اردن هاشمی؛ از پناه دادن به بعث و داعش تا استمداد از عراق

به گزارش خبرنگار ایرنا، كارشناسان می گویند كه اردن فشارهای امروز آمریكا و برخی شیخ نشین های حوزه خلیج فارس برای پذیرش معامله قرن با رژیم صهیونیستی را مشابه فشارهای اوائل دهه 90 قرن گذشته بر این كشور می داند و بر همین اساس برای عدم تكرار تجربه تلخ 1991 – 1994 قطب نمای روابط خود را در این مرحله به طور ویژه بر روی عراق تنظیم كرده است.

** تجربه تلخ دهه 90
اردن از معدود كشورهای عربی بود كه در 1991 با مشاركت در ائتلاف بین المللی به رهبری آمریكا برای جنگ علیه رژیم وقت حاكم بر عراق مخالفت كرد، امری كه باعث شد تا آمریكا و شیخ نشین های حوزه خلیج فارس او را در معرض یكی از بدترین فشارهای اقتصادی قرار دهند.
در آن برهه آمریكا كمك های سالانه كه بالغ بر یك میلیارد و 200 میلیون دلار بود قطع كرد و كشورهای عربی حوزه خلیج فارس نیز سطح مناسبات را با اردن به پایین ترین سطح رسانده و كمك های خود را از این كشور دریغ كردند.
در آن برهه امان با اخراج بیش از نیم میلیون كارگر اردنی از كشورهای عربی حوزه خلیج فارس مواجه شد امری كه در نهایت به دلیل فشار اقتصادی و سیاسی كه بر اردن وارد آمد، این كشور ناچار شد در 1994 به معاهده صلح با رژیم صهیونیستی تن دهد.
با امضای این معاهده، آمریكا و كشورهای عربی حوزه خلیج فارس به رهبری عربستان سعودی روابط عادی خود را با اردن از سرگرفتند و كارگران اخراجی اردنی دوباره به شیخ نشین های حوزه خلیج فارس برگشتند.
اردن جزو كشورهای كوچك با ضعیف ترین اقتصادهای دنیا است كه بخش زیادی از تامین نیاز مالی خود را متكی به كمك های مالی خارجی است كه در ازای صلح با رژیم صهیونیستی از آمریكا و شیخ نشین های خلیج فارس دریافت می كند.
این كشور 10 میلیونی نفری با بیش از 92 درصد مناطق بیابانی، بیكاری بالا (20 تا 30 درصد)، تورم اقتصادی (كاهش رشد اقتصادی 20.4 درصد)، و فقر (21 درصد جمعیت زیر خطر فقر) اكنون یكی از مهمترین كشورهای عربی ذیربط با معامله قرن با رژیم صهیونیستی محسوب می شود.

** هزینه های نه گفتن به آمریكا
امان از روزی كه اعلام كرده است كه معامله قرن را نمی پذیرد، روابطش با كشورهای عربی حوزه خلیج فارس (محور سعودی) رو به كدورت نهاده و سطح مناسباتش با آمریكا به عنوان مهمترین متحد اردن، به سردی نهاده است.
كشور اردن از تابستان امسال با اعتراضات مردمی كم سابقه ای به مشكلات معیشتی و وضع بدی اقتصادی مواجه شد تا جایی كه منجر به استعفای دولت «هانی الملقی» و جایگزین شدن «عمر الرزاز» به جای او شد.
تظاهركنندگان برای اولین بار سطح اعتراضات خود را از دولت و وزیران بالابرده و از ضرورت سرنگون كردن سلطنت هاشمی به پادشاهی «ملك عبدالله دوم» سخن گفتند.
'ملك عبدالله دوم' پادشاه اردن در اوائل ژوئن 2018 برای نخستین بار در بحبوبه اعتراضات و تظاهرات داخلی از وجود فشارهای منطقه ای و خارجی بر امان بر پذیرش معامله قرن خبر داد و به نوعی این اعتراضات و تظاهرات ها و فشارهای اقتصادی را مرتبط با این عوامل خارجی دانست.
این شرایط باعث شده تا اردن با چالش كشیدن واشنگتن و ریاض در معامله قرن، در یك چرخش كم سابقه در سیاست خارجی و برنامه های اقتصادی خود، به طور ویژه به دنبال گسترش روابط با سوریه «بشار الاسد» و سپس عراق برود.
اردن به دلیل اقتصاد ضعیفی كه دارد و از سر ناچاری، در طول سال های گذشته همسو با آمریكا و عربستان سعودی با سیاست های این دو كشور در منطقه خصوصا نسبت به عراق و سوریه همراهی كرده بود.
بر همین اساس مناسبات بین امان و دمشق در پی خشونت هایی كه در سوریه در 2011 آغاز شد، به ركود كشیده شد و حتی اردن در آن برهه به یكی از مهمترین معابر كمك به گروه های تخریبگر مسلح داخل سوریه تبدیل شد.

** حمایت از بعثی ها و داعش
اما روابط بین بغداد و امان نیز در پی حمله داعش به عراق در 2014 به بهانه سلطه این گروه تروریستی بر بخش اعظم استان های غربی عراق از جمله گذرگاه «طریبیل» - مهمترین گذرگاه مرزی بین دو كشور - به طور كامل قطع شد.
حمایت آشكار اردن از داعش كه از آنان بعنوان انقلابیون و قیام مردمی علیه بغداد می خواند تا همین اواخر ادامه داشت.
استقرار چهره هایی چون 'عبدالناصر الجنابی'، 'عبدالملك السعدی' و 'رافع الرافعی' در اردن كه از مفتیان و حامیان داعش در عراق بوده اند و از آنان بعنوان 'داعش سیاسی' یاد می شود از دیگر جنبه های حمایت امان از تروریسم در عراق است كه همچنان ادامه دارد.
همچنین فعالیت چند شبكه تلویزیونی كه آشكارا علیه روند سیاسی در عراق فعالیت می كنند و به شدت به مسائل و اختلافات فرقه گرایی و مذهبی در این كشور دامن می زنند، از دیگر جنبه های سیاست های ضد عراقی اردن طی سال های اخیر تاكنون بوده است.
سطح روابط عراق و اردن تا قبل از سقوط رژیم صدام در چارچوب برنامه نفت در برابر غذا و داور سازمان ملل بعد از امضای معاهده صلح با رژیم صهیونیستی در 1994، به بیش از یك میلیارد و 500 میلیون دلار رسیده بود امری كه كارشناسان اردنی از این دوره به عنوان دوره های طلایی اقتصاد اردن یاد می كنند.
بعد از سقوط رژیم صدام در بهار 2003، اردن همسو با سعودی ها، به عنوان یكی از كشورهای عربی ناراضی از سقوط این رژیم، سطح مناسبات را به پایین ترین حد رساند و در عوض به محلی برای پناه دادن به عناصر نامطلوب دولت جدید حاكم بر عراق از جمله سركرده های حزب منحله بعث، تندروها و همچنین خانواده صدام تبدیل شد.
سطح مناسبات اقتصادی بین اردن و عراق در این دوره در بهترین شرایط به حدود 400 میلیون دلار در سال های رسید كه در مقایسه با قبل از سقوط رژیم صدام رقم ناچیزی به شمار می رفت.
در مقابل، این كشور به یكی از تغذیه كنندگان اصلی گروه های تروریستی در عراق تبدیل شد تا جایی كه رهبر گروه «توحید و جهاد» معروف به «ابومصعب الزرقاوی» از شهروندان اردنی بوده است.
در طول سال های گذشته به رغم درخواست های مكرر بغداد برای مهار عناصر حزب بعث موجود در اراضی اردن، امان كمترین همراهی را با بغداد داشته بلكه بالعكس این كشور یكی از سكوهای مهم كنفرانس های گروه های ضد دولت عراق بوده كه اغلب از عناصر بعث و تندروها بوده اند.
«رغد» دختر بزرگ صدام دیكتاتور سابق حاكم بر عراق، تحت پوشش حمایت نظام پادشاهی اردن همواره با سركرده های بعث در امان دیدار و از داخل اراضی اردن، گروه های مسلح را در عراق تحریك و هدایت می كرد.
دولت عراق از اوائل امسال با مشاهده تحول در روابط اردن، یك فهرست 60 نفره را از افراد تحت تعقیب دستگاه قضایی عراق موجود در اراضی اردن تقدیم امان كرد كه در بین این فهرست رغد دختر صدام نیز حضور داشت.
امان از تحویل افراد مطرح شده در فهرست 60 نفره از جمله رغد دختر دیكتاتور سابق حاكم بر عراق طفره رفت و مدعی شد كه باید ادله های واضحی برای اثبات اتهامی علیه آنها وجود داشته باشد.

** امان متنبه شده است؟
افزایش فشارها بر اردن از طرف آمریكا و سعودی ها برای پذیرش معامله قرن و تهدید به تحریك اعتراضات داخلی و حتی تجزیه اردن كه در رسانه ها منتشر شد باعث شد تا امان نسبت به سخت گیری های سابق خود نسبت به عناصر تحت پیگرد دولت عراق كوتاهی محسوسی نشان دهد.
در حالی كه اردن هرساله به مناسبت سالروز اعدام دیكتاتور عراق، صحنه تجلیل از این رژیم است تا جایی كه برخی برای آنچه «شهید امت عربی» (یعنی صدام) می خواندند، گوسفند و شتر قربانی می كردند اما برای اولین بار امسال عده ای از اردنی ها با این گونه مراسم ها مخالفت نشان دادند.
برچیده شدن یكی از این مراسم های تجلیل از صدام توسط خود مردم اردن كه ویدئویی آن در سطح شبكه های اجتماعی در طول روزهای گذشته بازتاب گسترده ای در داخل عراق داشته، از نمونه های تحول در روابط دو كشور به شمار می رود.
در این مراسم در حالی كه تعدادی از عناصر حزب منحله بعث عراق و شهروندانی از اردن در حال برگزاری جشن تجلیل از صدام در سالروز اعدامش بودند، یك گروه جوان اردنی با شعار حمایت از پادشاه اردن، این مراسم را بهم ریخته و حاضران را از سالن محل مراسم بیرون كردند.
همه این اتفاقات در برهه ای اتفاق افتاده است كه «عمر الرزاز» نخست وزیر اردن در راس هیاتی برای گسترش روابط با عراق وارد بغداد شده است.

** فرصتی برای بغداد
بغداد به نظر می رسد با قرائت صحیح از اوضاع و نیازی كه امان در این برهه به عراق دارد، می كوشد در ازای تامین نیازهای اساسی اردن، از فرصت پیش آمده برای بستن پرونده عناصر نامطلوب عراقی موجود در اراضی اردن بیشترین بهره را ببرد.
در جریان سفر الرزاز به بغداد، دو كشور در حوزه های اقتصادی با ایجاد منطقه مشترك صنعتی، كشیدن لوله نفت از بصره به بندر عقبه، افزایش حجم تبادل تجاری با فعال كردن گذرگاه طریبیل و معافیت 75 درصدی تعرفه های گمرگی حمل و نقل دریایی و زمینی موافقت كردند.
همچنین توافقنامه ارتباط شبكه های برق هشتگانه نیز طی این سفر به امضای وزیران برق دو كشور رسید كه به موجب آن عراق، اردن، سوریه در كنار لبنان، فلسطین، مصر، تركیه و لیبی در یك شبكه واحد برق، نیاز همدیگر را به انرژی برق پوشش می دهند.
«صالح الجبوری» وزیر صنایع و معادن عراق همزمان با سفر الرزاز به بغداد گفت كه انتظار می رود كه حجم تبادل تجاری بین دو كشور از 400 میلیون دلار به دو برابر (یعنی 800 میلیون دلار) برسد.
گرچه از حیث رسمی دو كشور درباره پرونده وجود عناصر نامطلوب عراقی در اراضی اردن سخنی نگفته اند اما صدای نمایندگان پارلمان عراق در این راستا به اندازه كافی بلند بوده است.
«عالیه نصیف» از نمایندگان فعال پارلمان عراق در بیانیه ای متعاقب درخواست امان برای گسترش روابط اقتصادی با بغداد، بر روی مسئله عناصر نامطلوب عراقی موجود در اراضی اردن انگشت گذاشته است.
وی گفته است كه دولت و وزارت خارجه عراق باید اردن را ملزم به محترم شمردن اراده مردم عراق كرده و از برگزاری جشن ها و همایش های تحریك آمیز برای رژیم دیكتاتور سابق و میزبانی كنفرانس های ضد عراقی خودداری كند.
وی خاطرنشان ساخته است كه اردن دارای روابط تجاری و اقتصادی مهمی با عراق است كه منفعت اساسی را از این روابط در درجه نخست، متوجه خود اردن است و در مقابل عراق نیز برگه های فشار متنوعی برای اجبار كردن امان به احترام گذاشتن به احساسات و عواطف مردم عراق دارد.
وی ادعاهای اردن را در خصوص اینكه اینگونه فعالیت ها و همایش ها در حمایت از رژیم سابق حاكم بر عراق رفتارهای خودسرانه هستند، رد كرده و گفته است كه دستگاه های امنیتی اردن می توانند مانع این گونه فعالیت شده و عوامل آن را بازخواست كنند.
كارشناسان برهم زدن كنفرانس اخیر بزرگداشت رژیم سابق بعث، در اردن را یكی از نمونه های آغاز حسن نیت نظام سلطنتی اردن در مرحله جدید نسبت به عراق می دانند.
به گفته كارشناسان اردن به این باور رسیده است كه در برهه كنونی تنها كشورهایی كه می تواند برای پشت سرگذاشتن فشارهای آمریكایی ها و سعودی ها به آنها تكیه كند، عراق و سوریه و نیز جمهوری اسلامی ایران است.

** ضعف ساختاری متحد همیشگی آمریكا
وجود 800 هزار كارگر اردنی در كشورهای حوزه خلیج فارس در حال حاضر یك تهدید جدی برای امان محسوب می شوند كه اگر شیخ نشین های خلیج فارس آنها را به كشورشان برگردانند اردن را از 4 تا 5 میلیارد دلار ارزی كه این كارگران سالانه به اقتصاد كشورشان تزریق می كنند، محروم می كند.
وجود بیش از 55 تابعیت مختلف عربی و خارجی بر روی اراضی اردن یكی دیگر از تهدیدهای بالقوه این كشور یاد می شود كه بافت جمعیتی اردن را برای فعالیت گروه های تندرو مستعد كرده است.
با توجه به اینكه انتظار می رود در سال 2019 فشارهای آمریكا و سعودی ها بر اردن برای پذیرش معامله قرن بیشتر شود، بهترین راه كاستن از تبعات اقتصادی، امنیتی و سیاسی از این فشارها – به باور كارشناسان - رویكرد فعلی امان در تعمیق مناسباتش با كشورهای منطقه می دانند.
خاورم *10*353*380*