«اقتصاد» محور جدید مناسبات ایران و سوریه؛ داشته ها و فرصت ها

اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس جمهوری ایران در سفر دو روزه طی روزهای هشتم و نهم بهمن ماه به سوریه با شركت در چهاردهمین كمیسیون عالی مشترك ایران و سوریه در جمع بازرگانان دو كشور تاكید كرد سفر هیأت ایرانی به سوریه این پیام را منتقل می كند كه سوریه وارد دوره جدیدی شده و به مرحله بازسازی اقتصادی و تكمیل زیرساخت ها ورود كرده است.
این مقام ارشد جمهوری اسلامی ایران تصریح كرد تهران كه در دوران سخت مبارزه در كنار دولت و ملت سوریه بود، آماده است در دوره بازسازی این كشور نیز مشاركت فعال داشته باشد.

** محور مقاومت و مناسبات اقتصادی
از آنجا كه موضوع فلسطین و كشورهای حامی آن، یكی از اصول اساسی و آرمانی جمهوری اسلامی ایران بوده، این امر تغییرات عمیقی در روابط و مناسبات خارجی ایران بوجود آورده است. با تشكیل محور مقاومت در منطقه و نقش و جایگاه سوریه در آن، روابط تهران و دمشق به یكی از راهبردی ترین روابط بین كشورهای خاورمیانه تبدیل شد و هر روز توسعه و گسترش یافت و اوج آن را نیز می توان از حمایت های مستشاری جمهوری اسلامی ایران از سوریه در جریان بحران هشت ساله تحمیلی بر این كشور و مبارزه با تروریسم مشاهده كرد.
با توجه به چنین روابطی در سطح سیاسی یكی از اصول مورد تایید مقام های عالی رتبه دو كشور كه همواره در دیدارهای مختلف بر آن اشاره می شود، افزایش سطح روابط در دیگر زمینه ها به خصوص اقتصادی و همپا شدن آن با روابط سیاسی است.
در دیگر ابعاد و زمینه ها نیز از جمله روابط علمی، فنی، فرهنگی، اجتماعی و نظامی نیز روابط تهران – دمشق همواره رو به پیشرفت است و تلاش همه مسوولان و مقام های مرتبط با این زمینه ها در جریان سفر به پایتخت های دو كشور این است كه مناسبات در این زمینه ها بر اساس افق مناسبات در زمینه سیاسی پیش رود.
در گزارش حاضر تلاش بر این است تا با توجه به نقش و جایگاه اقتصاد در توسعه و تحكیم مناسبات و روابط بین تهران – دمشق، فراز و نشیب های روابط اقتصادی با توجه به تحولاتی كه در منطقه شاهد آن هستیم و همچنین تاثیر بحران در آن بر اساس آمارهای منتشر از سوی گمرك ایران مورد بررسی قرار گیرد.
روابط ایران و سوریه در تاریخ معاصر و از سال 1320 به بعد تاكنون به دو بخش كاملا مجزا و جدا از هم یكی قبل از پیروزی انقلاب اسلامی و بعد از پیروزی آن قابل تفكیك است .
در دهه 20 شمسی روابط ایران و سوریه در سطح كنسولگری بود و در ادامه به سطح وزیر مختار رسید و با اتحاد سوریه و مصر در تیر ماه 1337 سطح روابط دو كشور بار دیگر به كنسولگری كاهش یافت و پس از جدایی دو كشور در شهریور 1340 بار دیگر روابط به سطح سفارت بازگشت و این روند تا 1358 و كمی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران ادامه داشت.
با پیروزی انقلاب اسلامی با توجه به حمایت هایی كه دمشق از ایران انجام داد و سیاست های این كشور در ارتباط با موضوع فلسطین روابط بین تهران و دمشق رو به توسعه و گسترش بوده است و اقداماتی نیز برای تحكیم و با ثبات كردن آن با فعالیت هایی همچون ایجاد كارخانه های تولید خودرو و نیروگاه برق و توسعه آنها در حال انجام است و این روند در چهل سال گذشته ادامه داشته است.
اكنون با توجه به اقداماتی نظیر تلاش مسوولان دو كشور برای ایجاد بانك مشترك ایران و سوریه و اجرای برخی طرح ها برای حذف تعرفه ها و نظایر آن می توان گفت كه روابط اقتصادی بین تهران و دمشق به بلوغ خود رسیده و در صورت عملی شدن تاسیس بانك بین دو كشور می توان در انتظار جهشی قابل توجه در مناسبات دو طرف بود.
البته موضوع ایجاد بانك بین دو طرف قبل از آغاز بحران در اسفند ماه 1389 نیز مطرح بود و حتی اقداماتی برای راه اندازی آن از سوی دو كشور در حال اجرا و نمایندگانی نیز از ایران به سوریه اعزام شده بود، ولی افزایش دامنه بحران در سوریه و تغییر اولویت های روابط بین دو طرف موجب شد تا هشت سالی این موضوع با جدیت دنبال نشود.
اكنون با توجه به این كه مقدمات برای بازگشت آرامش به سوریه فراهم شده و دولت مركزی این كشور نزدیك به 80 درصد از مناطق اشغالی را از دست تروریست ها آزاد كرده، بار دیگر موضوع راه اندازی بانك برای تسهیل در امور اقتصادی و مبادلات مالی دو طرف با جدیت دنبال می شود و در جریان سفر 9 بهمن ماه 'اسحاق جهانگیری' معاون اول رئیس جمهوری اسلامی ایران به سوریه یكی از توافق نامه های امضا شده بین تهران – دمشق تاسیس بانك مشترك بود.
'ناصر همتی' رئیس كل بانك مركزی ایران در همین ارتباط به دنبال امضای توافق نامه بانكی میان ایران و سوریه در صفحه اینستاگرمش نوشت : امروز ۹بهمن ۱۳۹۷ و در چارچوب توافقات دو كشور در دمشق برای توسعه روابط اقتصادی، توافقنامه برقراری و توسعه روابط بانكی ایران و سوریه به امضا رسید. براساس تفاهم با رئیس بانك مركزی سوریه روابط كارگزاری بانكی بین دو كشور برقرار و مجوز تاسیس بانك مشترك ایرانی و سوری در دمشق صادر می‌شود و بانك‌های مركزی دو كشور با افتتاح حساب، مبادلات بر مبنای پول ملی را آغاز كرده و امكان استفاده از كارت‌های بانكی دو كشور فراهم می‌شود.

** مبادلات تجاری ایران و سوریه
در ارتباط با مبادلات تجاری و اقتصادی بین ایران و سوریه یكی از زمینه های موثر در فراز و نشیب این مناسبات بحران هشت ساله در این كشور است كه از اسفند ماه 1389 آغاز شده و تاثیرات زیادی در افت و خیز آن داشته است.
به طور كلی آمار مبادلات اقتصادی بین ایران و سوریه در پایگاه خبری گمرك جمهوری اسلامی ایران از سال 1371 ثبت شده و بررسی روند آن حاكی از این است كه مبادلات تجاری با سوریه به عنوان یكی از طرف های تجاری ایران از نظر ارزش و وزن با افت و خیزهایی همراه بوده كه این افت و خیز در سال های 1389 به بعد به خاطر بحران در آن كشور محسوس است.
در سال 1371 صادرات ایران به جمهوری عربی سوریه با رتبه 50 در فهرست گمرك 9 میلیون و 211 هزار و 185 دلار به وزن 3 میلیون و 314 هزار و 406 كیلوگرم بوده است.
همین ارقام در سال بعد یعنی 1372 به 11 میلیون و 515 هزار و 947 دلار به وزن 3 میلیون و 890 هزار و 213 كیلوگرم تغییر یافته كه از نظر وزنی كاهش، ولی از نظر ارزشی افزایش داشته است.
در سال 1373 ارزش صادرات ایران به سوریه 27 میلیون و 421 هزار و 513 دلار با 5 میلیون و 8 هزار و 404 كیلوگرم ، سال 1374 با رتبه 61 به 6 میلیون و 226 هزار و 722 دلار به وزن 2 میلیون و 80 هزار و 289 كیلوگرم ، سال 1375 با رتبه 62 به 4 میلیون و 730 هزار و 487 دلار به وزن 27 میلیون و 292 هزار و 200 كیلوگرم ، سال 1376 شمسی با 13 میلیون و 267 هزار و 71 دلار به وزن 10 میلیون و 510 هزار و 419 كیلوگرم و در سال 1377 با رتبه 76 به 29 میلیون و 708 هزار و 475 دلار به وزن 15 میلیون و 573 هزار و725 دلار اعلام شده است.
در سال 1378 رقمی از سوی گمرك در ارتباط با صادرات تجاری وجود ندارد، ولی در سال 1379 صادرات ایران به سوریه 38 میلیون و 523 هزار و 721 دلار به وزن 23 میلیون و 39 هزار و 909 كیلوگرم ، سال بعد از آن 52 میلیون و 475 هزار و 423 دلار به وزن 28 میلیون و 322 هزار و 185 كیلوگرم ، 1381 نیز با 62 میلیون و 937 هزار و 962 دلار به وزن 40 میلیون و 85 هزار و 37 كیلوگرم و سال بعد از آن 70 میلیون و 791 هزار و 615 دلار به وزن 35 میلیون و 120 هزار و 321 كیلوگرم افزایش یافته است.
در سال 1383 میزان صادرات ایران و سوریه با 115 میلیون و 673 هزار و 746 دلار به وزن 44 میلیون و 399 هزار و 264 كیلوگرم ، سال بعد از آن 186 میلیون و 127 هزار و 907 دلار به وزن 56 میلیون و 689 هزار و 737 كیلوگرم، سال 1385 به 236 میلیون و 499 هزار و 13 دلار به وزن 48 میلیون و 872 هزار و 915 كیلوگرم ، سال بعد به 33 میلیون و 219 هزار و 307 دلار به وزن 64 میلیون و 504 هزار و 102 كیلوگرم و سال 1387 به 316 میلیون 319 هزار و 740 دلار به وزن 53 میلیون و 602 هزار و 801 كیلوگرم رسید .
در سال 1388 میزان صادرات ایران و سوریه 378 میلیون و 980 هزار و 420 دلار به وزن 56 میلیون و 584 هزار و 190 كیلوگرم و سال بعد از آن كه به عنوان اوج صادرات به سوریه قبل از بحران نام برده می شود، میزان صادرات ایران به سوریه با 524 میلیون و 487 هزار و 651 دلار به میزان 59 میلیون و 192 هزار و 530 كیلوگرم افزایش یافت كه می توان آن را اوج نمودار افزایش صادرت ایران به سوریه نام برد كه پس از آن به خاطر افزایش بحران در این كشور، روند نزولی به خود گرفت.
اقلام عمده صادراتی ایران به سوریه در این سال ها بر اساس اعلام پایگاه خبری 'تجارت فردا' در تاریخ 9 بهمن 1395 شامل روغن‌های سبك، آرد گندم، مكمل‌های دارویی، هادی‌های برقی، شیر خشك صنعتی به شكل پودر، مخمرهای فعال، اوره، بوتان، پروپان، شیرآلات بهداشتی و آنتی ‌سرم‌ها بوده است.
اقلام عمده وارداتی ایران از سوریه نیز شامل روغن زیتون، فسفات، زیتون، نخ، قراضه و ضایعات باتری، اسیدهای چرب، پلی اور‌تان‌ها، پارچه، مصنوعات پلاستیكی و ورقه‌ های داغ‌ زنی بوده است.
به طور كلی، عمده‌ترین محصولات صادراتی سوریه (به سایر كشورهای جهان) شامل نفت و فرآورده‌های نفتی، مواد معدنی، محصولات پتروشیمی، میوه و سبزیجات، فیبرهای كتان، منسوجات، لباس، گوشت و حیوانات زنده و گندم است كه بخش مهمی از آن به دلیل مشابهت با محصولات تولیدی ایران، سهمی از تجارت با ایران ندارد. عمده‌ترین محصولات وارداتی سوریه از دیگر كشورهای جهان هم ماشین‌آلات، تجهیزات حمل ‌و نقل، محصولات فلزی، مواد شیمیایی و محصولات آن و كاغذ است.

** بحران سوریه توطئه ای غربی - عربی
بر اساس برخی آمارها، بیش از 360 هزار تروریست از 120 كشور جهان در بیش از 100 گروه تروریستی در جریان بحران سوریه كه از اواخر اسفند ماه 1389 آغاز شد، حضور داشتند، ولی نتوانستند به اهداف مورد نظر حامیان خود برسند و بر اساس اخبار موجود اكنون 146 هزار تروریست در مناطق مختلف سوریه از جمله 'ادلب' در شمال غرب این كشور از 60 ملیت مختلف حضور دارند و همچنان مانعی برای كامل شدن امنیت و ثبات در این كشور هستند.
پس از شروع بحران در سوریه، روابط اقتصادی ایران با این كشور نیز تحت تاثیر قرار گرفت و تا حدود افت كرد.
در سال 1390 صادرات ایران به سوریه رقم 372 میلیون و 982 هزار و 770 دلار را با 113 میلیون و 998 هزار و 427 كیلوگرم تجربه كرد و در سال بعد نیز این رقم به 160 میلیون و 669 هزار و 70 دلار به وزن 107 میلیون و 928 هزار و 227 كیلوگرم ، سال بعد از آن 117 میلیون و 358 هزار و 2 دلار با 126 میلیون و 244 هزار و 948 كیلوگرم و در سال 1393 نیز باز هم این كاهش ادامه یافت و به 103 میلیون و 13 هزار و 753 دلار به وزن 240 میلیون و 194 كیلوگرم در سال 1394 كاهش یافت.
با ورود ایران به عرصه سوریه در بعد مشاوره نظامی و به دنبال درخواست دولت قانونی این كشور از تهران و مسكو اوضاع به نفع دولت مركزی سوریه تغییر یافت و این كشور كه در این سال ها حدود 80 درصد از خاكش از سوی تروریست های مورد حمایت برخی كشورهای همسایه ، غربی ، عربی و رژیم صهیونیستی اشغال شده بود، به كمك دوستان خود موفق شد تا ورق را برگردانده و شروع به تحركاتی با كمك كشورهای دوست علیه تروریست ها كند و در 23 آذر ماه 1395 خبر آزادی 'حلب' پس از اشغال چند ساله، اعلام شد.
در اثنای این سال ها و قبل از آن با توجه به این كه كمتر كشوری با سوریه دارای روابط سیاسی و تجاری بود ، ایران به یكی از كشورهای طرف تجاری سوریه تبدیل شد و در سال 1394 بار دیگر صادرات ایران به سوریه رقم 158 میلیون و 870 هزار و 785 دلار به وزن 61 میلیون و 511 هزار و 482 كیلوگرم را تجربه كرد و این رقم در سال 1396 جهش دو برابری را تجربه كرد و به رقم 326 میلیون و 233 هزار و 973 دلار به وزن 44 میلیون و 373 هزار و 11 كیلوگرم رسید.
یكی از علل مهم افزایش صادرات ایران به سوریه را باید در وجود كمیسیون مشترك اقتصادی بین دو كشور از سال 1375 و برگزاری اولین اجلاس در همین سال ذكر كرد كه با برگزاری جلسات منظم و مشترك در پایتخت های دو كشور ضمن بررسی راه های افزایش مبادلات موانع موجود در ارتباط با آن را نیز برطرف می كردند.
برگزاری جلسات این كمیسیون ها با تصویب برخی موافقت نامه ها مانند موافقتنامه حمایت و تشویق سرمایه‌گذاری، اجتناب از اخذ مالیات مضاعف ، تجارت آزاد، تاسیس شورای مشترك بازرگانی ایران و سوریه، همكاری‌های نمایشگاهی ، ترجیحات تجاری ، گمركی ، بازرگانی ، حمل و نقل و برخی یادداشت تفاهم ها نظیر استاندارد و حفظ كیفیت و گردشگری موجب افزایش صعودی مبادلات تجاری بین ایران و سوریه شد.
البته به خاطر بحران در سال های اخیر در سوریه از سال 1389 تا 1396 برگزاری این كمیسیون ها متوقف شد و اكنون كه سوریه روزهای پسابحران را آغاز كرده، بار دیگر با برگزاری كمیسیون چهاردهم، دو كشور می روند كه مبادلات تجاری خود را به شكلی نو و با استفاده از تجارت گذشته ادامه دهند.
اكنون دو كشور با توجه به تجربه هشت سال بحران در سوریه و شناخت دوست و دشمنان این كشور تلاش دارند تا با توجه به نقش حیاتی ایران در روند امور سیاسی سوریه به پشتوانه چنین حمایت های سرنوشت سازی بار دیگر مبادلات و تجارت خود را افزایش دهند و آن را به اوج برسانند.
بر اساس برخی اخبار موجود مبادلات تجاری و اقتصادی بین ایران و سوریه تا سقف 3 میلیارد دلار نیز به خاطر وضعیت فعلی این كشور و تخریب بسیاری از زیرساخت های آن از سوی تروریست ها و تخریب كلی برخی شهرهای سوریه برای صادرات مواد غذایی ، صنعتی و ساختمانی و نظایر آن وجود دارد.
'غلامحسین شافعی' رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و كشاورزی ایران كه 8 بهمن ماه 1397 در راس هیات تجاری اتاق ایران به دمشق سفر كرده بود، در سخنانی كه در پایگاه اطلاع رسانی این اتاق منتشر شد، گفت: ایران و سوریه در گذشته در زمینه صادرات مواد غذایی و مشاركت شركت ھای كوچك و متوسط ھمكاری داشته اند و اكنون فرصت تجدید ھمكاری ھا مھیا شده و اگر مشكلات موجود در روابط بانكی، بیمه و حمل و نقل رفع شود، مبادلات دو كشور در سال اول می تواند از 3 میلیارد دلار فراتر برود.
رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و كشاورزی ایران افزود: فعالان اقتصادی كشور می توانند در سه زمینه صادرات مواد غذایی، خدمات عمرانی و صادرات و تولید مصالح ساختمانی در بازسازی زیرساخت ھای سوریه فعالیت كنند.
وی با اشاره به اینكه در چارچوب قرارداد تجارت آزاد با سوریه، به جز 88 قلم كالا، دیگر كالاھا را می توان به این كشور صادر كرد، گفت: ما در گذشته با سوریه در زمینه صادرات مواد غذایی و مشاركت شركت ھای كوچك و متوسط ھمكاری داشته ایم كه به دلیل اتفاقات سال ھای اخیر سوریه، این ارتباط قطع شد، اما اكنون زمان مناسبی است كه بتوانیم دوباره این ھمكاری ھا را تجدید كنیم .
شافعی در توضیح دومین زمینه ھمكاری بین بخش خصوصی ایران و سوریه افزود: ما در زمینه زیرساخت ھای سوریه می توانیم ھمكاری داشته باشیم، چرا كه در زمینه ھای عمرانی و خدمات فنی مھندسی در میان كشورھای منطقه تواناییھای بالایی داریم. ایران در حوزه ماشین آلات و فناوری ھای روز در راه اندازی صنایع سوریه ظرفیت ھای قابل توجھی دارد كه با در اولویت قرار گرفتن بازسازی زیرساخت ھای سوریه، می توان از آن استفاده كرد.
در همین حال در راستای رسیدن به افق های پیش رو در ارتباط با همكاری های اقتصادی بین ایران و سوریه جهانگیری معاون اول رئیس جمهوری اسلامی ایران 9 بهمن ماه در راس هیاتی بلند پایه از طرف های تجاری دولتی و خصوصی ایران عازم دمشق شد و در این سفر دو طرف ضمن امضای 11 تفاهم نامه و یادداشت همكاری مشترك در زمینه هایی چون سینمایی، آموزش و پرورش، مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم، مسكن و خدمات عمومی، همكاری‌های ریلی، تشویق سرمایه‌ گذاری، همكاری‌های نمایشگاهی و فرهنگی و نیز علوم زمین‌ شناسی تفاهم نامه امضا كردند.
در این سفر ضمن برگزاری چهاردهمین اجلاس كمیسیون مشترك اقتصادی بین ایران و سوریه موافقت نامه همكاری های راهبردی و بلند مدت اقتصادی میان دو كشور نیز میان معاون اول رئیس جمهوری اسلامی ایران و 'عماد خمیس' نخست وزیر سوریه با حضور مقام های دو كشور امضا شد كه می توان از آن به عنوان شروع فصلی نو در مناسبات و روابط اقتصادی و تجاری بین تهران و دمشق یاد كرد.
گزارش از: داود پورصحت
خاورم*1436**1651