بیست و هفتم خرداد امسال برابر با ۱۷ ژوئن، بیست و پنجمین سالگرد پیمان جهانی برای مقابله با بیابانزایی است، ولی اینکه چقدر هر یک از ما به سهم خود، برای حفظ طبیعت و مقابله با بیابانزایی تلاش کرده‌ایم باید به درون خود مراجعه کنیم.
شعار روز جهانی مقابله با بیابانزایی امسال «بیایید با هم جهانی سبز بسازیم» انتخاب شده است، این شعار گویای این جمله آشناست که طبیعت را با انجام کارهای غیراصولی و بدون منطق نابود نکنیم، آیندگان همین قدر از زمین حق دارند که ما داریم.
بیابانزایی ثمره بدرفتاری و خودخواهی بشر با طبیعت است، بیابان ثمره از بین بردن پوشش گیاهی است، بیابان ثمره قطع و قاچاق چوب تاغزارهایی است که چون کوه در برابر فرسایش باد و خاک ایستاده‌اند و از نابودی زمین و بیابانزایی جلوگیری می‌کنند.
چه حکایت تلخی است که انسان امروزی سرخوشانه و غیرمسوولانه به طبیعت دست می‌برد و به جای حفظ و حراست از آن به عنوان امانت، کمر همت به نابودی آن می‌بندد؛ در عرصه بیابان انسان امروزی درختچه‌های تاغ چندساله را قطع می‌کند و در حق خود، هم نوعان و آیندگان جفا می‌کند، فرونشست زمین، فرسایش خاک، آلودگی هوا و ریزگردها، پدیده‌هایی است که در اثر جفای بشر به طبیعت سال‌های اخیر با شدت خود را نمایان کرده‌اند.
بیابان قصه پرغصه ای است که خشکسالی، کم آبی، از بین رفتن پوشش گیاهی، استفاده بیش از حد از منابع آب زیرزمینی موجب گسترش و زایش پدیده‌ای به نام بیابانزایی می‌شود و ایجاد یک انسجام ملی و عزم جدی برای مدیریت مصرف آب، حفظ پوشش گیاهی راهکارهایی برای مقابله با آن عنوان می‌شود.
دوست داشتن طبیعت تنها به حرف و شعار نیست، انسان‌ها باید طبیعت را خانه خود بدانند و از هر کاری که حیات طبیعت را به مخاطره می‌اندازد پرهیز کند.
بر اساس اعلام سازمان ملل متحد، حدود ۱.۲ میلیارد هکتار اراضی طبیعی در جهان در خطر بیابانزایی قرار دارد، بیابانزایی مختص کشور ایران نیست و در کشورهای توسعه یافته نیز وجود دارد؛ بر اساس آمار ۱۸ استان و ۹۸ شهرستان کشور درگیر پدیده بیابانزایی هستند که استان سمنان را نیز شامل می‌شود.
ایران ۳۲ میلیون هکتار اراضی بیابانی دارد که بیش از ۶ میلیون هکتار آن کانون‌های بحرانی بیابانی است و بیش از ۲۰ میلیون هکتار در معرض فرسایش بادی قرار دارد که اگر به آن توجه نکنیم، قابلیت تبدیل شدن به کانون بحران را دارد.
اکنون نه تنها سمنان بلکه استان‌های حاشیه کویری گرفتار پدیده شوم بیابانزایی، فرسایش بادی و ریزگردها هستند که محیط زیست و منابع طبیعی این مناطق را دچار چالش جدی کرده است.
سرانه بیابان در مقیاس جهانی ۲۲ دهم هکتار است، این در حالی است که سرانه بیابان در ایران بیش از مقیاس جهانی و در حدود نیم هکتار است.
مشارکت مردمی مؤثرترین راه مقابله با بیابانزایی
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان با بیان اینکه فرسایش بادی ارمغان بیابانزایی است، گفت: سالانه فرسایش بادی خسارت‌های زیادی به زیرساخت‌های استان مانند جاده، ریل راه آهن، منازل مسکونی و محیط زیست وارد می‌کند و راهکار بیابان زدایی، فرهنگ سازی بین مردم برای مشارکت در حفاظت از عرصه‌های منابع طبیعی است.
علینقی حیدریان با اشاره به‌ضرورت حفظ پوشش گیاهی در نواحی بیابانی استان سمنان، به عنوان یکی از راهکارهای مقابله با بیابان زایی، افزود: در برخی مناطق نگاه مردم به تاغ زارها و گیاهانی مانند گز که برای جلوگیری از فرسایش خاک کاشته شده‌اند، نگاهی مبتنی بر تهیه هیزم است که این امر باعث می‌شود پوشش گیاهی منطقه به مخاطره بیفتد و روزبه‌روز بر میزان پیشرفت کویر افزوده شود.
وی ادامه داد: سوزاندن و از بین بردن پوشش گیاهی بیابان‌های استان سمنان فرش قرمزی زیر پای کویر برای ورود به شهرها است.
وی، نابودی پوشش گیاهی و ازبین رفتن منابع تولید علوفه دام، افزایش روان آب و خطر سیل، شورشدن اراضی، افزایش گرد و غبار، نابودی منابع آبی و کاهش سطح آبهای زیرزمینی و افزایش بیماری‌های تنفسی، را تنها بخشی از خطرات افزایش بیانزایی برشمرد.
حیدریان خاطرنشان کرد: اثرگذارترین برنامه برای مقابله با بیابانزایی کاشت نهال و به خصوص درخت‌هایی نظیر تاغ در مناطق در خطر استان است که این کار نیز هم نیاز به صرف هزینه‌های زیاد و هم نیاز به زمان زیادی است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان تصریح کرد: افزایش اعتبار در بخش مهار بیابان زایی امری اجتناب ناپذیر است و امید است با افزایش اعتبار زمینه کشت بوته‌های درآمدزا در بیابان‌ها افزایش یابد.
تاغزارها سدی در برابر بیابانزایی
عضو هیأت علمی رشته جغرافیا و اقلیم شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سمنان، با بیان اینکه تاغ ها در مناطق با اقلیم با پدیده‌های گرد و غبار مانند ریه عمل می‌کنند، گفت: تاغ ها سد جلوگیری از نفوذ شن‌های روان به روستاها و مانع بیابانزایی است.
سعید کامیابی افزود: قاچاقچیان چوب با اعمال شأن علاوه بر اینکه منابع طبیعی را تخریب می‌کنند، شرایط زندگی مردم و دام‌ها در حاشیه کویر را بحرانی می‌کنند.
به گفته وی، برای پیشگیری از تخریب تاغزارهای چندساله، باید جریمه قطع این گونه‌های درختی را بسیار سنگین‌تر کرد و اکنون قوانین و جریمه‌های درنظرگرفته شده بازدارندگی در حد مطلوب ندارد.
دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی اظهار داشت: به موجب قانون حفاظت و بهره برداری از جنگل‌ها و مراتع مصوب ۲۵ مرداد ۱۳۴۶ صدور هیزم و زغال چوب از کشور ممنوع بوده و هرگونه حمل چوب، زغال و هیزم جنگلی در نقاط مختلف کشور نیز نیازمند اخذ پروانه حمل از دستگاه‌های مربوط است.
دانش بومی مؤثر در بیابانزدایی
معاون پژوهشی و فناوری مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی سمنان گفت: در گذشته مردم عرصه‌های منابع طبیعی را با کمک دانش بومی حفظ می‌کردند ولی اکنون این دانش وجود ندارد.
سید علی اصغر هاشمی افزود: در گذشته زراعت سیلابی و استفاده از آبهای سطحی و سیلاب‌ها در مناطقی از استان سمنان رواج داشت و با این اقدام رطوبت خاک در سطح توزیع می‌شد و مانع از بیابانزایی، فرسایش بادی و تولید ریزگردها بود ولی اکنون این روش به دلیل‌های مختلف کنار گذاشته شده است.
وی، بر فرهنگ سازی، استفاده درست و پرهیز از زیاده خواهی در استفاده از طبیعت تاکید کرد و از بین بردن تعادل و بر هم زدن نظم طبیعت را عامل اصلی تولید ریزگردها و تشدید بیابانزایی دانست.
معاون پژوهشی وفناوری مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی سمنان گفت: نبود حساسیت نسبت به پدیده بیابانزایی عامل وضعیت فعلی محیط زیست و عرصه‌های منابع طبیعی است و ایجاد حساسیت و قرار گیری منابع طبیعی در اولویت کارها را راهکار مقابله با بیابان زایی است.
فرسایش بادی مهمترین خسارت بیابان
رئیس اداره بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان با بیان اینکه فرسایش بادی یکی از مهمترین آسیب‌های مناطق خشک محسوب می‌شود، افزود: اغلب عرصه‌های بیابانی کشور درگیر فرسایش بادی است که سالانه خسارت‌های زیادی را به همراه دارد.
علی ترابی در گفت و گو با ایرنا اظهار داشت: ایران با مساحتی حدود ۱۶۵ میلیون هکتار بر روی کمربند خشک جهان واقع شده است که بیش از دو سوم آن متأثر از اقلیم خشک و نیمه خشک است.
وی ادامه داد: سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور از دهه ۴۰ تا به امروز اقدام‌های زیادی برای مقابله و کنترل پدیده بیابانزایی و فرسایش بادی انجام داده که جنگل‌های بیابانی دست کاشت در حاشیه اغلب شهرها، روستاها و خطوط مواصلاتی مناطق بیابانی در معرض فرسایش بادی از جمله این اقدامات است.
کمبود اعتبار چالش راه بیابانزدایی
رئیس اداره بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان اضافه کرد: در استان سمنان هر ساله طرح‌های بیابانزدایی انجام می‌شود، اما کمبود اعتبار سد راه اجرای طرح‌های بیابانزدایی است.
ترابی ادامه داد: امسال از صندوق توسعه ملی سهمی برای اجرای طرح‌های بیابانزدایی در نظر گرفته شده اما، هنوز اعتباری ابلاغ نشده است.
وی تصریح کرد: اجرای طرح‌های زیستی و دیگر اقدامات برای بیابان زدایی نیازمند تخصیص اعتبار در زمان مناسب است، چرا که کاشت نهال زمان خاصی ندارد و باید اختصاص بودجه با زمان کاشت درخت همخوانی داشته باشد.
ترابی گفت: مشخص نبودن اعتبار تخصیصی بیش از کمبود اعتبار در اجرای طرح‌ها مشکل ساز است، اگر اعتبار کم ولی میزان آن معین باشد، برنامه ریزی براساس آن موفق تر خواهد بود.
رئیس اداره بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان ابراز داشت: نهال کاری، آبیاری و مراقبت از نهال‌ها، مدیریت روان آب‌ها، بادشکن اطراف مزارع از جمله اقدام‌ها برای جلوگیری از فرسایش بادی و بیابانزایی است.
فرسایش بادی سالانه ۵۰ میلیارد ریال به سمنان خسارت می‌زند
رئیس اداره بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان گفت: فرسایش بادی سالانه ۵۰ میلیارد ریال به زیرساخت‌های استان مانند کشاورزی، جاده‌ها، پوشش مرتعی، زیست محیط و بهداشت خسارت می‌زند.
وی یادآور شد: براساس آخرین تحقیق‌های انجام شده، ۶۰۰ هکتار از پهنه استان سمنان درگیر کانون بحران فرسایش بادی و یک میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار از پهنه استان سمنان تحت تأثیر فرسایش بادی است.
ترابی با بیان اینکه در استان سمنان ۳۳ کانون بحرانی وجود دارد، تصریح کرد: بیشترین کانون‌های فرسایش بادی مربوط به جنوب و شرق استان است.
وی، از بین رفتن پوشش گیاهی، ایجاد مشکل در زمینه تأمین علوفه وغیر حاصل خیز شدن خاک اراضی کشاورزی را از پیامدهای بیابازایی مطرح کرد.
بیابانزدایی با روش مالچ شیمیایی و نفتی معقول نیست
رئیس اداره بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان یادآور شد: استفاده از مالچ های نفتی و یا شیمیایی در تثبیت عرصه‌های بیابانی به علت موقتی بودن و هزینه بر بودن معقول نیست و مشکلات زیست محیطی زیادی را به همراه دارد.
ترابی تصریح کرد: در شرایطی که در منطقه بیابانی قابلیت تثبیت زیستی وجود ندارد، مانند اراضی رسی، نمکی، اراضی شور و پف کرده به علت وجود میزان زیاد املاح در خاک و یا دور بودن از منابع آبی، برای جلوگیری از فرسایش بادی از روش مالچ پاشی استفاده می‌شود.
مالچ ریگی راهکار سازگاری با بیابان است
رئیس اداره بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان با بیان اینکه این استان با اقلیم بیابانی با معضل فرسایش بادی درگیر است و همواره با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می‌کند، اضافه کرد: برای رفع مشکل فرسایش بادی در استان سمنان با استفاده از نظرات پروفسور کردوانی و سایر متخصصان، ایده استفاده از مالچ سنگریزه ای که خود الهام گرفته از طبیعت یعنی رخساره‌های دشت ریگی است اجرا می‌شود.
وی ابراز داشت: سازگاری با طبیعت، دائمی بودن و داشتن دوام و مقاوم در برابر تابش نور خورشید، بی نیازی از آب، طبیعی و آسان بودن اجرا و امکان اجرا در طول سال از جمله مزایای مالچ ریگی است.
ترابی، افزایش نیافتن دمای محیط، کاهش میزان تبخیر از سطح خاک، کاهش فرسایش آبی و هزینه کمتر نسبت به استفاده از مالچ های نفتی یا شیمیایی را از دیگر مزایای مالچ ریگی عنوان کرد.
وی، وجود محدودیت استفاده در مناطق متأثر از سیلاب به علت ورود مجدد رسوب آبی بر روی ریگ و محدودیت استفاده در مناطقی با رخساره‌های دارای رس های آماس پذیر را از جمله معایب اجرای طرح مالچ ریگی برشمرد.
به گفته ترابی، در منطقه مکرش و در کنار عوارضی آزاد راه گرمسار- قم در شهرستان گرمسار به وسعت ۱۰ هکتار به صورت آزمایشی برای کنترل فرسایش بادی از روش مالچ ریگی استفاده شده است.
هوای آلوده ارمغان بیابانزایی در گرمسار
رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان گرمسار با اشاره به حرکت شن‌های روان در منطقه ایستگاه کویر و ایجاد ریزگرد و غبار در منطقه، افزود: امسال گرمسار سه روز هوای توفانی داشت که از این سه روز، یک روز آن بحرانی بود و تنفس مردم را دچار مشکل کرد.
اسماعیل عرب معصومی خاطرنشان کرد: در هوای گرمسار بیش از ۴۵۰ میکروگرم بر متر مکعب گرد و غبار در روزهای طوفانی گزارش شده است.
رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان گرمسار گفت: بیشترین غلظت ذرات گرد و غبار در این شهرستان یک هزار و ۶۰۰ میکروگرم بر مترمکعب گزارش شد که ۱۰ برابر بیشتر از حد بحرانی است.
وی خاطرنشان کرد: این شهرستان با داشتن ۲۸۴ هزار و ۷۰۰ هکتار اراضی کویری یکی از مناطقی است که هر سال با وزش بادهای موسمی ۱۲۰ روزه دچار مشکلات فراوانی می‌شود و مالچ پاشی نقش مؤثر در کاهش مشکلات دارد.
عرب معصومی اظهار داشت: از ۲۸۴ هزار و ۷۰۰ هکتار اراضی کویری شهرستان گرمسار، ۱۵ هزار هکتار مربوط به اراضی بحرانی درجه یک و بقیه مساحت مربوط به اراضی بحرانی درجه ۲ است.
وی تصریح کرد: عملیات مهار شن‌های روان به روش مالچ پاشی در ایستگاه کویر گرمسار به صورت آزمایشی انجام می‌شود، برای مهار شن‌های روان به روش مالچ پاشی بالغ بر ۷۰ میلیارد ریال اعتبار در نظر گرفته شده است.
عرب معصومی با بیان اینکه عملیات مهار شن‌های روان با هماهنگی دفتر امور بیابان سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری انجام می‌شود، افزود: عملیات مهار شن‌های روان تا پایان خرداد ماه سال آینده ادامه دارد.
۷۳۴۲/۶۱۰۳
