جیب خالی هنرمندان، خواست عالی مخاطبان

به گزارش روز دوشنبه خبرنگار فرهنگی ایرنا، «آكوستو بوآل» كارگردان شهیر برزیلی و نظریه پرداز سیاستهای اقتصادی تئاتر معتقد است: «استمرار تئاتر در گرو تربیت مخاطبان پویا است و این پویایی شكل نمی گیرد مگر با هدایت و تربیت نسلی كه هنر را نه به عنوان سرگرمی كه به عنوان كالایی ضروری برای رشد اجتماعی و فرهنگی خود و جامعه مطالبه می كند. برای داشتن چنین نسلی در هر جامعه ای باید شاهد برنامه ریزی هایی مختص برای كودكان و نوجوانان باشیم تا این پتانسیل بالقوه در آستانه بزرگسالی به نیرویی بالفعل به عنوان مخاطب نیازمند محصول فرهنگی در مسیر تعالی هنر و اقتصاد همراه آن بدل شود.»
در كنار این جمله، بد نیست تاملی هر چند كوتاه و ساده داشته باشیم بر این جمله درخشان «پیتر شومان» كارگردان شهیر آمریكایی و بنیانگذار گروه بین المللی تئاتر «نان و عروسك» كه می گوید: «تئاتر برای رشد و تعالی هر جامعه ای یك ضرورت است، چیزی شبیه نان!»

** بدیهیاتی با چاشنی یك «نه» قاطع!
تحقق و دستیابی به پویایی و تعالی اقتصاد هنر بی هیچ شك و شبهه ای وام‌دار فعالیتهایی است كه به هیچ وجه برای استمرار بازار پر رونق آن نمی توان بر فعالیت و برنامه ریزی های كوتاه‌مدت دل خوش داشت. شما هم مثل صاحب این قلم به این می اندیشید كه خب این جمله امری بدیهی و بسیار واضح است! پس لطفا كمی صبور باشید چرا كه از این دست جمله های بدیهی بسیار می توان سخن گفت.
وقتی درباره بازار پر رونق هنر صحبت به میان می آید باید به مخاطبان به عنوان مشتریان ثابت و پر و پا قرص آن اشاره كرد. اما مگر نه اینكه مخاطبان به عنوان مشتریان كالاهای هنری را باید هدایت و تربیت كرد تا گرایش آنها به استفاده از محصولات هنری به عنوان نیازی روزمره و مستمر باشد نه اسبابی برای تفریح و تنوع! و مگر نه آنكه برای رسیدن به مخاطبان دائمی، روند هدایت و آگاهی بخشی نیاز آنها به محصولات هنری باید از نخستین سالهای شكل گیری و تكوین شخصیت افراد صورت گیرد؟ یعنی از دوران كودكی!
اما آیا این مساله در بازار متنوع هنر ایران به همین شكل بدیهی است كه شرحش رفت؟... برای پاسخ به این پرسش فقط كافی است به عنوان فردی از اجتماع هشتاد میلیونی كشورمان ایران، تنها به خود نگاهی بیندازیم كه چه سهمی از سبد اقتصادی ما در طی یك ماه به محصولات و كالاهای فرهنگی و هنری اختصاص یافته است؟
حال كافی است نگاهی به جریان اوقات فراغت در كشورمان و گذران آن با برنامه های فرهنگی و هنری داشته باشیم. جایی كه طبق آمار در نیم سال نخست 1397 در قیاس با نیم سال نخست سال قبل، شاهد رشد نزدیك به دو برابری در حوزه فروش آثار سینمایی، رشد سه برابری در حوزه گیشه نمایش ها، افزایش ضریب نفوذ مخاطبان به گالری ها و موزه ها و آمارهایی از این دست بر می خوریم.
برای لمس این اوقات فراغت نیز لازم نیست حتما دانش آموز یا دانشجو باشیم كه به سبب مشغول نبودن به كاری ثابت، به زمان های آزادمان به چشم اوقات فراغت نگاه كنیم! با توجه به این دست از آمارها ناگفته پیداست كه تنور بازار و مقوله اقتصاد فعالیت های فرهنگی و هنری در شش ماهه نخست امسال (1397) بسیار بیشتر از مدت مشابه در سال های گذشته بوده است. اما آیا بازار تمامی شاخه های فرهنگ و هنر در ایران متاثر از این رشد نمودار اقتصادی است؟ پاسخ به این پرسش در كنار تمام بدیهیات موجود در آن، با تمام تلخی‌اش یك «خیر» قاطع است!
در این گزارش سعی خواهیم داشت از زبان صاحبنظران و كارشناسان هنر تئاتر با نگاه ویژه به تئاتر كودك و نوجوان دلایل بی رونقی بازار و اقتصاد این هنر را جویا شویم.

** آمارهایی عجیب ولی واقعی!
بر اساس آمار منتشر شده در ژانویه 2017 در مجله بین المللی و اقتصادی معتبر «فوربس» كه هر ساله نگاهی دقیق و علمی به جایگاه اقتصاد در تمامی شاخه های موجود در جوامع دارد، به وضوح در می یابیم كه بعد از هنر سینما و تجسمی، هنر تئاتر رتبه سوم اقتصاد كلان هنر را در كشورهای جهان اول به خود اختصاص داده است.
با مراجعه به آمار منتشر شده توسط اداره كل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، متوجه می شویم كه هنر تئاتر در میان بازار پرسود اقتصاد هنرها، بعد از سینما، تجسمی و كتاب در رتبه های آخر بازار معیار اقتصادی محصولات فرهنگ و هنر در ایران ایستاده است. شوربختانه آنكه با دقیق تر شدن در این آمار متوجه می شویم كه در میان سهم فروش پنج و نیم میلیارد تومانی تئاتر در ایران طی سال 1396 تنها پنج درصد آن (275 میلیون تومان) به تئاتر كودك و نوجوان اختصاص پیدا كرده است كه چیزی حدود 50 درصد آن نیز در فصل تابستان رقم خورده است!
استاد «داوود كیانیان» چهره شناخته شده تئاتر كودك و نوجوان كشورمان در گفت و گو با ایرنا با بیان آنكه ضعف سخت افزاری در حوزه تئاتر به ویژه تئاتر كودك و نوجوان بزرگترین دلیل به وجود آمدن این آسیب به شمار می رود، می گوید: مساله ای به عنوان كمبود سالن های نمایشی در سراسر كشور، آسیبی است كه گریبان رشد و توسعه هنر تئاتر ایران را دهه هاست كه می فشارد، در این میان نبود سالن های تخصصی برای نمایش های كودك و نوجوان از آن دست آسیب هایی است كه در خیل مصائب تئاتر ایران با وجود سالها اشاره از سوی دست اندركاران و تولید كنندگان این عرصه، تاكنون با پاسخ درخور و شایسته ای از سوی مسئولان مواجه نشده است.
نویسنده و كارگردان نمایش هایی چون «گمراه»، «گنجشكك اشی مشی» و «صدبار اگر توبه شكستی بازآ!» با بیان آنكه در شهر تهران به عنوان پایتخت ایران كه گستردگی امكانات در آن با دیگر استانهای كشور قابل قیاس نیست، تنها دو سالن تماشاخانه هنر و كانون پرورش فكری كودك و نوجوان به عنوان سالن های تخصصی تئاتر برای این گروه از مخطابان وجود دارد، می افزاید: این آمار به هیچ وجه با جمعیت موجود كودك و نوجوان در كلان‎شهر تهران قابل مقایسه نیست! مساله دیگر نیز سالن های فرهنگسراهای تهران است كه از خیل آنها نیز تنها تعدادی در طول سال از آثار نمایشی كودك و نوجوان میزبانی می كنند.
وی خاطرنشان می كند: با این وجود مشخص است كه كودك و نوجوان اصلا دانشی از تئاتر و دیدن آن پیدا نمی كند كه ما انتظار داشته باشیم وقتی به بزرگسالی رسید به ضروت توجه به هنری مانند تئاتر به عنوان بخشی از سبد محصولات فرهنگی خود بیاندیشد، با چنین زیرساختهای ضعیفی مشخص است كه تربیت و هدایت نسل كودك و نوجوان برای تبیدل كردن آنها به مخاطبان و مشتریان بالفعل تئاتر در بزرگسالی ممكن نخواهد بود.

** لزوم توجه آموزش و پرورش
«حسن دولت آبادی» مدرس، نمایشنامه نویس و كارگردان تئاتر كودك و نوجوان با تایید صحبتهای كیانیان مبنی بر ضعفهای موجود در بحث زیرساختهای تئاتری كشور، دیگر آسیب كلان موجود در مسیر رشد تئاتر كودك و نوجوان و بازار بی رونق آن در بدنه اقتصاد تئاتر ایران را مقوله آموزش خانواده ها و نقش نهادهایی چون آموزش و پرورش می داند و خاطرنشان می كند: شكی وجود ندارد كه تمامی شاخه های فرهنگی و هنری در كشور ما از ضعف تبلیغات رنج می برند و در این میان شاید بتوان تنها هنر سینما را مستثنی كرد، با این وجود اما نمی توان از سهم و رسالت آموزش و پرورش در توجیه خانواده بر ضرورت استفاده از كالاهای هنری برای رشد كودكان و نوجوانان غافل شد. حتی در برنامه ریزی درسی و در كنار تخصیص زنگ تخصصی به نام هنر در مدارس ایران، تئاتر هیچ جایگاهی ندارد!
وی می افزاید: همه اینها در شرایطی است كه این هنر در تمامی مدارس كشورهای قدرتمند در عرصه اقتصادی جهان به عنوان مكملی برای آموزش دروس به عنوان شاخه ای هنری وجود دارد، مسلم است كه كودك و نوجوان و خانواده آنها وقتی با چنین سیستم تربیتی رشد می كنند و تربیت می یابند، می توان به علاقه آنها برای پیگیری این هنر در بزرگسالی بسیار امیدوار بود.
مدیر گروه تئاتر كودك و نوجوان حوزه هنری با تاكید بر این كه برای ایجاد وابستگی و پیوستگی میان مردم و هنر نیازمند برنامه ریزی های كلان و اصولی از ابتدایی ترین سالهای رشد افراد جامعه هستیم، می گوید: وقتی محیط آموزشی و پرورشی ما با مقوله هنر تنها به شكل سلبی و رفع تكلیف گونه برخورد می كند و در دیگر رسانه های فراگیر مانند صدا و سیما نیز تبلیغ و تشویق مردم برای حضور در سالن های نمایشی وجود ندارد، مشخص است كه تئاتر در خیل تولیدات محصولات هنری به حاشیه رانده می شود و نمی تواند در سبد محصولات خانواده ها و سپس در رشد آماری اقتصاد هنر كشور جایگاهی را نصیب خود كند.

** پاسخ به مطالبات در گرو رشد امكانات
«عباس جهانگیریان» مدرس و نمایشنامه نویس حوزه تئاتر كودك و نوجوان كشورمان كه شهرت وی مرزهای ایران را نیز پشت سر گذاشته است نیز با تاكید بر این كه نه تنها تئاتر كه شرط استمرار در تولید، عرضه و حضور در چرخه اقتصادی در تمامی شاخه های هنری، تربیت مخاطبان و مطالبه گران آثار است، یادآور می شود: ظرفیت و پتانسیل موجود در بین هنرمندان تئاتر ایران در تمامی شاخه های آن از جمله تئاتر كودك و نوجوان بسیار بالاست.
وی در گفت و گو با خبرنگار فرهنگی ایرنا یادآور می شود: اما وقتی هیچگونه حمایتی از آنها نمی شود مشخص است كه شاهد كوچ آنها به تئاتر بزرگسال و یا دیگر شاخه های هنر نمایشی مانند سینما و تلویزیون خواهیم بود، منظور من از حمایت به هیچ وجه حمایت مادی نیست، چرا كه هنرمندان طی سال های اخیر به وضوح نشان داده اند كه در صورت فراهم بودن امكانات سخت افزاری، توانایی تولید و ارائه كارهای موفق دارند و در زمینه اقتصادی نیز توفیقات فراوانی به دست آورده اند.
نویسنده و كارگردان نمایش های كودك و نوجوان «بچه های سلاله»، «آنها یازده نفر بودند» و «یادگار جم» با اشاره به این كه طی یك دهه اخیر و با رشد سطح فرهنگی و اجتماعی مردم، جنس نگاه مطالبه گری آنها از هنرمندان، پیشرفت عالی و مطلوبی را تجربه كرده است، می گوید: از یك سو با توجه به جوان بودن جامعه ایرانی و سهم بالای كودك ونوجوانان به عنوان افراد جامعه جوان ایران و از سوی دیگر مطالبات و خواست خانواده های این كودكان و نوجوانان برای تولید و ارائه محصولات فرهنگی برای آنها شاهد ایجاد بازار داغی در حوزه اقتصاد تئاتر ایران هستیم، اما زمانی می توانیم پاسخگوی استمرار رونق این بازار باشیم كه بتوانیم امكانات سخت افزاری و زیرساختی خود را در سطح كشور و نه تنها تهران و یا چند شهر و استان بزرگ توسعه دهیم.
ناگفته پیداست كه تحقق این مهم به عزم و خواست ملی نیازمند است كه خوشبختانه جرقه های امیدوار كننده ای طی سالهای اخیر از سوی دولتمردان دیده شده است و امید كه این جرقه ها منتج به رشد و شكوفایی هر چه بیشتر امكانات و در نهایت توسعه و گسترش بازار پویا و پر سود تئاتر به ویژه در شاخه تئاتر كودك و نوجوان شود.
فراهنگ**9266** 1055