رسانه‌های مطرح بین المللی هدف اصلی سفر تاریخی آبه به تهران را – که نخستین سفر یک نخست وزیر ژاپن به ایران طی چهار دهه گذشته محسوب می‌شود – ایفای نقش برای کاهش تنش‌ها بین ایران و آمریکا می‌دانند؛ نقشی که علاوه بر ژاپن، دست کم چند کشور دیگر از جمله سوئیس، عراق، پاکستان و عمان نیز نسبت به انجام اظهار تمایل کرده و به شدت علاقمند به ربودن امتیازهای آن هستند؛ تنش‌هایی که البته سابقه‌ای چهل ساله دارد اما مستاجر کنونی کاخ سفید در بیش از یک سال اخیر بطور بی سابقه‌ای به آن دامن زده و مدتی است از یک سو از تمایل خود به گفت و گو با ایران سخن می‌گوید و از دیگر سو، تحریم نامه‌های پی در پی علیه ایران امضا می‌کند!
در چنین شرایطی شینزو آبه ماموریتی سخت را برای خود برگزیده است چرا که تلاش برای رفع یا کاهش اختلاف‌ها بین طرفینی که یک طرف آن «گفتار و رفتار» متضاد را درپیش گرفته و صداقتی بین گفتار و رفتارش دیده نمی‌شود، ماموریت آسانی نیست.
** ژاپن امیدوار و با انگیزه برای کمک به کاهش تنش‌های تهران-واشنگتن
توکیو که از یک سو روابطی دوستانه برای اساس منافع مشترک و احترام متقابل با تهران دارد و از دیگر سو، از هم پیمانان کلیدی آمریکا به شمار می‌رود، امیدوار است بتواند از این اهرم دوسویه، به بهترین شکل ممکن بهره برداری کند و با انجام یک تاکتیک دیپلماتیک موثر، اعتباری مضاعف در عرصه بین الملل کسب کند ضمن اینکه با اشتهای فراوان، به دنبال کسب امتیازهای اقتصادی-تجاری و سیاسی حاصل از کاهش احتمالی تنش‌ها و اختلافات میان ایران و آمریکا است به شرطی که این تاکیتک توکیو بتواند دستاوردی به دنبال داشته باشد.
نکته مهم و متفاوت در مورد تصمیم نخست وزیر ژاپن برای سفر به تهران با هدف تلاش برای کاهش تنش‌های میان ایران و آمریکا اینکه شینزو آبه به عنوان نخست وزیر یک کشور صاحب قدرت اقتصادی برتر و سیاستمداری صاحب اعتبار جهانی بالا، پس از ملاقاتی مفصل با دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا در روزهای اخیر، عزم خود را برای برداشتن این گام خطیر و حساس جزم کرده و بعید است همه جوانب این میانجی گری و دستاوردها و تبعات احتمالی آن را به دقت بررسی نکرده باشد. به عبارت دیگر، به نظر می‌رسد آبه شخصیتی نیست گام در راهی بردارد که نتیجه و دستاوردی هرچند کوچک، در آن نباشد.
نکته مهم دیگر که انگیزه و انرژی مضاعف به توکیو برای طرح ابتکار میانجی گری و عملی ساختن آن داده، اهمیت انکار ناپذیر ایران و دیگر کشورهای منطقه خلیج فارس به عنوان اصلی ترین منبع تامین نفت مورد نیاز ژاپن است. منافع ژاپن و شریان حیاتی صنعت و اقتصاد این کشور به چاه‌های نفت منطقه خلیج فارس گره خورده و توکیو برای تامین امنیت اقتصادی خود، ناگزیر به هرتلاشی برای برقراری امنیت، ثبات و آرامش در این منطقه و پیشگیری از وقوع تنش‌های تازه در خاورمیانه است.
از سوی دیگر، شینزو آبه برای پیروزی در انتخابات تابستان پیش رو نیازمند تقویت اعتبارش در میان افکار عمومی داخل ژاپن است و درصورت نتیجه بخش بودن ابتکار عمل برای کمک به بهبود شرایط کنونی بین ایران و آمریکا، این مهم او را چند پله به سمت پیروزی در انتخابات جهش خواهد داد.
همچنین درصورتی که این ابتکار آبه به هر دلیل نتیجه مطلوب وی را به دنبال نداشته باشد، این سیاستمدار ژاپنی در واقع چیزی از دست نداده بلکه نام خود را در فهرست کسانی که تلاش داشته‌اند گامی در جهت کمک به صلح جهانی برداند، ثبت خواهد کرد.
شینزو آبه در طول دوران نخست وزیری اش در انجام برخی اقدامات مهم از جمله تلاش برای حل تنش‌های میان توکیو و مسکو بر سر جزایر مورد مناقشه و نیز کاهش تنش‌های میان ژاپن و کره شمالی چندان موفق نبوده و حالا سخت به دنبال انجام اقدامی موفقیت آمیز برای جبران ناکامی‌ها گذشته است.
در سفر روزهای اخیر دونالد ترامپ به توکیو، موضوع کاهش تنش بین ایران و آمریکا از سوی شینزو آبه مطرح شد و ظاهراً مورد استقبال ترامپ قرار گرفت. ترامپ در پاسخ به این پیشنهاد، به «روابط خیلی خوب میان تهران و توکیو» اشاره کرد و در ادبیاتی از موضع بالا گفت: اگر ایرانی‌ها مایل به مذاکره باشند، ما هم حاضریم». ترامپ گویا فراموش کرده که او بود با خروج یکجانبه از برجام، تنها فرصت گفت وگو با ایران را از بین برد و یک میز گفت و گوی از پیش آماده شده را، ترک کرد.
جمهوری اسلامی ایران بارها به صراحت اعلام کرده است که درصورت تغییر مثبت در رفتار آمریکا در قبال تهران، امکان گفت و گو درخصوص برخی موضوع‌ها می‌تواند فراهم شود اما تا به امروز، آنچه از سوی واشنگتن مشاهده شده، در حد حرف است و در عمل، گامی برداشته نشده است.
طبق نوشته رسانه‌های ژاپن، توکیو سخت به دنبال کشاندن آمریکا و ایران به پای میز مذاکره در یک کشور ثالث است و اعتقاد دارد که هم واشنگتن و هم تهران میل به مذاکره دارند.
روزنامه ژاپنی آساهی شیمبون به نقل از «مامویو کاندو» تحلیل گر یک اندیشکده ژاپنی فعال در حوزه خاورمیانه می‌نویسد: ممکن است شینزو آبه در ادامه روند ابتکار میانجی گری، از حسن روحانی رئیس جمهوری اسلامی ایران برای شرکت در اجلاس سران گروه ۲۰ که قرار است در اواخر ماه جاری میلادی (ژوئن) به میزبانی ژاپن برگزار شود، رسماً دعوت کند.
«ماتاهیرو اونو» دیگر تحلیل گر ژاپنی معتقد است حتی اگر حسن روحانی به اجلاس گروه ۲۰ دعوت نشود، این امکان وجود دارد که ژاپن در این اجلاس منتقل کننده پیامی از سوی ایران به آمریکا باشد.
هفته گذشته که وزیران امور خارجه و دفاع روسیه به توکیو سفر کرده بودند، ژاپن توانست نظر مثبت مسکو را برای پیشبرد ابتکار شینزو آبه برای کاهش تنش بین ایران و آمریکا جلب کند.
آخرین تلاش ژاپن برای کاستن از تنش‌های منطقه‌ای مرتبط با ایران، به زمان جنگ تحمیلی رژیم بعث وقت عراق علیه ایران و تلاش توکیو برای پایان دادن به این جنگ بازمی گردد؛ با این تفاوت که در آن سال‌های دور، شینزو آبه سیاستمداری جوان و کم تجربه بود که در قامت یک دستیار، در کنار پدرش «شینتارو آبه» دیپلمات کارکشته و وزیر امور خارجه وقت ژاپن فعالیت می‌کرد. شینتارو آبه در زمان جنگ ایران و عراق به پایتخت‌های دو کشور سفر کرد و اگرچه او و کشورش در تجربه پایان دادن به آن جنگ چندان موافق نبود، اما حالا شینزو آبه با کوله باری از تجربه، اعتبار و اسم و رسم شایسته در عرصه بین الملل و مهم‌تر از همه، انگیزه‌های بالای اقتصادی-تجاری و سیاسی بار دیگر گام در مسیری نهاده که امید زیادی به سرانجام رساندن آن دارد.
** ۱۷۲۳
گزارش از: محمدرضا منافی - کارشناس حوزه آسیا