ذوب چلنگری در كوره مدرنیته

به گزارش ایرنا، چلنگری یعنی آهنگری سبك و محلی كه در آن اشیاء سبك وزنی مانند میخ طویله، میخ سركج، نیم ذرع بزازی، انبر و سیخ و سه پایه آهنی، زنجیر و سیخانك، قلم، سنبه، منقل آهنی، مقار، درفش و جوالدوز می ساختند.
چلنگرها معمولا تنها و بدون شاگرد كار می كردند، از جمله كارهای دیگر این چلنگران، ساختن انواع نعل بود. از نعل های كوچك مثل نعل الاغ و اسب یا نعل های پاشنه كفش و گیوه تا نعل های سوراخ دار میخ خور و نعل های بی سوراخ برای كار چلنگری فلز بریده شده یا قطع شده به شكل مورد نظر را در كوره نهاده تا داغ و كمی نرم شود. سپس تكه آهن را با انبر گرفته و روی سندان می گذارند و با چكش بر روی آن می كوبند تا شكل افزار موردنظر را بگیرد. همچنین برای محكم تر شدن قطعه فلز آن را در حالی كه داغ است در آب می نهند و به اصطلاح آن را آب دیده می كنند.
تاریخ دقیقی از پیدایش این هنر در دست نیست، اما براساس برخی یافته های علمی و كاوش ها، پیدایش این هنر با یكجانشینی بشر و كشف فلز آهن همراه است.
هنرها و صنایع دستی ابزاری برای زندگی و نیز داد و ستد به كار می رفته كه رفته رفته با زندگی شهرنشینی و صنعتی شدن زندگی، این هنرها در كوره مدرنیته ذوب و جای خود را به صنایع بزرگ داده كه این نیز مشكلاتی را در زندگی روزمره مردم مانند آلودگی هوا به وجود آورده است.
اما هویت هر قوم و ملتی ریشه در تاریخ و قدمت آن و میراثی دارد كه باید آن را برای انتقال به نسل های آینده همچون جواهری گرانبها نگهداری كرد. این میراث گرانبها در جلوه های متعددی نمود پیدا می كند، بطوریكه گاه آن را در قالب آثار باستانی و گاه در لهجه ها یا آداب و رسومی كه از گذشتگان به یادگار مانده است، می توان نظاره گر بود.
در این راستا صنایع دستی هر قوم و منطقه نیز یادگاری از دوران گذشته به شمار می آید كه بیانگر قدمت تاریخ و تمدن آن ملت و پلی است كه آنها را با گذشتگان پیوند می دهد.
پر واضح است كه اگر ارزش صنایع دستی بیشتر از اماكن باستانی و گردشگری نباشد، كمتر هم نیست. صنایع دستی تقریبا در جای جای این مرز و بوم به فراوانی یافت می شود و ظرافت و زیبایی آن، زبانی گویا برای بازگو كردن دیرینه های ایران زمین است.
اما در این میان بی توجهی به برخی رشته های صنایع دستی و از بین رفتن كاربری آن سبب شده تا بسیاری از این هنرهای اصیل فراموش شده و دیگر جایی در بین مردم نداشته باشند.
در چهارمحال و بختیاری اگرچه هم اكنون 52 رشته صنایع دستی رواج دارد و هنرمندان این عرصه مشغول به تولید محصولاتی در این رشته ها هستند اما 13 رشته از صنایع دستی این استان یا فراموش شده و یا در حال فراموشی است كه این موضوع می طلبد مسئولان مربوطه حساسیت و تلاش بیشتری را برای حفظ و احیای هنرهای دستی استان به كار گیرند.
یكی از این رشته ها كه رو به فراموشی گذاشته و دیگر معدود هنرمندی به این رشته هنردست مشغول است، چلنگری است.
یك كارشناس صنایع دستی در همین خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: از قدمت و تاریخچه این صنعت دستی در استان اطلاع دقیقی وجود ندارد اما با توجه به ماهیت زندگی مردم استان كه اشتغال به دامداری و كشاورزی داشتند می توان اذعان داشت آهنگری با زمان اسكان مردم و تشكیل جوامع شهری و روستایی همزمان است.
رضا طاهرپور افزود: ساخت انواع محصولات مورد نیاز كشاورزی و دامداری نظیر داس، چكش، میخ طویله، دهان بند گاو و ده ها قلم از مصنوعات توسط صنعتگران این رشته كه با عنوان چلنگر یا آهنگر معروف بودند، ساخته می شد.
وی با بیان اینكه مواد اولیه مصرفی در محصولات چلنگران آهن و بعضا فولاد بود، تصریح كرد: استادكاران این رشته با استفاده از كوره های سنتی فلز سخت را حرارت داده و سپس با ضربات پتك و چكش به آن شكل داده و محصولات مورد نظر را با كاربردهای مختلف می ساختند.
این كارشناس صنایع دستی ادامه داد: در گذشته، سوخت كوره آهنگری معمولا ذغال سنگ یا ذغال چوب بود كه با گذشت زمان و ظهور سایر سوخت های فسیلی نظیر نفت كوره، نفت سفید و گاز، چلنگران ترجیح می دادند به سبب سهولت، قیمت مناسب تر و كاربرد آسان از این دست انرژی ها استفاده كنند.
طاهرپور، ورود به عصر تكنولوژی را عامل ركود صنعت چلنگری عنوان كرد و گفت: از چند دهه اخیر با ورود تكنولوژی های نو به صورت صنعتی و نیمه صنعتی، هنرمندان و صنعتگران این رشته با ركود مواجه شدند و به ناچار عده ای از صنعتگران جوانتر این رشته با تغییر در كاربرد محصولات سنتی كارگاه های خود رو به تولید ساخت مصنوعات جدید مانند ساخت پارتیشن، پایه گلدان و حفاظ پنجره روی آورده اند.
وی خاطرنشان كرد: اما سایر استادكاران باقی مانده كه انگشت شمار هستند به همان روش سنتی به صورت نیمه فعال ایام می گذرانند.
معاون صنایع دستی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری نیز چلنگری را یكی از هنرهای دستی اصیل كشور و این استان عنوان كرد و گفت: چلنگری صنعت پررونق سالهای گذشته در استان بود اما امروزه به جهت مدرن شدن ابزار كشاورزی و دامداری این رشته كاربری خود را از دست داده است.
مهرداد رئیسی افزود: هم اینك تعداد انگشت شماری از هنرمندان آهنگر سنتی
(چلنگر) در فرخشهر، شلمزار و فارسان مشغول فعالیت هستند اما دیگر خبری از كارگاه های متعدد این رشته در استان نیست.
وی، ثبت هنرهای صنعتی بعنوان میراث ملی را از مهمترین راهكارهای حفظ این هنر دانست و تصریح كرد: فرهنگسازی، ورود جوانان به عرصه هنرهای دستی، نوآوری و خلاقیت و تلفیق علوم دانشگاهی با هنرهای بومی از دیگر راهكارهای حفظ و حراست از صنایع دستی است.
معاون صنایع دستی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان، رونق صنایع دستی را گام موثری در ایجاد اشتغال و جلوگیری از مهاجرت روستائیان عنوان كرد و گفت: صنایع دستی ضمن كاركردهای فرهنگی و اجتماعی خاص خود، می تواند در رونق اقتصادی نیز موثر واقع شود.
یك استاد دانشگاه و دكترای رشته پژوهش و هنر نیز نبود تبلیغات كافی را یكی از چالش های جدی حوزه صنایع دستی عنوان كرد.
افسانه قانی افزود: هرچند مدرن شدن سبك زندگی و رواج ضدفرهنگ ها مردم را با هویت بومی خود بیگانه كرده و امروزه كمتر افرادی به سمت تولید و یا استفاده از صنایع دستی متمایل می شوند، اما اگر بتوان در خصوص استفاده از تولیدات داخل و به ویژه صنایع دستی اصیل كشور تبلیغات گسترده و موثری انجام داد، می توان از منسوخ شدن این هنرها جلوگیری كرد.
وی تصری كرد: برگزاری نمایشگاه های منطقه ای، برپایی كارگاه های تولید صنایع دستی در جوار نمایشگاه ها، معرفی مزیت های استفاده از تولیدات صنایع دستی به ویژه خواص پزشكی آن، ملزم شدن نهادها و دستگاه های دولتی در استفاده از این تولیدات به جای محصولات مشابه وارداتی از دیگر راهكارهای معرفی و نهادینه كردن جایگاه صنایع دستی در كشور است.
این استاد دانشگاه، بازاریابی و به ویژه روی آوردن به فروش اینترنتی محصولات صنایع دستی را از دیگر راهكارهای رونق این حوزه دانست و گفت: می توان از فضای مجازی و شبكه های اجتماعی در این حوزه بخوبی بهره گرفت.
قانی خاطرنشان كرد: از آنجا كه صنایع دستی یادگار نیاكان و اجداد ماست و امروزه دیدن این دست ساخته ها، تاریخ و فرهنگ و هنر كهن و اصیل كشور در ذهن تداعی می شود، ضروری است تا در حفظ و نگهداشت این سرمایه غنی اهتمام بیشتری به كار گرفته شود.
گزارش از خاطره حسین زاده
7363/6021