تك فرزندی؛ تنهایی بی پایان

علیرضای 10 ساله كه تنها فرزند خانه است گرچه وضع مالی خوبی هم دارند از اینكه در خانه همبازی ندارد و تمام وقت را باید پای تلویزیون بنشیند خسته شده است.
با اینكه پدر و مادرش پولدار هستند و همه چیزی كه می خواهد را برایش فراهم می كنند ولی ازاینكه دوست و همبازی ندارد تا همان وسایلی را كه پدرش برایش خریده به آنها نشان دهد و بازی كند، ناراحت است.
بسیاری از مادران و پدران جوان و میانسال امروزی خاطره مشابه ای از آنچه كه ذكر شد را دارند و با چنین ادبیاتی از جانب كودكانشان بیگانه نیستند و این همان پدیده تك فرزندی است كه خواسته یا ناخواسته خانواده های امروزی با آن درگیر هستند.
تك ‌فرزندی پدیده جدیدی نیست و در گذشته نیز خانواده‌­های تك­‌فرزند وجود داشته‌­اند با این تفاوت كه این نوع تك‌فرزندی، درگذشته چندان به میل و خواسته خانواده‌­ها نبود و اغلب خانواده‌­ها تعداد زیادی فرزند داشتند.
در جامعه امروز اما نگرش خانواده‌­ها به فرزندآوری و تعداد فرزندان تغییر كرده است؛ به ‌بیان ‌دیگر، امروزه خانواده‌­ها به تك ‌فرزندی ارادی گرایش پیدا كرده‌­اند؛ والدین به‌­طور ارادی و به دلخواه خود به داشتن یك فرزند اكتفا می‌­كنند.
این تغییر در ساختار خانواده و كاهش تعداد فرزند، تغییر در روابط درون خانواده را نیز به همراه داشته و كیفیت زندگی تك‌ فرزندان را تحت تاثیر قرار داده و خانواده‌­های تك ­‌فرزندی را با محدودیت ایفای نقش مواجه كرده است به این صورت كه فرزند، امكان ایفای نقش خواهر یا برادر را ندارد و از قابلیت­‌ها و مهارت­‌هایی كه در روابط بین خواهر و برادر شكل می­‌گیرد، محروم است.
كودكانی كه تنها بزرگ می شوند و لذت بازی و دعوا و رقابت های بین خواهر و برادر را تجربه نمی كنند و خاطره ای هم برایشان ایجاد نمی شود.
تك فرزندی دقیقا مشكلی است كه شاید خیلی از پدران و مادران به آن واقف اند ولی بنا به هر دلیلی ترجیح را بر تك فرزندی گذاشته اند و این هم البته معایب و آسیب هایی را متوجه بچه ها می كند.

**سیاست كنترل جمعیت در بلندمدت پیامد منفی برای جامعه دارد
كارشناس ارشد حقوق جزا و جرم شناسی نیز در این زمینه در گفت و گو با ایرنا می گوید: فرزند آوری از كاركردهای مهم خانواده محسوب می شود كه در پی سالهای اخیر و همزمان با تغییر ساختار خانواده یعنی از گسترده به هسته ای و همچنین تغییرات اجتماعی ،جامعه با پدیده تك فرزندی در خانواده مواجه بوده است.
بتول سلیمی منش افزود: البته سیاست های كنترل جمعیت نیز به منظور كنترل جمعیت و مشكلات ناشی از آن در پی گسترش تفكر فرزند كمتر بوده است اما باید در نظر داشت كه این نوع سیاست جمعیتی بصورت بلندمدت جامعه را با پیامدهای منفی روبرو خواهد ساخت.
به گفته وی پدیده تك فرزندی كه در علم جامعه شناسی به امپراطوران كوچك معروف است در وجوه مختلفی دارای تاثیرات منفی خواهد بود كه در ابتدا مشكلاتی را متوجه كودك و بعد هم جامعه خواهد كرد.
این پژوهشگر مسائل اجتماعی افزود: تنها فرزند خانواده به دلیل وابستگی شدیدی كه به والدینش دارد و همچنین بخاطر محبت های افراطی والدین نسبت به وی از اعتماد به نفس پایینی برخوردار است؛ والدین به دلیل اینكه تنها ثمره زندگی خود را تك فرزند خود می دانند كمتر اجازه می دهند كه كودكشان روی پای خود بایستد و همین امر باعث می شود كه وی به شدت به والدین وابسته باشد و با ضعف اعتماد به نفس و همچنین خودباوری مواجه باشد.
سلیمی منش گفت: از دیگر مشكلاتی كه كودك تك فرزند با آن مواجه است می توان به عدم مسئولیت پذیری وی اشاره كرد به اینصورت كه والدین سعی می كنند خواسته های كودك را برآورده نمایند و برای راضی نگه داشتن یگانه فرزندشان، با خواسته های وی موافقت نمایند و همین امر باعث می شود كه حس مسئولیت پذیری در این كودكان با نقصان مواجه شود.
وی افزود: این كودكان برای زندگی آینده نیز این انتظار را دارند كه شریك زندگی و یا اعضای جامعه موظف به برآورده كردن خواسته های او هستند و نسبت به مسئولیت های خود بی توجه هستند.
سلیمی منش تصریح كرد: كودك تك فرزند مستعد آسیب های روانی و عاطفی خواهد بود به بیانی دیگر، به دلیل عدم ارتباط با همسالان و همچنین نداشتن همبازی در محیط خانواده باعث می شود كه این كودكان رشد اجتماعی و عاطفی شان دچار بحران شود كه در نتیجه شخصیت وی بصورت مناسبی شكل نمی گیرد و در تعاملات اجتماعی دچار مشكل خواهد شد.
به گفته این كارشناس از جمله آسیب هایی كه میتوان برای تك فرزندی بیان كرد شامل ؛ درونگرایی، استیلاء طلب، پرتوقع، خجالتی و افزایش ابتلا به افسردگی می باشد.

**پیامدهای منفی تك فرزندی برای جامعه
سلیمی منش یادآور شد: تك فرزندی پیامدهای منفی را نیز متوجه جامعه خواهد كرد از جمله مهمترین آن می توان به كاهش جمعیت و تغییر ساختار جمعیت به سمت پیر شدن اشاره كرد كه این سالخوردگی جمعیت دارای عواقب منفی برای جامعه خواهد بود.
به گفته وی اگر این روند ادامه یابد قطعا با كاهش سرمایه انسانی در سالهای آتی مواجه خواهیم بود و به تبع آن رشد اقتصادی و اجتماعی نیز دچار بحران های شدید خواهند شد.
این پژوهشگر اجتماعی اظهار داشت: از جمله عواملی كه باعث هر چه قوی تر شدن فرهنگ تك فرزندی در جامعه شده است نوسانات اقتصادی و عدم امنیت اقتصادی در خانواده ها می باشد كه بعضا والدین معتقدند كه اگر بیش از یك فرزند داشته باشند توانایی پاسخ به نیازهای مادی آنان را نخواهند داشت و ترجیح می دهند كه تك فرزندی را برگزینند.
سلیمی منش یادآور شد: در چنین شرایطی شایسته است كه در سیاست های جمعیتی تجدید نظر شود و البته قبل از این امر زیرساخت های لازم و كافی برای ازدیاد جمعیت و تغییر سیاست های جمعیتی از قبل فراهم شود زیرا بدون بسترسازی های لازم قطعا مشكلاتی متوجه جامعه خواهد بود.

**تك فرزندی و عذاب وجدان والدین
آزاده ترك ، درمانگر كودك و كارشناس ارشد روانشناسی بالینی نیز در گفت و گو با ایرنا گفت: خانواده های تك فرزند به شدت در حال افزایش هستند گاهی این والدین به خاطر تنها ماندن فرزندان خود را سرزنش می كنند و نگرانند كه آیا تك فرزندی به نفعشان هست یا نه.
وی افزود: در واقع والدین نمی توانند خود را راضی كنند كه با توجه به عشق و علاقه ای كه معطوف به فرزندشان می كنند این تنهایی برای او خوب باشد تنهایی كه قطعا در آینده ابعاد بیشتری بخود می گیرد.
این روانشناس بالینی اظهار داشت: اگر انتخاب كردیم یك فرزند داشته باشیم باید نهایت توجه خود را معطوف به این داشت كه چگونه می توانیم این فرزند را به شكل سالم و موفق تربیت كنیم.
وی گفت: تك فرزندان هم مانند هر فرد دیگری می توانند با چالش هایی مواجه شوند، ارزیابی میزان تنهایی تك فرزندان بستگی به سن آنها و میزان توجه والدین به آنها دارد.
این درمانگر كودك تصریح كرد: امروزه والدین بسیار آگاه شده اند و می دانند كه فرزندانشان نیاز به همراه دارند و روشهای بسیاری وجود دارد كه با استفاده از آنها می توان آسیب های تك فرزندی را كاهش داد.
وی گفت: به هر دلیل اگر خانواده تك فرزندی را انتخاب كرده می تواند برای كاهش آسیبهای ناشی از تك فرزندی از شیوه هایی همانند اصلاح باورهای غلط و تفكر والدین درباره تك فرزندی استفاده كند ؛ شناخت ویژگیهای تك فرزندی و مدیریت صحیح الگوهای تربیتی خانواده می تواند دغدغه والدین را درباره تك فرزندی كودك شان رفع كند.
این درمانگر كودك افزود: رفتار و شیوه ی تربیتی والدین است كه می تواند تك فرزندی را به یك ویژگی منفی یا مثبت تبدیل كند والدین باید بپذیرند كه كودكان تك فرزند لزوما مشكلات بیشتری ندارند و مانند كودكانی كه خواهر و برادر دارند هستند و در بعضی مواقع حتی بهتر از آنها می توانند رشد كنند.
وی با تاكید بر تقویت مهارتهای اجتماعی جهت كاهش احساس تنهایی گفت: كودكان تك فرزند تا سن دبستان ممكن است فرصتهای اجتماعی كمی داشته باشند و در این زمینه ضعیف عمل كنند.
به گفته وی بهتر است خانواده های تك فرزندی دوستان و اقوامی در اطراف خود داشته باشند و به فرزندانشان اجازه دهند كه با كودكان آنها بازی كنند.
این درمانگر كودك همچنین گفت: مهد كودك هم فرصت مناسبی برای یادگیری مهارتهای اجتماعی است.
ترك با بیان اینكه باید فرصت های ناكامی و محرومیت جهت خود محوری و مقابله با زودرنجی برای كودكان فراهم شود گفت: یكی از اشتباهات رایجی كه والدین آن را انجام می دهند اجابت همه خواسته های فرزندان خود است كه این سبك رفتاری والدین مشكلات زیادی برای فرزندان و والدین ایجاد می كند.
وی افزود: والدینی كه همواره تسلیم خواسته های فرزندانشان می شوند فرزندانی با روحیه ای حساس ، شكننده ، ضعیف و كم تحمل تربیت می كنند و در واقع فرزندان را در محیطی غیر واقعی و خارج از شكل زندگی واقعی پرورش می دهند.
این روانشناس بالینی همچنین با بیان اینكه تك فرزندان ممكن است به دلیل اینكه نزد بزرگسالان هستند بلوغ زودرس داشته باشند اظهار داشت: در این زمینه باید خانواد ها مراقب باشند كه فرزندانشان از تجربیات كودكی مربوط به سن و سالی كه در آن هستند محروم نشوند.
به نظر می رسد تك فرزندی بعنوان یك گزینه از سوی والدین امروزی انتخاب شده ، انتخابی كه خود را بخاطر آن گاه سرزنش هم می كنند.
انتخابی كه تبعات آن آینده فرزند را هم درگیر می كند.
شرایط اجتماعی و اقتصادی و به دنبال آن اشتغال زنان بی تاثیر در این پدیده نیست و راهكارش هم البته ممانعت زنان در مشاركت اجتماعی و اقتصادی نیست باید زیرساخت ها و قوانین حمایتی از زنان و خانواده به گونه ای باشد كه زنان مورد حمایت باشند و لاجرم در پی مرخصی های مرتبط با زایمان از نظر سازمانی و اداری با مشكل مواجه نشوند.
در این ارتباط معاون سیاسی امنیتی استانداری لرستان در كارگروه اجتماعی و فرهنگی گفته بود كه اینكه كارمندان زن با مرخصی زایمان محل كار خود را ترك می كنند باعث نشود جایگاه شغلی آن ها به خطر بیفتد، در حمایت از جایگاه شغلی بانوان و فراهم كردن زمینه ای كه زنان كارمند بیشتر در خدمت كودك خود باشند باید اقدام شود.
حبیب الله خجسته پور افزود: در ادارات استان باید مدیران پیرامون مرخصی دوران بادراری و بحث شیردهی مساعدت هایی را داشته باشند.
به هر روی ؛ همزمان با تجدید نظر یا تغییر در سیاست های جمعیتی باید زیرساخت های لازم و كافی مورد توجه قرار گیرند و اگر این موارد مورد توجه نباشند ممكن است همچنان افراد بر الگوی تك فرزندی مقاومت می كنند و یا اینكه ازدیاد جمعیت به سمتی پیش رود كه مشكلاتی را متوجه جامعه می كند.
1920/6060