به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا، کاهش نرخ باروری و افزایش سالمندی از دغدغه‌های مهم مسؤولان و کارشناسان جمعیتی کشور در سال‌های اخیر به شمار می‌رود. مطالعات جمعیت شناسان نشان می‌دهد، ایران در آستانه ورود به جمعیت سالمندی است و تا ۱۴۰۵ خورشیدی جمعیت سالمند کشور بیش از ۹۶ درصد رشد خواهد داشت و تعداد سالمندان از حدود پنج میلیون تن به حدود ۱۰ میلیون تن افزایش پیدا خواهد کرد. یعنی جمعیت ایران از جوانی به طرف میانسالی می‌رود اما آنچه در این میان نگرانی‌ها را بیشتر می‌کند، پیش‌بینی هایی است که نشان می‌دهد تا ۱۴۳۰ خورشیدی یک چهارم جمعیت ایران سالخورده خواهد بود و کشور در سه دهه آینده وارد مرحله پیشرفته سالمندی جمعیت می‌شود. با وجود همه این نگرانی‌ها و آمار و ارقام رسمی، لازم است تا سیاست‌ها و برنامه‌های منسجم برای رویارویی با جمعیت سالخورده در آینده پیش‌بینی شود که این مهم با تغییر سیاست‌های جمعیتی در سال‌های اخیر با توجه به رسیدن به باروری پایین‌تر از حد جانشینی و پیشگیری از پیامدهای منفی میسر خواهد شد.
آنچه در پی می‌آید، حاصل گفت وگوی پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا با «محمد جلال عباسی شوازی» استاد جمعیت شناسی دانشگاه تهران، رئیس مؤسسه ملی مطالعات جمعیتی و رئیس انجمن جمعیت شناسی ایران درباره تحولات جمعیتی کشور در دهه‌های اخیر با چشم اندازی به آینده است.
- متن این گفت وگو را در ادامه می‌خوانیم:
ایرنا: با توجه به اینکه جمعیت کشور در آستانه ورود به دوره میانسالی قرار دارد، برنامه ریزی برای تغییرات و تحولات جمعیتی چه ضرورتی دارد؟
عباسی شوازی: با توجه به تحولات جمعیتی برای بهره گیری از دوران میانسالی و مطابق ساختار سنی جمعیتی باید نیازهای افراد در سطح جامعه برآورده شود. با توجه به انبوه نیازهای جوانان در کشور لازم است تا دولت اولویت خود را برآورده ساختن آن نیازها قرار دهد. در این زمینه تجربه‌های سیاستی سالمندان می‌تواند برای کشور مفید واقع شود اما باید توجه داشت که حرکت در بستر جمعیتی با تدوین سیاست‌ها و برنامه‌های منسجم میسر می‌شود. اکنون ایران در آستانه ورود به میانسالی قرار دارد و پاسخگویی به نیازهای قشر جوان از ضرورت‌های سیاستی است که باید به صورت آینده نگری و آینده پژوهشی بررسی شود. وضعیت گذار سنی جمعیت در کشور در زمان حاضر به گونه‌ای است که افرادی در دهه‌های آینده سالمند خواهند شد که اینک در مرحله جوانی و رو به میانسالی هستند. بنابراین مهمترین وظیفه نهادهای مسؤول توجه به جمعیت انبوه جوانان و میانسالان از راه ایجاد زمینه‌های اشتغال و تأمین رفاه برای آنان است تا هم به لحاظ فردی در آینده، سالمندان سالم و موفقی باشند و هم به لحاظ اجتماعی این نسل در دوران سالمندی باعث رشد اقتصادی و اجتماعی شوند. البته این موضوع به معنای نادیده انگاشتن دوران سالمندی و مسائل آن نیست، بلکه باید اولویت‌ها و جهت برنامه‌ها را تشخیص داد و برای رسیدن به اهداف آینده برنامه ریزی کرد. دستیابی به یک جمعیت سالمندِ توانمند در دهه‌های آتی از مسیر استفاده و بهره گیری از جمعیت جوان حاضر امکان پذیر است. ارائه سیاست‌های تشویقی در زمان حاضر هیچ گونه تأثیری در تعداد سالمندان در آینده نخواهد داشت زیرا تنها درصد سالمندان از کل جمعیت کشور را تغییر می‌دهد، بنابراین استفاده از روش‌های علمی و کارشناسانه نیاز است تا جمعیت انبوه جوان فعلی بدون هیچ‌گونه مشکلی به سالمندی مورد نظر برسند.
ایرنا: چه چالش‌هایی در مسیر سیاست‌های جمعیتی کشور قرار دارد، در این راستا جمعیت شناسان چه مسؤولیتی برای قرار گرفتن در مسیر توسعه دارند؟
عباسی شوازی: فراهم آوردن شرایط لازم برای اشتغال، رفاه و سلامت نسل جوان و میانسال از جمله ضرورت‌هایی به شمار می‌روند که دولتمردان باید برای آن تدابیر لازم بیاندیشند زیرا توجه نکردن به این اولویت در آینده سالمندان را با مشکلات زیادی روبرو خواهد کرد. موضوع سالمندی توجه به مسائل اقتصادی، اجتماعی، بهداشتی و فرهنگی است که مدیریت آن مستلزم هماهنگی میان تمامی بخش‌ها محسوب می‌شود. برنامه ریزی در سطح کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت و حمایت مستقیم و غیرمستقیم از جمله راهکارهای لازم در بحث جمعیتی است زیرا اگر پاسخگویی به نیازهای سالمندان به تعویق بیفتد، کشور در آینده با انباشتی از مشکلات این قشر مواجه خواهد شد. در همین زمینه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به عنوان متولی اصلی در زمینه تأمین خدمات بهداشتی باید پاسخگوی نیازهای بهداشتی سالمندان باشد و همچنین سازمان‌های بیمه گر نیز بایستی به گونه‌ای تغییر سیاست و برنامه بدهند که بتوانند نیازهای حجم انبوهی از افرادی را که وارد این مرحله از زندگی می‌شوند، تأمین کنند. جمعیت شناسان باید با توجه به شرایط کنونی و در نظر گرفتن تغییرات در آینده و با برنامه ریزی های دقیق و کارشناسانه در این زمینه وارد عمل شوند و با تحلیل‌های درست و با در اختیار قراردادن داده‌های جمعیتی، سیاستگذاران را در مسیر اتخاذ تصمیمات و توسعه کشور یاری دهند.
ایرنا: با توجه به سیاست‌های تشویقی در نظر گرفته شده در سال‌های اخیر، آیا نرخ باروری مورد نظر به سطح جانشینی رسیده است؟
عباسی شوازی: نتایج داده‌های سرشماری ثبت احوال در ۱۳۹۵ خورشیدی نشان می‌دهد میزان باروری کل که یکی از شاخصه‌های سطح باروری به شمار می‌رود و نسبت به ۱۳۹۳ خورشیدی که سیاست‌های تشویقی ابلاغ شد، افزایش محسوسی پیدا کرده است. شاید این افزایش باروری ناشی از جبران تأخیری باشد که زوجین در دهه‌های گذشته برای فرزند آوری داشته‌اند. یعنی زوجین ابتدا خواسته‌اند تا نیازهای روزمره خود همچون پیدا کردن شغل مناسب و تأمین رفاه را فراهم کنند و در نهایت به فکر فرزندآوری باشند. البته این وضعیت نیز به صورت مقطعی و کوتاه مدت بود. با در نظر گرفتن الگوی فرزندآوری، پیش‌بینی می‌شود در صورت تغییر نکردن سن ازدواج، سطح باروری تا دهه آینده تغییر اندکی داشته باشد. با این حال برای حفظ سطح موجود باروری و افزایش احتمالی آن ارائه برنامه‌هایی با اولویت تسهیل شرایط ازدواج جوانان و حمایت از فرزندآوری ضروری است تا کشور بتواند به سطح جانشینی باروری مورد نظر دست یابد. این سیاست‌های بلند مدت باید ابزاری شود، برای جلوگیری از افت کاهش باروری تا این وضعیت ثابت بماند.
ایرنا: راهکارهای لازم برای بهبود وضعیت سالمندان در آینده چیست؟
عباسی شوازی: در قدم نخست شناخت علمی موضوع سالمندی اهمیت دارد زیرا توجه به این موضوع، چند جانبه و چند سطحی است. بنابراین تدوین سیاست‌های سالمندی بایستی بر مبنای شواهد علمی باشد. از این رو نباید مسأله سالمندی را تک بعدی نگریست و تصور کرد که تنها دولت یا سازمان خاصی بایستی به این مسائل بپردازند. سیاست‌های سالمندی بایستی به برنامه‌های اجرایی و ارائه خدمات ویژه آنها منجر شود که بدون بودجه کافی و منابع مالی امکان پذیر نیست. امروزه بسیاری از افراد از شهرها و روستاهای کوچک به شهرهای بزرگ‌تر مهاجرت و به نوعی شبکه خویشاوندی خود را قطع می‌کنند، بنابراین لازم است تا نهادهای رسمی به اندازه کافی در سطح کشور ایجاد شود تا در ارتباط بحث‌های جمعیتی نظارت کافی داشته باشند. در دهه‌های آینده نیز جمعیت با رشد مثبت افزایش خواهد یافت، هر چند تعداد موالید کاهش خواهد داشت و به دنبال آن رشد جمعیت هم به اندازه دهه‌های پیش از آن نخواهد بود. با این حال برای حفظ سطح موجود باروری و افزایش احتمالی آن، ارائه برنامه‌هایی با اولویت تسهیل شرایط ازدواج جوانان و حمایت از فرزندآوری ضروری است زیرا بررسی وضعیت جمعیتی کشور در بستر تحولات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی قرار دارد.
پژوهشم **۹۱۱۷**۲۰۰۲**۹۱۳۱