ترویج و آموزش کشاورزی خدمت مهمی است که از طریق آموزش به کشاورزان کمک می‌کند تا از یک طرف روش‌ها و فنون کشاورزی خود را اصلاح و از طرف دیگر بهره وری، درآمد و همین طور سطح زندگی خود را بهبود ببخشند.
توجه به این نکته نیز ضروری است که ضایعات موجب خروج بخش قابل توجهی از تولیدات کشاورزی از چرخه تولید تا مصرف می‌شود و این روند تا خروج منابع ارزی از کشور و وابستگی ادامه خواهد داشت.
در همین راستا در میزگرد خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) مرکز همدان با حضور دکتر قاسم اسدیان رئیس مرکز تحقیقات و کشاورزی همدان، دکتر جواد رشیدی رئیس بخش ترویج سازمان جهاد کشاورزی همدان و جواد زنگنه سرپرست اداره آموزش، ترویج و مشارکت‌های مردمی منابع طبیعی همدان به تبیین اقدامات صورت گرفته استان در خصوص ترویج و نقش آن در توسعه پایدار کشاورزی و همچنین ضرورت استمرار آن پرداخته شد.
ترویج عامل انتقال اطلاعات از مراکز علمی به کشاورزان
رئیس مرکز تحقیقات و کشاورزی همدان گفت: انتقال اطلاعات، دانش و مهارت برای افزایش بهره برداری از مهمترین وظایف بخش ترویج است که هدف اصلی آن به عنوان پل ارتباطی بین مجموعه‌های پژوهشی و مجموعه‌های آموزشی و بهره برداری است.
دکتر اسدیان با بیان اینکه منابع آب و خاک منابع تجدید ناپذیر است تاکید کرد: این منابع اگر همچون آب به درستی استفاده نشود از دسترس خارج می‌شود و دیگر نمی‌توان به سادگی جایگزین کرد.
وی با بیان اینکه مراکز آموزشی، تحقیقاتی و دانشگاهی در حال پژوهش در مسائل و ابعاد مختلف هستند گفت: این مراکز به نحوه انتقال اطلاعات، نوع بیان و شیوه انتقال آن به عموم مردم کاری ندارند، بلکه کار خود را انجام می‌دهند و از طرف دیگر بهره بردار نیز می‌خواهد با کاهش مصرف آب و خاک عملکرد بالایی داشته باشد که نقش ترویج در این میان قابل اهمیت است.
دکتر اسدیان ادامه داد: در جهان به طور میانگین با مصرف هر مترمکعب آب حدود ۲.۴ کیلوگرم ماده خشک تولید می‌شود اما در کشورمان به طور متوسط حدود ۱.۴ تا ۱.۶ کیلوگرم ماده خشک به ازای هر یک مترمکعب آب تولید می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: ترویج با برگزاری دوره‌های آموزشی برای بزرگسالان و آموزش‌های غیررسمی کشاورزی انتقال دانش را بر عهده دارد.
رئیس مرکز تحقیقات و کشاورزی همدان افزود: ترویج مطالب و یافته‌های علمی را در قالب انتقال یافته‌های تحقیقاتی، طرح‌های تحقیقی و تطبیقی و طرح‌های تحقیقی و ترویجی با بهره برداران به صورت مشارکتی کار می‌کنند.
دانش، بینش و مهارت سه رکن ترویج
وی با بیان اینکه در این فرایند طرح‌ها از ابتدا تا انتها انجام می‌شود و مطالب علمی انتقال می‌یابد افزود: این مطالب به صورت کلاس‌های مختلف انتقال می‌یابد و موجب می‌شود دانش، بینش و مهارت برای افراد فراهم شود و هدف از ترویج این سه رکن است.
عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات و کشاورزی همدان اظهار داشت: ترویج به معنای انتقال اطلاعات به صورت علمی است و مهارت بر اثر ممارست و تمرین به دست می‌آید.
وی تاکید کرد: اگر نتوانیم مطالبی علمی دانشگاه‌ها، کتاب‌ها و منابع علمی را به زبان ساده به بهره بردار انتقال دهیم منجر به این می‌شود که عملکرد پایینی کسب کنیم و خاک فرسایش یافته و آب و منابع گیاهی نیز از بین برود.
دکتر اسدیان به انجام طرح‌های تحقیقی در کشورهای توسعه یافته اشاره کرد و گفت: میزان مصرف علوفه دام در این کشورها روزانه ۶ تا هفت کیلوگرم است اما در ایران این آمار ۱۲ کیلوگرم ارزیابی می‌شود.
رئیس مرکز تحقیقات و کشاورزی همدان ادامه داد: در پرورش طیور نیز ضریب مصرف دانه در ایران ۲ تا ۲.۵ کیلوگرم است اما در اروپا ۱.۶ کیلوگرم است.
وی با تاکید بر اینکه تنش‌ها و اثرات محیطی باید به گونه‌ای باشد که مواد غذایی تبدیل به گوشت و محصولات دامی شود، افزود: این موضوع در مورد مصرف کود نیز مطرح است و باید رویکردها به این سمت هدایت شود.
دکتر اسدیان اضافه کرد: برای نمونه به صورت آزمایشی در مرکز تحقیقات به مدت ۲ سال بر روی کشت سیب زمینی کار و که کودی که برای این محصول استفاده می‌شود و سیستم آبیاری، به صورت تیپ و زیر خاک کار گذاشته شد.
رئیس مرکز تحقیقات و کشاورزی همدان گفت: در این تحقیق آرایش کاشت به گونه‌ای بود که پنج تا ۱۰ درصد سطح زمین را افزایش می‌داد و میزان کود نیترات استفاده شده ۱۰۰ کیلوگرم در هکتار بود که موجب شد نیترات موجود در سیب زمینی به کمتر از ۴۰ پی پی ام برسد اما استاندارد آن در کشور ۱۹۰ پی پی ام است.
وی اضافه کرد: در این طرح با یکی از کشاورزان قراردادی منعقد شد که در زمان برداشت میانگین عملکرد ۵۷ تن در هکتار بود و که این کشاورز از آبانماه به دنبال قرارداد با مرکز تحقیقات بوده است.
دکتر اسدیان با بیان اینکه نیترات ماده‌ای است که عامل ایجاد سرطان می‌شود افزود: میزان نیترات در مواد غذایی نباید بیش از ۱۹۰ پی پی ام در هر واحد باشد و در صورت دست یافتن به این استاندارد علاوه بر تأمین سلامت جامعه، مصرف کود و آلودگی آب و خاک نیز کاهش می‌یابد.
رئیس مرکز تحقیقات و کشاورزی همدان با بیان اینکه دام سبک باید روزانه بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ گرم وزن اضافه کند و طول دوره پرورش باید محدود و حدود سه تا چهار ماهه باشد افزود: جوجه نیز باید بین ۴۰ تا ۴۵ روز نگهداری شود و اگر ۵۰ روز باشد دانه اضافه به او داده شده و عملکرد بهبود نیافته است.
کشاورزی حدود ۲۵ درصد اشتغال کشور را تأمین می‌کند
رئیس اداره ترویج سازمان جهاد کشاورزی همدان نیز در میزگرد ایرنا گفت: مدیریت مصرف بهینه آب در ترویج بسیار مهم است چرا که مصرف بهینه به معنای مصرف نکردن نیست.
دکتر رشیدی افزود: میزان برداشت محصول در سطح را باید بالا برد که ترویج با معرفی روش‌هایی که محققان ارائه می‌دهد، میزان محصول در واحد سطح را بالا می‌برد.
وی با بیان اینکه پیش از این میانگین برداشت از مزارع سیب زمینی استان هشت تن در هکتار بود، اظهار داشت: با بکارگیری روش‌های تحقیقاتی و افزایش بازدهی، میانگین برداشت کشاورزان به بیش از ۴۱ تن افزایش یافته است.
رئیس اداره ترویج سازمان جهاد کشاورزی همدان گفت: کشاورزی حدود ۲۵ درصد اشتغال کشور را تأمین می‌کند که رقم زیادی است و توسعه مکانیزاسیون در این بخش باید تقویت شود و نیروهای آموزشی و فرهیخته را در بخش‌های دیگر مشغول شوند.
دکتر رشیدی تاکید کرد: اهداف ترویج، توسعه مکانیزاسیون کشاورزی است که کاهش هزینه تولید را به دنبال دارد.
وی با بیان اینکه وظیفه ترویج انتقال دانش و مهارت‌ها از محققان و خبرگان بخش خصوصی، خبرگان سنتی و کشاورزان پیشرو به جمع خانواده کشاورزی است تاکید کرد: نقش دیگر ترویج انتقال اطلاعات است که در حین ترویج منابع کم و نقاط ضعف را باید شناسایی و به مراکز تحقیقاتی منتقل کند.
رئیس اداره ترویج سازمان جهاد کشاورزی همدان با بیان اینکه انتقال دانش و فناوری در قالب روش‌های ترویجی است، اظهار داشت: پیگیری آموزشی و ترویجی فرایندها، تغییر رفتارهای تولیدی و مهارت‌های تولید کنندگان بخش کشاورزی از اهداف این مقوله است که در نتیجه آن کشاورزی سنتی به روش‌های صنعتی با بهره وری بالا سوق یافته است.
وی ادامه داد: در چند سال گذشته نظام نوین ترویج دایر شد که علاوه بر اهداف بالا، فرایندها را به سویی که بخش خصوصی را در انتقال مفاهیم فعال و منابع علمی را عملیاتی کند، هدایت شد.
دکتر رشیدی با بیان اینکه با تغییر الگوهای رفتاری، عامل محرومیت زدایی در بخش‌های روستایی و کشاورزی است، از فعالیت صندوق‌های خرد زنان روستایی نام برد و تاکید کرد: کسی نمی‌تواند مدعی باشد که زنان روستایی در این حوزه فعالیت قابل قبولی نداشته‌اند بلکه بسته به مناطق مختلف، بیش از ۵۰ درصد فعالیت بر دوش این قشر بوده است اما در بخش صندوق‌های خرد زنان روستایی کار را آماردار می‌کنیم و از نظر اقتصادی به آنها شخصیت می‌دهیم.
وی خاطرنشان کرد: با توجه به مسائلی که در مورد بحث منابع آبی پیش آمده در بعضی از روستاها زنان می‌توانند کمک هزینه و کمک خرج بزرگی برای خانوار باشند و در این حوزه بانوان را با بحث‌ها و فعالیت‌های اقتصادی آشنا می‌کنیم.
رئیس اداره ترویج سازمان جهاد کشاورزی همدان ادامه داد: جوامع محلی با ایجاد بستر مناسب برای مشارکت جمعی زنان توانمند باشند و امکان بهره مندی بانوان را از تسهیلات ارزان قیمت با این کار فراهم می‌کنیم.
وی اظهار داشت: مهمتر از همه در قالب آموزش‌هایی که داده می‌شود در قسمت‌های مختلف بسته به ظرفیت‌های منطقه، به این قشر آموزش‌های ویژه داده می‌شود که شامل هنرهای صنایع دستی، پرورش سبزیجات سالم، طیور، گوسفند، گوساله و زعفران است.
دکتر رشیدی خاطرنشان کرد: روش‌ها و مسیرهای استاندارد سازی محصولات آنها نیز تعریف شده است که در صورت موفقیت تشکل‌های کوچک، ۳۰ نفر را با هم ترکیب می‌کنیم و از آنها یک گروه تولیدی مدون که بتوانند تولید قابل توجهی داشته باشند، شکل می‌دهیم.
افزایش حجم بهره بردار تخریب مراتع را به دنبال داشته است
سرپرست اداره ترویج منابع طبیعی و آبخیزداری همدان نیز در میزگرد ایرنا گفت: ۵۵ تا ۶۰ درصد اراضی کشور زیر نظر منابع طبیعی است که به واسطه آن بحث آب و خاک اهمیت دارد و با سیلابی که اوایل سال جاری رخ داد، این اهمیت بیشتر شد.
زنگنه با بیان اینکه مراتع استان ضعیف شده است افزود: در سالیان گذشته حجم بهره بردار افزایش و گونه‌هایی که می‌توانند خاک را حفظ کنند کاهش یافته است و از گونه‌های قوی به سمت گونه‌های ضعیف و درجه سه پیش رفته‌ایم.
وی با بیان اینکه این گونه‌ها خاصیت کمی دارند و در حفظ آب و خاک نیز نقش مؤثری ایفا نمی‌کنند، اظهار داشت: در این رابطه فعالیت‌هایی در بحث آبخیزداری و مرتع داری با استفاده از روش‌های مکانیکی و بیولوژیکی انجام می‌دهیم که به افزایش پوشش گیاهی مراتع کمک می‌کند و آب راه‌ها را اصلاح می‌کنیم.
زنگنه با بیان اینکه منابع طبیعی از متولیان اصلی حفظ خاک در کشور است، افزود: طی تحقیقات انجام شده در هر هکتار جنگل که ایجاد می‌شود می‌توانیم یک هزار و ۵۰۰ مترمکعب آب را ذخیره و نفوذ آن به خاک را افزایش دهیم که این قابلیت مهم و نقش ترویج در این مسیر کلیدی تر است.
سرپرست اداره ترویج منابع طبیعی و آبخیزداری همدان گفت: سیاست منابع طبیعی و رویکرد سازمان جنگل‌ها جدید و روش مبنا براساس مشارکت مردمی است و به اینجا رسیدیم که اگر جوامع بومی و محلی نخواهند موفق نخواهیم بود.
زنگنه با بیان اینکه با اعتبارات صندوق توسعه ملی روندی بر اساس روش مشارکتی پایه گذاری شد، افزود: در منابع طبیعی به دنبال حفظ آب، خاک و مراتع گیاهی هستیم و این مستلزم همکاری‌های مردم است و تا مردم نخواهند به این مهم دست نمی‌یابیم.
وی با اشاره به اینکه در هر هکتار میزان علوفه ۴۰ تا ۵۰ کیلوگرم بیشتر نیست ادامه داد: اما میزان دام سه تا ۱۰ برابر افزایش یافته است که فشار به مراتع وارد می‌شود.
سرپرست اداره ترویج منابع طبیعی و آبخیزداری همدان اظهار داشت: راهی نداریم که بر اقتصاد جوامع محلی کمک کنیم تا مشکل اقتصادی حل نشود نتیجه‌ای نخواهیم رسید.
زنگنه ادامه داد: با توجه به شرایط تخریب و تصرف در اراضی ملی و بازدهی پایینی که در اراضی کشاورزی داریم، باید با استفاده از مقوله ترویج به سمت گسترش صنایع دستی و جذب گردشگر حرکت کرد.
۳۰۰ سال زمان برای ساخت یک سانتیمتر مکعب خاک
رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی همدان در ادامه صحبت‌های خود اظهار داشت: بر اساس آمارها چهار میلیون و ۳۰۰ هزار بهره بردار در کشورمان فعالیت می‌کند که از این تعداد ۱۱۵ هزار نفر فعالان این استان هستند.
اسدیان با ارزیابی آمار باسوادان فعال در حوزه کشاورزی استان، ادامه داد: کسانی که تحصیلات کشاورزی دارند و یا در حد دیپلم یا تحصیلات دانشگاهی هستند، کمتر از یک درصد جمعیت فعال در این بخش را تشکیل می‌دهند.
وی با بیان اینکه آمار کسانی که تحصیلات غیر دانشگاهی دارند ۲.۴ درصد است، خاطرنشان کرد: کسانی که در حد دیپلم درس خوانده‌اند حدود ۱۳ درصد را تشکیل می‌دهند و مابقی افراد کم سواد و بی سواد هستند.
اسدیان با بیان اینکه جامعه امروز از طریق تلفن همراه یا اپلیکیشن‌های مختلف کارهای خود را پیش می‌برد، تاکید کرد: این در حالی است که با بخش اعظمی از بهره برداران مواجه هستیم که در ارتباط گیری و درک و پذیرش فناوری‌های نوین دچار مشکل هستند.
وی با بیان اینکه اگر برای هریک از ۱۱۵ هزار بهره بردار استان همدان بخواهیم یک ساعت دوره آموزش بگذاریم رقمی معادل ۱۱۵ هزار ساعت می‌شود، گفت: ما تلاش کردیم رقمی حدود ۵۰ تا ۷۰ درصد جمعیت بهره برداران را هرساله در بخش آموزش مشارکت دهیم اما این کافی نیست.
رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی همدان گفت: برای برگزاری دوره‌های آموزشی علاوه بر بهره برداران به کارشناسان پهنه و در سطح پادگان‌ها نیز به کارشناسانی که در سطح روستا ریشه داشته و یا علاقه مندی دارند، آموزش داده می‌شود.
اسدیان گفت: سال گذشته ۴۸ هزار نفر ساعت سربازان نیروی هوایی، زمینی، سپاه و نیروی انتظامی آموزش داده و در کنار آنها برای زندانیان نیز دوره‌های آموزشی برگزار شد.
وی با بیان اینکه برای ساخته شدن یک سانتیمتر مکعب خاک حدود ۳۰۰ سال زمان می‌برد افزود: پس خاک را وقتی به راحتی از بین بردیم ظرفیت و توان کشاورزی را از دست می‌دهیم و نیاز است روی آنها فکر شود.
عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات و کشاورزی همدان گفت: الگوی زراعی، الگوی تولید، الگوی مصرف و بازار هدف چهار مؤلفه مهم در بخش کشاورزی است که اگر در این دیدگاه‌ها تغییر ایجاد نشود موفق نخواهیم شد.
شبکه تلویزیونی کشاورزی راه اندازی شود
وی با انتقاد از نبود شبکه تلویزیونی مختص بخش کشاورزی اظهار داشت: ۲۳ کانال تلویزیونی در کشور فعال بوده و ضروری است که دست کم یک کانال روزانه یک ربع تا نیم ساعت متناسب با فصل فقط در مباحث کشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیست برنامه داشته باشد تا دانش روز در وجود فعالان این عرصه‌ها نهادینه شود.
اسدیان گفت: حتی اخبار هواشناسی در مورد کشاورزی صحبت نمی‌کند و به تازگی فقط در زمان بارندگی اعلام می‌کنند که کشاورزان چه کارهایی انجام دهند که این موضوع اقدام ارزشمندی است.
وی با بیان اینکه چیزی حدود ۲۴ درصد جامعه درگیر کشاورزی است گفت: درآمد ناخالص ملی ۲۷ درصد به طور مستقیم از طریق کشاورزی ایجاد می‌شود.
رئیس مرکز تحقیقات و کشاورزی همدان گفت: دوره‌های متعدد ترویجی فقط عملکرد بالا نیست بلکه وقتی می‌گویند توسعه پایدار، یعنی توسعه بدون تخریب که نیازمند همراهی بیشتر است.
اسدیان یادآوری کرد: در کشورهای پیشرفته مشاوران مختلفی همچون مشاوران پزشکی و حقوقی به صورت تخصصی در حوزه کشاورزی فعالیت می‌کنند و این در حالی است که در ایران موارد بسیاری وجود دارد که برای مثال یک کشاورز با ۲۰۰ هکتار مزرعه و تولید انبوه، مشاور تخصصی ندارد.
رئیس اداره ترویج سازمان جهاد کشاورزی همدان نیز گفت: تغییر رفتار با خاک، همان مقوله "خاک ورزی حفاظتی" است و این تغییر الگوی رفتار با خاک است که در زمان‌های قبل به گونه‌ای رفتار کردیم که توده زنده خاک به حداقل رسانده و آثار زیانبار آن را دیده‌ایم.
رشیدی گفت: امروز باید با تغییر رفتار در این حوزه برای مواد گیاهی و زنده خاک احترام قائل شویم و در نهایت هر کاری که در کشاورزی انجام می‌دهیم باید به بهایی که پرداخته می‌شود، بیرزد.
وی اظهار داشت: سال گذشته بخش‌های آموزش، انتقال یافته‌ها، نمونه‌های بخش کشاورزی، سایت‌های جامع الگویی، کانون‌های یادگیری و زنان روستایی فعالیت شده است که در زمینه آموزش ۲۵ هزار نفر روز با همکاری بخش تحقیقات، بخش خصوصی، ترویج و کارشناسان جهاد کشاورزی آموزش دیدند.
میزگرد از: مرضیه بختیاری
۷۵۲۳/۲۰۹۰