژه و بهره مطلوب از آب از رشد پدیده بیابان‌زایی جلوگیری شود.
سمنان با وجود جمعیت بیش از 700 هزار نفری، هفتمین استان كشور از حیث وسعت محسوب می شود كه باید بدون نگاه جمعیتی برای حفظ و احیای این عرصه های ملی تدابیری اتخاذ شود، این روزها به دلیل تنش آبی، فرونشست زمین و قاچاق بی رویه تاغ در مناطق بیابانی، وضعیت عرصه های طبیعی استان به مرز هشدار رسیده است و باید با تلاش و انسجام ملی و استانی و با تخصیص اعتبارات لازم برای رفع این معضل اقدام كرد.
مسوولان امر معتقدند پدیده بیابانزایی و افزایش كانون فرسایش بادی به دلیل كاهش محسوس آبهای زیرزمینی در نواحی بیابانی ایران و استان سمنان به مرز هشدار رسیده است.
ایران 32 میلیون هكتار اراضی بیابانی دارد كه بیش از هفت میلیون هكتار آن كانون های بحرانی بیابانی است كه اگر به آن توجه نكنیم قابلیت تبدیل شدن به كانون بحران را دارد.
اكنون نه تنها سمنان بلكه استانهای حاشیه كویری گرفتار اضلاح شوم بیابانزایی، فرسایش بادی و ریزگردها هستند كه محیط زیست و منابع طبیعی این مناطق را دچار چالش جدی كرده است.
طی سال های گذشته تغییرات اقلیمی و خشكسالی های پیاپی و بلندمدت، نبود مدیریت مصرف آب در بخشهای مختلف وحذف حق آبه های زیست محطیی موجب شد تا بخش قابل توجهی از منابع آبی خشك شود و افت سطح سفره های زیر زمینی را در بسیاری از مناطق كشور به همراه داشته باشد.
بر پایه تحقیقات انجام شده، پدیده بیابانزایی و ریزگردها در 209 دشت از دشت‌های كشور از جمله دشت‌های سمنان، دامغان، گرمسار را با مشكل مواجه كرده است.
طبق اطلاعات موجود، در بیشتر دشت های استان پدیده بیابانزایی گزارش شده است و در چندسال گذشته بیابانزایی و ریزگرد در اراضی جنوب وادی السلام سمنان به سمت شهر سرخه و صوفی‌آباد، در جاده نظامی و روستای اعلاء مركز استان، در مناطقی از دامغان، گرمسار و شاهرود رخ داده است.

**بیابانزایی، كشاورزی را نابود می كند
جواد قاسمی از اهالی روستای رامه پایین در شهرستان آرادان در گفت وگو با ایرنا افزود: به دلیل ضعف مدیریت، سالانه شاهد تخریب تاغزارها در مناطق بیابانی این منطقه هستیم.
وی خاطرنشان كرد: در 10 سال پیش 250 خانوار در 2 روستای رامه پایین و رامه بالا زندگی می كردند اما به دلیل افزایش فرسایش بادی و تنش بیابانزایی اكنون بیشتر این روستانشینان به مناطق شهری كوچ كردند.
قاسمی اظهارداشت: بخش قابل توجه از اراضی كشاورزی آرادان به دلیل تشدید بادهای شدید و پخش نمك زارها غیرقابل كشت شدند و ادامه روند كشاورزی در این منطقه از استان را نابود می كند.
وی اضافه كرد: باید برای افزایش پوشش گیاهی در نقاط مختلف استان به خصوص آرادان دولت تدابیری را اتخاذ كند و اگر این روند ادامه یابد در چند سال آینده زندگی در این مناطق غیرممكن است.
وی با بیان این كه كویر نعمت خداوند است اما باید با كاشت تاغ‌زارها از افزایش بیابانزایی جلوگیری كرد، بیان داشت: سالانه هزاران متر به اراضی بیابانی این منطقه از استان به دلیل خشك شدن و یا قاچاق تاغ‌ها اضافه می شود.
قاسمی تصریح كرد: در چند سال گذشته رونق كشاورزی به دلیل شورشدن زمین ها از منطقه رامه رخت بربسته است.
وی ادامه داد: یگان های حفاظت اداره كل منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان به دلیل كمبود نیروی انسانی كمتر در مناطق بیابانی آرادان حضور می یابند و باید با افزایش نیروی انسانی از این عرصه های ملی بیشتر حفاظت شود.

**قاچاق، ریه های كویر را نابود می كند
عضو هیات علمی رشته جغرافیا و اقلیم شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سمنان در گفت وگو با ایرنا با بیان این كه تاغ ها مانند ریه در مناطق با اقلیم گرد و خاكی عمل می كنند، گفت : تاغ ها سد جلوگیری از نفوذ شن های روان به روستاها هستند.
به گفته وی برای پیشگیری از تخریب تاغزارهایی كه با زحمات خود روستاییان كاشته شده باید جریمه قطع این گونه های درختی را بسیار سنگین تر كرد.
سعید كامیابی افزود: قاچاقچیان با پرداخت جریمه 100تا 200 میلیون ریال آزاد می شوند و دوباره به تخریب تاغ زارها ادامه می دهند و این درحالی است كه برای به ثمر رسیدن یك اصله تاغ 40 سال زمان لازم است تا این درخت بتواند مقابل فرسایش بادی غلبه كند.
وی با بیان این كه اكنون دامداری های همجوار مناطق بیابانی سمنان معرض هجوم شن های روان قرار گرفته است ،گفت : قاچاقچیان چوب با اعمالشان علاوه بر این كه منابع طبیعی را تخریب می كنند، شرایط زندگی مردم و دامها را بحرانی می كنند.
وی ادامه داد: به موجب قانون حفاظت و بهره برداری از جنگل ها و مراتع مصوب 25 مردادماه 1346 صدور هیزم و زغال چوب از كشور ممنوع بوده و هرگونه حمل چوب، ذغال و هیزم جنگلی در نقاط مختلف كشور نیز نیازمند اخذ پروانه حمل از دستگاه های مربوط است.
كامیابی با بیان این كه جریمه قطع و قاچاق درختان تاغ در مقابل آسیب جدی كه به محیط زیست می زدند ، بسیار اندك است ، گفت : در فاصله سال های 46 تا 70 جریمه نقدی قاچاق هر اصله تاغ به ازای هر اصله فقط 200 ریال بود كه این رقم در فاصله سال های 70 تا 80 به 200 هزار ریال به ازای هر اصله رسید و از سال 80 تاكنون جریمه قاچاق هر اصله تاغ 2 میلیون ریال است .
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سمنان نقش رسانه ها را در تبیین ممنوعیت قطع و قاچاق تاغ ها مهم ارزیابی كرد و افزود : متأسفانه قوانین و جرایم فعلی بازدارندگی لازم را ندارند و باید در مورد آن بازنگری و تجدید نظر شود.

**مهار بیابانزایی نیازمند اعتبار است
رییس اداره منابع طبیعی سرخه در گفت وگو با ایرنا افزود: عرصه های طبیعی این شهر با مشكلاتی مانند كمبود نیروی انسانی و قاچاق تاغ مواجه است و برای رفع این معضلات، حمایت های همه جانبه مسوولان استانی ضروری است.
حمیدرضا همتی گفت: در نشست های مختلف استانی و شهرستانی در رابطه با كمبود نیروی انسانی برای حراست از عرصه های طبیعی سرخه مطالبی مطرح شد اما تاكنون اقدام موثری برای رفع این چالش انجام نشده است.
وی خاطرنشان كرد: عرصه های طبیعی شهرستان سرخه به بیش از یك میلیون هكتار می رسد و هم اكنون یك نفر از عرصه ها حفاظت می كند.
وی ادامه داد: نبود نیروی انسانی برای حفظ و احیا عرصه های طبیعی تاكنون مشكلاتی مانند تخریب تاغ‌زار و قاچاق این گونه كمیاب و تخریب محیط زیست را به همراه داشته است.

**كم آبی، بیابانزایی را تشدید می كند
یكی از روستانشینان منطقه اعلاء سمنان در گفت و گو با ایرنا گفت: برداشت بی رویه آب موجب فرونشست زمین شده است و تغذیه زمین های كشاورزی با آب شور باعث خشك شدن اراضی به وی‍ژه درختان پسته شده است.
عباس همتی با بیان این كه افزایش تعداد چاه های غیرمجاز در استان سمنان به بیابان‌زایی افزوده است، بیان داشت: چرای بی رویه شترها در این منطقه در تمام فصل ها هم باعث از بین رفتن پوشش گیاهی در منطقه اعلا می شود.
وی ادامه داد: مجوزهای غیرقانونی باعث تغییر كاربری و ورود ساختمان ها تا مرز باغ‌های این منطقه شده است كه پوشش گیاهی را كاسته است.
وی به ساختمان‌های مجتمعی در این منطقه كه درگذشته زمین زراعی بوده اشاره و اضافه كرد: تاكنون چند مجوز دیگر برای ساخت و از بین رفتن منابع طبیعی و ریه های تنفسی شهر در این منطقه صادر شده است.
همتی تصریح كرد: گسترش بیابان ها تنها به استفاده از منابع طبیعی و چرای بی رویه دام بستگی ندارد، بلكه گسترش معادن در این منطقه منجر به گسترش مناطق بیابانی شده است.
وی ادامه داد: معادن به ویژه معادن گچ در این منطقه همه روزه منازل مسكونی روستانشینان را سفید پوش كرده به طوری كه هر روز شاهد گسترش این معادن هستیم.
وی تصریح كرد: بیابانی شدن مناطق روستایی باعث مهاجرت روستاییان به شهرها برای جستجوی كار برای امرار معاش می شود كه علاوه بر از بین رفتن ساختار روستاها، با پدیده های اجتماعی در شهرها همراه است.
این روستایی گفت: قاچاق تاغ به ویژه برای تهیه ذغال تاغ به صورت گسترده افزایش یافته است كه این مساله با از بین بردن پوشش گیاهی همراه شده و پدیده گرد و غبار و بیابانزایی را رقم می زند.

**شناسایی سه كانون فرسایش بادی در دامغان
رییس اداره منابع طبیعی دامغان در گفت وگو با ایرنا افزود: پدیده بیابانزایی در عرصه های طبیعی این شهرستان به دلیل كاهش محسوس پوشش گیاهی و افت سطح آب های زیرزمینی به مرز هشدار رسیده است.
احمدعلی بهاور گفت: بیش از300 هكتار از عرصه های بیابانی دامغان را نمكزار ها و عرصه های بیابانی شامل می شود كه دلیل قاچاق بی رویه تاغزارها روز به روز بر گستره این عرصه اضافه می شود.
وی اظهارداشت: تاكنون سه كانون فرسایش بادی در عرصه های بیابانی دامغان شناسایی شده كه لازم است با افزایش پوشش گیاهی در این عرصه ها از گسترش ریزگردها به مناطق مسكونی جلوگیری كرد.
وی با بیان این كه سالانه بیش از یكهزار كیلو گرم تاغ از عرصه های بیابانی دامغان به استان های همجوار قاچاق می شود، تصریح كرد : همكاری مراجع قضایی و انتظامی با اداره منابع طبیعی دامغان به منظور برخورد با متخلفان برای حفظ و احیای عرصه های ملی این شهرستان اجتناب ناپذیر است.

**روند بیابانزایی در سمنان رو به افزایش است
رییس اداره امور بیابان اداره كل منابع طبیعی و آبخیزداری سمنان در گفت وگو با ایرنا افزود: خشك شدن كویر ، پیشروی كویر ، افزایش كانون های فرسایش بادی ازجمله مشكلات مهم پیش روی استان در زمان حاضر است.
علی ترابی افزود: براساس مطالعات سال 89 بیش از یك میلیون و 300 هزار هكتار از مناطق استان تحت تاثیر فرسایش بادی و 477 هزار هكتار كانون بحرانی فرسایش بادی شناخته شده كه این كانونهای بحرانی به استان خسارت وارد می كند.
وی ادامه داد: براساس مطالعاتی كه در حال انجام است سطح كانون های بحرانی فرسایش بادی در استان در حال افزایش است.
به گفته وی جاده تاریخی سنگ فرش جنوب گرمسار كه برای عبور از باتلاق ساخته شده بود اكنون به دلیل كاهش آب ورودی به كویر درخطر فرسایش بادی است.
ترابی اظهارداشت: در حالت طبیعی كویر به دلیل بالابودن سطح رطوبت به هیچ عنوان نباید كانون های فرسایش بادی وجود داشته باشد ولی در نواحی كویری استان اینطور نیست و كانونهای فرسایش بادی به شدت در حال افزایش است.
رییس اداره امور بیابان اداره كل منابع طبیعی و آبخیزداری سمنان ،جنوب آرادان و جنوب غربی سرخه را از دیگر مناطق كویری برشمرد كه اكنون تبدیل به مناطق كانون فرسایش بادی شده و با وزش باد در این مناطق گرد و غبار نسبتا شدیدی قابل مشاهده است.
وی خاطرنشان كرد: با توجه به خشك شدن كویر و سرعت پیشروی احتمال تغییر جهت وزش باد دور از انتظار نخواهد بود و بیشترین تاثیر این تغییر بر شهرستان های سمنان ، سرخه ، آرادان و گرمسار است. ترابی تصریح كرد: استان سمنان دارای اقلیم بیابانی است و در حدود 5.2 میلیون هكتار از مساحت این استان را بیابان تشكیل می دهد و كانون های بحرانی فرسایش بادی كه موجب خسارت می شود در مراتع درجه چهار قرار دارد.

**روند فرسایش بادی در سمنان نگران كننده است
مدیركل منابع طبیعی و آبخیزداری در گفت وگو با ایرنا افزود: خسارت سالانه كانون های فرسایش بادی به زیرساخت های استان مانند جاده، ریل راه آهن ، منازل مسكونی و محیط زیست نگران كننده است.
علینقی حیدریان اظهاركرد: بر اساس مطالعات انجام شده 477 هزار هكتار از مساحت بیابان سمنان را مناطق بحرانی تحت تاثیر فرسایش بادی تشكیل می دهد.
به گفته وی در 20 نقطه از استان سمنان كانون بحرانی فرسایش بادی وجود دارد و سالانه این كانون ها 32 میلیارد ریال به زیرساخت های سمنان خسارت وارد می كند.
وی اظهارداشت : از 9 میلیون و 700هزار هكتار مساحت استان سمنان در حدود پنج میلیون و 200 هزار هكتار را عرصه های بیابانی تشكیل می دهد و سمنان سومین استان بیابانی كشور و دارای اقلیم خشك و نیمه خشك است.
وی ادامه داد : سال گذشته در بیش از 10 هزار هكتار از اراضی ملی استان سمنان عملیات بیابان زدایی انجام شد و نهال كاری در سه هزار و 500 هكتار و در 50 منطقه این استان ، بذر پاشی ، كنترل هرز آب در 6 هزار و500 هكتار ، احداث بادشكن به طول یكصد كیلومتر با مشاركت مردمی و اجرای طرح ترسیب كربن با هدف توانمندسازی جوامع مناطق بیابانی انجام شد.
وی نابودی پوشش گیاهی و ازبین رفتن منابع تولید علوفه دام ، افزایش روان آب و خطر سیل ، شور شدن اراضی ،افزایش گرد و غبار ،نابودی منابع آبی و كاهش سطح آب های زیر زمینی، افزایش بیماری های تنفسی تنها بخشی از خطرات افزایش بیانزایی برشمرد.
وی تصریح كرد : اثرگذارترین برنامه ما برای مقابله با بیابا نزایی كاشت نهال و به خصوص درخت هایی نظیر تاغ در مناطق در خطر استان است كه این كار نیز هم نیاز به صرف هزینه های زیاد و هم نیاز به زمان زیادی است.
حیدریان با بیان این كه مقابله با این مهم با اعتبارات دولتی زمان زیادی می برد، اضافه كرد: برای كار جدی تر در این بخش نیازمند مشاركت های مردمی و به خصوص جوامع محلی حاشیه های مناطق كویری و بیابانی هستیم كه طرح هایی در این خصوص در استان آغاز شده است.
مدیركل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان با بیان این كه سالانه با بسیج همه امكانات و اعتبارات دولتی، بین 2 تا سه هزار هكتار از این مناطق تاغ كاری می شوند، خاطرنشان كرد: این رقم در مقابل 470 هزار هكتار مناطق بحرانی سمنان، رقم بسیار كوچكی است و چنانچه مساحت مناطق بحرانی استان افزایش نداشته باشد، با این روند كنونی، برای مقابله با بیابانزایی در این 470 هزار هكتار به بیش از 200 سال زمان نیاز داریم.

**بیابانزایی به افزایش مهاجرت می انجامد
معاون پژوهشی و فناوری مركز تحقیقات كشاورزی و منابع طبیعی سمنان در گفت وگو با ایرنا گفت: در گذشته مردم عرصه های منابع طبیعی را با كمك دانش بومی حفظ می كردند ولی اكنون این دانش وجود ندارد.
سید علی اصغر هاشمی افزود: براساس تحقیقات انجام شده درباره فرونشست زمین در استان سمنان در سال 1393 بررسی دشت سمنان در مدت سه سال از سال 2008 تا 2011 نشست دشت های سمنان 28 سانتی متر بود ولی با بیان این موضوع با اعضای شورای شهر وقت متاسفانه هیچگونه اقدامی انجام نشد.
وی ادامه داد: بخشی نگری در مسایل كارشناسی عامل اصلی وضع موجود و چالش امروز منابع طبیعی و محیط زیست است.
وی بر فرهنگ سازی ،استفاده درست و پرهیز از زیاده خواهی در استفاده از طبیعت تاكید كرد و از بین بردن تعادل بخشی و بر هم زدن نظم طبیعت در داخل این استان عامل اصلی ریزگردها و تشدید بیابانزایی است.
به گفته وی به دلیل كم آبی و افت سطح آب های زیرزمینی امكان آباد كردن قنات دیگر وجودندارد و از قنات فقط به عنوان یك آثار تاریخی برای جذب گردشگر یادكرد.
معاون پژوهشی وفناوری مركز تحقیقات كشاورزی و منابع طبیعی سمنان گفت: اگر رطوبت در كویر از عمق نیم متری پایین تر برود دیگر نمی توان هیچ اقدامی انجام داد و متاسفانه در زمان حاضر این كاهش عمق رطوبت خاك كویر در حال رخ دادن است و این روند در آینده به افزایش مهاجرت از مناطق روستایی همجوار عرصه های بیابانی به شهر می انجامد.
هاشمی اضافه كرد: در گذشته زراعت سیلابی و استفاده از آب های سطحی و سیلاب ها در مناطقی از استان سمنان رواج داشته و با این اقدام رطوبت خاك در سطح توزیع می شد ولی متاسفانه اكنون این روش به دلیل نداشتن توجیه اقتصادی كنار گذاشته شده است.
وی نبود حساسیت را عامل وضعیت فعلی محیط زیست و ایجاد حساسیت و قرار گیری منابع طبیعی در اولویت را راهكار مقابله با بیابان زایی برشمرد.
13 دشت از 26 دشت سمنان ممنوعه بوده و سهم آب های زیرزمینی از تامین آب بیش از 70 تا 80 درصد است در شرایطی كه اگر این میزان 40 درصد باشد بحران محسوب می شود.
6026/7339