در کشاکش ترافیک سفر دولتمردان غربی و شرقی و منطقه به تهران، موضوع مهمی که از اهداف این دیدارها و گفت‌وگوها مطرح شده «تنش‌زدایی و میانجیگری بین ایران و آمریکا» است.
اما پرسش مهم در این زمینه این است که مقام‌های خاورمیانه، اروپا و آسیایی در این سفرها و دیدارها آیا حامل پیامی برای ایران هستند یا در پس پرده «میانجیگری»، هدف دیگری از حضور در تهران دنبال می‌کنند؟
سفر مقام‌های مسئول کشورهای مختلف به ایران از عراق، عمان، قطر، آلمان تا برنامه حضور نخست وزیر ژاپن در ایران آن هم بعد از ۴۱ سال، این روزها در صدر اخبار رسانه‌های داخلی و خارجی قرار دارد.
البته پیش از این سفرها، "محمدجواد ظریف" مسئول دستگاه سیاست خارجی کشورمان در یک تور آسیایی به کشورهای مختلفی سفر کرد که ژاپن از جمله آنها بود.
چندی بعد «دونالد ترامپ» رئیس جمهوری آمریکا سفری به توکیو داشت و در دیدار با نخست وزیر این کشور از تغییر رویکرد نسبت به ایران سخن گفت که تعجب برخی کشورها را به دنبال داشت؛ هرچند که تجربه ثابت کرده این تغییر لحن، هیچ تأثیری در رفتار و عملکرد دولتمردان کاخ سفید نسبت به تقابل سیاسی و اقتصادی با ایران نداشته است.
اهمیت سفر ترامپ به ژاپن از این منظر بود که این کشور از خریداران مهم نفت ایران است؛ با توجه به سیاست‌های جنگ اقتصادی آمریکا علیه ایران با اعمال تحریم‌ها، تجارت توکیو در این زمینه دچار مشکل شده و تلاش دارد با اقدامات دیپلماتیک، راهی برای برون رفت از این مشکلات پیدا کند.
پس از این سفر ترامپ و تغییر لحن اظهارات رئیس جمهوری آمریکا درباره ایران، اعلام شد که نخست وزیر ژاپن بزودی به تهران سفر و با سران نظام دیدار خواهد کرد.
با اعلام این خبر از سوی رسانه‌های ژاپن، گمانه‌زنی‌ها و تحلیل‌های ناظران سیاسی از اهداف این سفر دوچندان شد؛ بویژه اینکه «شینزو آبه» نخست وزیر ژاپن از متحدان نزدیک واشنگتن محسوب شده و نخستین مقام در این جایگاه است که پس از انقلاب به ایران سفر می‌کند.
طرح نظراتی همچون میانجی‌گیری نخست وزیر ژاپن و انتقال پیام رئیس جمهوری آمریکا به تهران، به تحلیل نخست رسانه‌ها تبدیل شده و برخی نیز دیدارها و تماس‌های تلفنی روزهای اخیر سران برخی کشورها با آبه، آن هم چند روز پیش از سفر به ایران را از جمله دلایل سفر این مقام ژاپنی به تهران توصیف کردند.
با توجه قطعی شدن سفر نخست وزیر ژاپن به ایران، آن هم برای نخستین بار بعد از انقلاب و مهمتر از آن، دیدار روزهای گذشته او با رئیس جمهوری آمریکا در توکیو و تماس تلفنی آنها دو روز قبل از سفر به تهران، گمانه‌زنی رسانه‌ها و تحلیلگران سیاسی از هدف حضور «شینزو آبه» در تهران حول محور میانجیگری میان ایران و آمریکا مطرح شده اما مقام‌های ایران تصریح کرده‌اند که این سفر در پاسخ به دعوت حسن روحانی رئیس جمهوری کشورمان انجام می‌شود؛ با این حال روابط نزدیک توکیو با واشنگتن و همزمانی آن با شرایط کنونی منطقه، سبب تشدید این گمانه‌زنی‌ها شده است.
«عباس موسوی» سخنگوی وزارت امور خارجه نیز در نشست خبری هفتگی با خبرنگاران درباره سفرهای متعدد مسئولان خارجی به ایران با عنوان «میانجیگری» تصریح کرد: از میانجیگری استفاده نمی‌کنم اما ما شنونده نقطه‌نظرهای کشورهایی هستیم که با حسن نیت مسائل منطقه را مطرح می‌کنند.
وی درباره سفر نخست وزیر ژاپن به تهران نیز گفت: رئیس جمهوری ایران پیش از این از «شینزو آبه» برای سفر به تهران دعوت کرده بود.
موسوی تصریح کرد: «برخی مطالب و گمانه‌زنی‌های منتشر شده دور از واقعیت است و اعتبار ندارند.»
نگاه برخی تحلیلگران نیز بر این است که جدا از تنش‌آفرینی و تحرکات آمریکا در منطقه، در پس پرده سفر دولتمردان کشورهای مختلف شرقی و غربی به ایران با طرح عنوان «میانجیگری»، ملاحظه و انگیزه‌هایی در چارچوب منافع ملی آنها در میان است.
«شینزو آبه» نخست وزیر ژاپن فردا (چهارشنبه ۲۲ خرداد) به تهران سفر می‌کند. هرچند هدف از سفر او را میانجیگری بین ایران وآمریکا اعلام کرده‌اند اما موضوع امنیت خلیج‌فارس و صدور انرژی برای ژاپن یک موضوع بسیار حیاتی است که آثار زیادی بر اقتصاد این کشور دارد.
این کشور به شدت نیازمند و وابسته واردات نفت از خلیج فارس است و از هرگونه تنش و درگیری که پیامد آن قطع جریان انرژی است، هراس دارد.
با این حال، با توجه به سابقه تحولات سیاسی در منطقه و رویکرد تعیین شده در سیاست خارجی ایران، تهران بارها اعلام کرده از «گفت وگو برای حل بحران‌های بین‌المللی» و تلاش کشورها از جمله ژاپن در این فرایند، استقبال و از آن حمایت می‌کند.
** نقش عمان و سوئیس
برآیند نگاه تحلیلگران و ناظران سیاسی از سفرهای متعدد دولتمردان منطقه و شرقی و اروپایی به ایران، نگرانی آنها از پیامدهای سنگین افزایش تنش‌ها بر مناسبت سیاسی و اقتصادی آنها از یک سو و تلاش برای نشان دادن نقش و اثرگذاری آنها در مسائل بین‌المللی و به دست آوردن جایگاهی در این زمینه از سوی دیگر است.
اواخر اردیبهشت سال جاری بود که «حنینه المغیری» سفیر عمان در واشنگتن به تارنمای آمریکایی المانیتور اعلام کرد، اگر ایران و آمریکا بر مؤثر بودن میانجی گری مسقط باور داشته باشند، این کشور برای حل تنش دو طرف آمادگی دارد.
عمان روابط نزدیکی با ایران و آمریکا دارد و در سال‌های گذشته نقش واسطه مذاکرات بین تهران و واشنگتن را ایفا کرد.
با توجه به این سابقه، عمان بارها اعلام کرده که مایل است نقش دیگری در تنش زدایی بین دو کشور داشته باشد.
این کشور بارها اعلام کرده که در سیاست داخلی کشورها دخالتی نمی‌کند و تلاش خود را به میانجیگری در حل بحران‌های منطقه‌ای معطوف خواهد کرد.
یک روز بعد از سخنان سفیر عمان در واشنگتن، «یوسف بن‌علوی» وزیر امور خارجه عمان با توجه به افزایش تنش‌ها میان آمریکا و ایران در سفری از پیش اعلام نشده به تهران در دیدار با محمدجواد ظریف گفت که هدف او از این دیدارها، تلاش برای مهار تنش‌های رو به فزونی در منطقه است.
بن علوی با توجه به این دیدارها گفته ایرانی‌ها آماده‌اند در مورد سیاست خارجی خود گفت‌وگو کنند اما در شرایط متفاوت و نه زیر فشار.
عمان یکی از دلایل خود برای تلاش جهت رفع تنش میان تهران و واشنگتن در منطقه را پیامدهای سنگین آن برای دیگر کشورهای منطقه دانسته و تصریح کرده است: «… همه می‌دانند که اگر اوضاع بدتر شود بقیه دنیا همه ضرر می‌کنند.»
مقام‌های کشورهایی همچون عمان خود نیز به صراحت اعلام کرده‌اند نقش میانجیگری از نگاه ترغیبی به ایران برای ورود به مذاکرات نداشته و صرفاً حامل پیام بوده و آثار تبعات این تنش‌ها در منطقه را نگران کننده می‌دانند.
همانطور که وزیر خارجه عمان نیز در این زمینه به «بی. بی. سی» گفته «ما آنگونه که می‌گویند نقش میانجی نداریم.»
تحلیل‌ها از سفر وزیر خارجه عمان به تهران سبب شد تا «محمود واعظی» رئیس دفتر رئیس جمهوری اعلام کند بن علوی برای میانجیگری میان ایران و آمریکا به تهران نیامده بود.
یکی از دلایل گمانه‌زنی‌ها از چرایی سفر این مقام عمانی به ایران، سفر غیرمنتظره رئیس جمهوری سوئیس به واشنگتن آن هم چند روز پیش از حضور بن علوی در تهران بود.
سفر رئیس جمهوری سوئیس به واشنگتن و دیدار او با ترامپ نیز سوژه اصلی رسانه‌ها در طرح دوباره موضوع میانجیگری برن میان تهران و واشنگتن بود.
با توجه به نبود روابط دیپلماتیک میان ایران و آمریکا، سفارت سوئیس در هر دو کشور حافظ منافع تهران و واشنگتن است.
برخی رسانه‌های غربی از جمله روزنامه انگلیسی «سان: اعلام کرد که رئیس‌جمهوری آمریکا در دیدار با همتای سوئیسی خود در کاخ سفید، میانجیگری او در تنش‌های اخیر منطقه‌ای با ایران را خواستار شده است.
بعد از این سفر بود که اعلام شد دونالد ترامپ برای تسهیل تماس ایران با آمریکا جهت مذاکرات، شماره تلفنی را به سفارت سوئیس به عنوان کانال دیپلماتیک آمریکا در ایران داده تا در اختیار مقام‌های این کشور (ایران) قرار دهد.
** عراق نگران از افزایش تنش‌ها
عراق از دیگر کشورهای همسایه ایران است که حضور چندی پیش مسئولان این کشور در تهران و دیدارها با سران نظام از یک سو و سفر محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه به بغداد از سوی دیگر سبب شد از تلاش این کشور برای «میانجیگری بغداد میان تهران و واشنگتن» سخن گفته شود.
البته جرقه این مساله را «سید عمار حکیم» رهبر جریان حکمت ملی عراق زد.
وی ۲۹ اردیبهشت سال جاری در دیدار با «جوی هود» کاردار آمریکا در بغداد گفت: این کشور با توجه به روابط خوبی که با ایران و آمریکا دارد می‌تواند در تنش اخیر میان دو طرف، نقش میانجیگری ایفا کند.
حکیم افزود: ما خطراتی که در نتیجه درگیری بین آمریکا و ایران، عراق را احاطه کرده است درک می‌کنیم.
به گفته رهبر جرین حکمت ملی عراق، «تأثیرپذیری بغداد از این درگیری به این دلیل نیست که مواضع معینی اتخاذ کرده بلکه به این دلیل است که عراق در قلب منطقه واقع شده و ما باید در دور کردن عراق از هرگونه آثار احتمالی این درگیری جدی باشیم، زیرا زمانی که بر طبل جنگ کوبیده می‌شود عقل و منطق از بین می‌برد.»
چندی بعد از سخنان حکیم، «عادل عبدالمهدی» نخست وزیر عراق در سفری رسمی به تهران، با رئیس جمهوری و رهبر معظم انقلاب دیدار و گفت‌وگو کرد.
وی اعلام کرد که نقش میانجی میان ایران و آمریکا را با هدف آرام کردن اوضاع و جلوگیری از بدتر شدن آن برعهده دارد و در صورت لزوم، میزبانی هرگونه نشست احتمالی میان دو طرف را برعهده خواهد گرفت.
وی بعد از سفر به تهران، اعلام کرد در چارچوب این رایزنی‌ها به قطر و کویت سفر خواهد کرد.
با وجود اظهارات مقام‌های عراقی، منابع رسمی ایران و آمریکا در این زمینه سخنی در تأیید آن بیان نکرده‌اند.
از نگاه ناظران سیاسی، بغداد تلاش دارد از این پس نقش بیشتری در منطقه برعهده گیرد.
این کشور می‌داند در صورت بروز هرگونه درگیری میان ایران و آمریکا، دامن عراق را نیز خواهد گرفت؛ بنابراین تلاش دارد با اقدامات دیپلماتیک، از این تنش‌ها بکاهد.
** تلاش روسیه در حد گفتمان
براساس آنچه که رسانه روسی اعلام کردند، مسکو به همراه پنج کشور دیگر برای حل وضعیت کنونی بین ایران و آمریکا تلاش می‌کنند.
این مطلب را چندی پیش خبرگزاری ریانووستی به نقل از یک مقام نزدیک به نخست وزیر عراق اعلام کرده و گفته روسیه همچون عراق، سوئیس، عمان و ژاپن و قطر برای میانجی گری بین ایران و آمریکا تلاش می‌کند.
با این حال، به جز طرح این مسائل در رسانه‌ها، اقدام عملی در این زمینه از سوی مسکو صورت نگرفته است.
** قطر به دنبال حضور مؤثر در منطقه
در میان تلاش کشورهای مختلف بویژه منطقه برای کاهش تنش میان تهران و واشنگتن، «شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی» وزیر امور خارجه قطر نیز در هفته‌های اخیر اعلام کرد که این کشور در حال انجام گفت‌وگوهای جداگانه بین دولتمردان ایران و آمریکاست.
این مقام قطری چندی پیش به تهران آمد و دیدارهای با مقامات ایران داشت.
وزیر امور خارجه قطر در این زمینه گفت، ما برای کاهش تنش بین ایران و آمریکا تلاش می‌کنیم و مذاکراتی برای تحقق این امر با دو طرف انجام می‌دهیم.
در این زمینه عباس موسوی سخنگوی وزارت امور خارجه در نشست خبری هفتگی اعلام کرد که دولتمردان قطر در سفر به تهران نگرانی‌های خود از این تنش‌ها را با مقام‌های ایران در میان گذاشتند و نظرهای خود را نیز مطرح کردند.
موسوی تصریح کرد که از طرف ایران، کشوری مأموریتی برای مذاکره ندارد؛ ما شنونده نظرهای کشورهای دوست در ارتباط با مسائل منطقه هستیم.
** انفعال اروپا
هرچند از میان کشورهای اروپایی، «هایکو ماس» وزیر خارجه آلمان روز گذشته (دوشنبه ۲۰ خردادماه) در سفر منطقه‌ای خود، با حضور در تهران با ظریف همتای ایرانی خود درباره موضوع‌های منطقه، بین‌المللی و بویژه برجام گفت‌وگو کرد، اما اروپا نشان داده ناتوان در برابر سیاست‌های تهاجمی آمریکا در جهان است.
با توجه به اینکه اروپا بر حضور کامل ایران در توافق هسته‌ای تاکید دارد، این مقام آلمانی گفت که «تحقق منافع اقتصادی ایران در پی برجام، تا حدی زیادی بدون آمریکایی‌ها دشوار است.»
در واقع این اظهارات مقام آلمانی با توجه به جنگ اقتصادی آمریکا علیه ایران و تلاش برای تخریب کامل توافق هسته‌ای، نشان داد که اروپا در عمل چیزی برای ارائه ندارد و نمی‌توان انتظار داشت در تحقق کانال مالی «اینستکس» طبق خواسته مسئولان سیاست خارجی و اقتصادی کشور عمل کند.
موضوعی که سخنگوی وزارت خارجه نیز به آن اشاره و تصریح کرد که با وجود مهلت ۶۰ روزه ایران به اروپا برای تحقق تعهدات برجامی، هنوز اقدام عملی از آنها شاهد نیستیم.
** فرجام سخن
در زمینه سفرهای مقام‌های خارجی به تهران و همچنین ایران به دیگر کشورها محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه شنبه هفته جاری در مراسمی اظهار داشت: سفرهای متعدد مقام‌های خارجی همچون نخست وزیر ژاپن و وزیر امور خارجه آلمان به تهران و برنامه سفر آقای روحانی به قرقیزستان و تاجیکستان، فرصتی برای جمهوری اسلامی ایران در جهت تبیین سیاست‌های خود، آینده پیش‌رو و همچنین پیدا کردن راه حل برای برخورد با سیاست‌هایی است که همه دنیا را هدف قرار داده است.
مقام‌های ایران بارها اعلام کرده‌اند که تهران در سیاست خارجی خود همیشه بر احترام متقابل به حاکمیت ملی و تمامیت ارضی و عدم مداخله تاکید و تصریح دارد که همه کشورهای جامعه جهانی از جمله آمریکا نیز در روابط با ایران باید به آنها گردن نهند.
تحلیلگران و ناظران سیاسی نیز بر این موضوع صحه گذاشته‌اند که سیاست بحران سازی و ایجاد مشکل در مناسبات با کشورهای دیگر بوده و سپس بدنبال رفع و رجوع آن به شیوه‌های مورد نظر خود از جمله واسطه‌گری یک کشور سوم برای مذاکره، آن هم طبق سیاست ترسیم شده کاخ سفید است.
در این زمینه رسانه چینی «چاینا ارگ» به خوبی تشریح کرده و نوشته است: ترامپ که در دنیا به ایجاد بحران شهرت یافته است، ابتدا یک مشکلی که نبوده را ایجاد می‌کند و سپس با فشار و تحریم می‌خواهد طرف مقابل بر سر میز مذاکره بیاید اما اکنون به دلیل ناتوانی در این راه، برای تسلیم کردن دیگران از حربه «بیان اظهارات مسالمت‌آمیز» و درخواست برای مذاکره استفاده می‌کند.
ترامپ در این زمینه توجیه خواست خود را دارد: اگر قرار باشد با گفت‌وگو و تلاش کشور سوم با میانجیگری، راهی برای برون رفت از مساله پیدا شود، در آن صورت طرف مقابل (ایران) نیز نباید چنین راه حلی را رد کند.»
آنچه که ناظران سیاسی بر آن تاکید دارند این است که تلاش برخی کشورها برای سفر به ایران با طرح موضوع‌ها و پیشنهادها برای میانجی گری، از یک سو به دلیل پیامدهای زیان‌بار افزایش تنش در منطقه بر منافع سیاسی و اقتصادی آنهاست و از سوی دیگر، تلاش برای نشان دادن خود به عنوان کشوری تأثیرگذار در منطقه و حضور بیشتر در عرصه بین‌المللی و کسب وجهه است.
اروپام ** ۲۰۲۳ ** ۱۰۷۱
نظر شما