این آیین در گناباد و بجستان واقع در جنوب خراسان رضوی حال و هوای خاص دارد. 300 هیات مذهبی در این شهرستانها از چند روز پیش از آغاز ماه محرم خود را برای سوگواری ایام شهادت حضرت سیدالشهدا(ع) و یاران فداركارش آماده می كنند.
در ماه محرم بیرقهای سیاه در معابر عمومی و سردر مساجد، حسینیه ها و تكایا، ادارات و واحدهای تولیدی و مراكز آموزش عالی و حوزه های علمیه نصب شده و جمعی از جوانان هم در حال تدارك برپایی ایستگاههای صلواتی برای پذیرایی از عزاداران حسینی هستند.
آداب و رسوم خاصی از دیرباز در ایام محرم از جمله دهه نخست این ماه برگزار می شود كه نشاندهنده دلباختگی مردم ایران زمین به اهل بیت (ع) است. از جمله این آیینها می توان به نخل بندانی، نخل گردانی، تعزیه خوانی، تعزیه و شبیه گردانی به همراه برگزاری آیین سوگواری و سینه زنی و زنجیرزنی اشاره كرد.
در این میان تعریه خوانی در منطقه نوقاب گناباد حال و هوای خاصی دارد. آیین تعزیه خوانی گناباد با قدمت بیش از 200 سال به عنوان یكی از مناطق نخستین تعزیه خوانی در ایران شناخته می شود. مراسم تعزیه خوانی در 12 منطقه و روستای گناباد از جمله نوقاب، رهن، بیلند و باغ آسیا برگزار می شود. تعزیه خوانی نوقاب از قدمت و اصالت خاصی برخوردار است.
پایه گذار مراسم تعزیه خوانی در شهرهای جنوبی خراسان رضوی و شهرستان گناباد فردی به نام عبدالله نوقابی بود كه بیش از 200 سال پیش و در اواخر دوره زندیه و آغاز سلسله قاجار از یكی دیگر از شهرهای خراسان به گناباد آمد، در منطقه نوقاب سكنی گزید و 80 مجلس مختلف شبیه خوانی را وقف مجالس تعزیه خوانی كرد.
حاج عبدالله نوقابی مردی باتقوا، بانفوذ، ثروتمند و نیكوكار بود و باقیات صالحاتی چون مسجد، حسینیه، حمام و آب انبار در این منطقه از خود به یادگار گذاشته كه تمام آنها با نام خود او باقی است. بعد از حاج عبدالله نوقابی فرزندان وی همچنان این آیین را زنده نگهداشتند و به تدریج تعزیه خوانی در 11 نقطه دیگر شهرستان گناباد دایر شد.
* نخل بندانی و نخل گردانی
یكی از آیینهای سنتی بسیار كهن عزاداری محرم و نماد بارز ارادت مردم گناباد و بجستان به حضرت سیدالشهدا(ع) نخل بندانی و نخل گردانی است.
نخل دارای 10 پایه است و نسل به نسل به صورت موروثی بین نخل چیان می چرخد. نخل با حضور 14 نفر جا به جا می شود ولی در ابتدای حركت نخل همه حاضران برای كمك به بلند كردن نخل مشاركت می كنند.
برای هر پایه نخل 2 نفر دیگر هم به حالت پشتیبان حاضر هستند كه در صورت خسته شدن نفر اصلی آنان هدایت و كنترل پایه را در اختیار می گیرند.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بجستان به خبرنگار ایرنا گفت: عزاداران حسینی در آیین سنتی نخل گردانی صندوقهایی را به شكل ضریح یا نخل آراسته می كنند و به عنوان نماد تابوت شهدای كربلا می گردانند.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گناباد هم گفت: آیین نخل بندانی و نخل گردانی به عنوان یكی از مهمترین آیین این شهرستان در ماه محرم ریشه طولانی در تاریخ این مرز و بوم دارد.
علیرضا شناسایی افزود: تشییع نمادین در فرهنگ ایران پیشینه ای طولانی دارد و نمونه برجسته آن آیین سالیانه سوگ سیاوش و حمل تابوت او بوده است و نخل بندی و تزئین نخل به عنوان تابوت برای مردگان جوان، مشاهیر و افراد محبوب سابقه ای هزاران ساله در این دیار دارد.
وی اظهار داشت: مراسم نخل گردانی همراه با سینه زنی و شبیه سازی به شكل امروز از دوران صفوی در گناباد رواج یافته است، نخل تابوت بزرگ و بلندی می باشد كه بر آن خنجر، شمشیر، پارچه های قیمتی و آیینه هایی بسته می شود و آن را در روز عاشورا به عنوان نمادی از تابوت حضرت امام حسین (ع) به حركت در می آورند.
وی گفت: نخل بندانی و نخل گردانی به عنوان یك همایش بزرگ اجتماعی فرهنگی و دینی در مناطق شهری و روستایی این شهرستان با شكوه خاصی برگزار می شود و موجب اتحاد و همدلی آحاد جامعه می شود.
شناسایی عناصر تشكیل دهنده نخل را نمادین توصیف كرد و افزود: پارچه سیاه نخل نماد سوگ و ماتم، نخل نماد تابوت سیدالشهدا (ع) و شمشیر و نیزه نماد تیر و نیزه های وارد شده بر بدن حضرت امام حسین (ع)، آینه نماد نور وجود حضرت سید الشهدا (ع)، سرو و نخل نماد قامت حضرت علی اكبر (ع) است.
وی اظهار داشت: پنجه های فلزی نخل نماد دستان حضرت ابوالفضل العباس (ع)، زنگ نماد زنگ كاروان حضرت امام حسین (ع) ، سیب سرخ نماد سرخی خون سرور و سالار شهیدان (ع) و میوه بهشتی است.
وی گفت: پارچه های زینتی نخل نمادی از حجله قاسم بن حسن (ع) و تنوع رنگ این پارچه ها نشانگر تنوع افكار و عقاید، ایده ها و مذاهب گوناگون است كه در ایام محرم در قالب یك هدف و اعتقاد به اهداف حضرت امام حسین (ع) بصورت متمركز و متحد به عزاداری می پردازند.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گناباد افزود: بعد از آنكه چوب های نخل به وسیله مهار و طنابهای مویی با مهارت خاصی به هم متصل می شود بزرگان و افراد با تجربه به تزیین آن می پردازند.
آیین نخل گردانی در گناباد از ابتدای صبح روز عاشورا آغاز می شود و باور عام بر این است كه مشایعت نخل و نشستن گرد و خاك ناشی از حركت نخل بر آنان باعث بركت و سلامتی آنها می شود.
قصبه شهر گناباد سه نخل دارد. یكی از این نخلها به نخل سادات مشهور است و به خاطر احترام پیشاپیش سایر نخلها حركت می كند.
در آیین نخل گردانی و نخل آرایی افراد بسیاری با نذر و نیازهای مختلف در مسیر حركت نخل و با پذیرایی از خادمین و عزاداران حضرت اباعبدالله الحسین (ع) به روشهای مختلف از جمله پخش نقل و نبات و شله زرد و نان و غذاهای محلی ارادت خود را به حضرت امام حسین (ع) نشان می دهند.
* آیین واویلای 'مند' سنت كهن مصائب حسینی در گناباد
آیین واویلای روستای 'مند' گناباد با حضور 15 گروه در سه مسجد این روستا برگزار می شود و با نوای 'واویلا' مردم به حضور در مراسم عزای حضرت امام حسین (ع) دعوت می شوند.
مرثیه واویلای 'مند' با قدمت بیش از یكصد سال در دهه نخست محرم صبح، ظهر و شب قبل از عزاداری اصلی در مساجد و حسینیه های روستای مند برگزار می شود و در اجرای این آیین افراد به صورت یك حلقه نشسته و یك نفر به عنوان اجرا كننده اشعاری در خصوص واقعه عاشورا از سروده های محتشم كاشانی، عبدالجواد خراسانی و عباس حسینی جوهری قرائت می كند و هر شعری كه خوانده می شود مستمعان نیز پایان آن را می خوانند.
شهرستانهای گناباد و بجستان با 130 هزار نفر جمعیت به ترتیب در 287 و 278 كیلومتری جنوب مشهد قرار دارند.
2095/ 6053
تاریخ انتشار: ۲۵ شهریور ۱۳۹۷ - ۰۷:۳۲
گناباد- ایرنا- عزاداریهای محرم در نقاط مختلف كشور با آداب و رسوم خاص همراه است و دلباختگان اهل بیت عصمت و طهارت (ع) از همین طریق ارادت خود را به این بزرگواران و سرور و سالار شهیدان حضرت امام حسین(ع) نشان می دهند.