«آبه شینزو» نخست وزیر ژاپن بعد از ۴۱ سال با هیاتی بلند پایه وارد تهران شد و مورد استقبال رسمی رئیس جمهوری قرار گرفت. وی قرار است فردا پنج شنبه هم با رهبر انقلاب اسلامی دیدار کند. طی روزهای اخیر حرف و حدیث زیادی پیرامون اهداف این سفر در فضای رسانه‌ای مطرح شده بود. بعد از اقدامات خصمانه اخیر آمریکا علیه ایران و احتمال افزایش تنش‌ها در منطقه، یکی از گمانه هایی که حول این سفر وجود دارد، استفاده از ظرفیت نخست وزیر ژاپن در جهت کاهش این اصطکاک است. آبه صبح امروز در فرودگاه توکیو و قبل از عزیمت به تهران هدف خود را کاهش تنش در منطقه خاورمیانه عنوان کرده است.
تعلل اروپایی‌ها از تأمین منافع برجامی ایران، باعث شده تا بازیگر تازه نفسی که انگیزه‌های جدی برای کاهش تنش در منطقه دارد وارد میدان شود و به نظر می رسد ژاپن با توجه به روابط حسنه با ایران و آمریکا، و وابستگی گسترده با انرژی خاورمیانه در این خصوص انگیزه‌های لازم را دارد.
یکی از مسائل و مباحثی که در روزهای اخیر درباره این سفر مطرح شد، این است که آبه حامل پیام ویژه ای از طرف آمریکا برای ایران است، فارغ از تمام گمانه زنی‌ها در این خصوص و بر فرض صحت چنین موضوعی، با توجه به اینکه جمهوری اسلامی ایران روابط و تصمیمات خود را بر اساس حفظ منافع ملی و در نظر داشت اصولی چون عزت، حکمت و مصلحت تنظیم و تعریف می‌کند، پیام احتمالی آمریکا هم در همین چهارچوب بررسی، و پاسخ مناسب و متناسب با منافع ایران داده خواهد شد.
موضوع دیگری که پیرامون این سفر پررنگ و در خصوص آن بحث‌هایی شده است، دیدار نخست وزیر ژاپن با مقام معظم رهبری است که دیروز علی ربیعی سخنگوی دولت هم آن را تأیید کرد. دیدار مقامات و رؤسای دولت‌های خارجی با مقام معظم رهبری طی سال های گذشته امری عادی و طبیعی بوده و نباید دیدارهایی که رؤسای دولت‌ها با مقام معظم رهبری را حاوی و حاکی از مفهوم و برداشت خاصی تلقی کرد. از این جهت دیدار نخست وزیر ژاپن هم با ایشان امری مستثنا از دیدارهای اینچنینی نیست.
روابط ایران و ژاپن بر پایه‌هایی استوار است که نیازهای طرفین مبنا و پایه آن را تعریف می‌کند چرا که منافع حاصل از گسترش روابط امری دو طرفه است. دولت ژاپن به عنوان یکی از خریداران سنتی نفت ایران، نیازمند بهره مندی از ظرفیت‌های منطقه غرب آسیا و خلیج فارس بویژه انرژی این منطقه است. بر همین اساس سفر نخست وزیر ژاپن به ایران در چهارچوب معادلات و روابط دو جانبه و تقویت آن تعریف می‌شود و القای این گزاره که دیدار آقای آبه با مقامات جمهوری اسلامی ایران در راستای اهداف و رساندن پیام‌های رئیس جمهور آمریکاست، گمانه و تحلیلی ناقص از این سفر مهم است ضمن اینکه اگر پیام یا پیشنهادی هم در این رابطه در میان باشد امری طبیعی است و نمی‌تواند ساختارها و تعاریف ثابت و اساسی حاکم بر سیاستهای جمهوری اسلامی را متأثر از خود کند. سیاستهای جمهوری اسلامی ایران منبعث از منافع ملی است و بر همین اساس نیز مقامات اجرایی کشور برای هر پیشنهاد و پیامی، پاسخ درخور، مناسب، مقتضی و متناسب خواهند داشت.
بر این اساس نخست وزیر ژاپن اگر هم حامل پیامی است، بر اصل ماجرا که منافع ملی طرفین، روابط دوجانبه و گسترش همکاری هاست، تفوق نمی‌یابد. در این رهگذر ژاپن طبیعتاً نگران و پیگیر منافع خود در منطقه خاورمیانه، خلیج فارس و ایران است نه روابط ایران و آمریکا. ۸۰ درصد اقتصاد ژاپن مرتبط با منطقه خلیج فارس است و طبیعتاً این موضوع می‌تواند محور برنامه‌ها و اهداف سفر نخست وزیر ژاپن باشد، ضمن اینکه دور از ذهن نیست مقامات دو کشور پیرامون دیگر مسائل بین المللی از جمله جو و معادلات حاکم بر روابط ایران و آمریکا بحث و تبادل نظر کنند.
امسال نودمین سال روابط ایران و ژاپن است، با توجه به حجم بالای منافع این کشور در منطقه خلیج فارس، سفر آقای آبه در این مقطع به تهران را باید به فال نیک گرفت و قطعاً مقامات دو کشور سطح معاملات تجاری و گسترش روابط سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، روابط بانکی و مالی را محور گفت و گوهای خود قرار خواهند داد.
ژاپن به عنوان یک قدرت غیر قابل انکار اقتصادی به دنبال بهره برداری از این ظرفیت در معادلات بین المللی و ارتقای جایگاهش در مناسبات جهانی است. هرچند این نقش آفرینی در بستر ساختارهای مسلط حاکم در عرصه بین الملل پیگیری می شود. روابط ایران و ژاپن بویژه در دهه های اخیر ماهیت اقتصادی داشته است. ژاپن برای تامین انرژی مورد نیاز صنایع خود به نفت و بازار ایران نیازمند است و از طرف دیگر ایران نیز ژاپن را همواره به عنوان یکی از خریداران عمده نفت و تأمین کالاهای صنعتی و فناوری قلمداد نموده‌است.
روابط بازرگانی بین دو کشور مخصوصاً از هنگام نخستین مرحله افزیش قیمت نفت خام در سال ۱۹۷۳، افزایش شدیدی نشان می‌دهد. در سال ۱۹۷۷، ژاپن کالاهایی به ارزش حدود ۹۳ میلیارد دلار به ایران صادر کرد و متقابلاً ۲۴ میلیارد دلار از ایران واردات داشت که بدین ترتیب، حجم روابط تجاری در مقایسه با سال ۱۹۶۷، یعنی حدوداً ده سال قبل از آن، ۱۰ برابر افزیش یافت.
در حال حاضر حجم روابط تجاری ایران و ژاپن به دلایل متعدد از جمله تحریم‌ها و فشارهای ظالمانه آمریکا در سطح قابل قبولی نیست. لغو معافیت خرید نفت ایران از مهمترین عواملی است که می تواند سطح مراودات تجاری دو کشور را کاهش دهد. انتظار می رود ژاپن در این زمینه گام موثری بردارد سفر نخست وزیر ژاپن می‌تواند در گسترش معادلات تجاری، افزایش حجم معاملات دو کشور و بالا بردن میزان روابط اقتصادی، بانکی و صنعتی به دو کشور کمک کند. پر واضح است با عبور ایران از شرایط کنونی ژاپن می‌تواند مقصد خوب و مطمئنی برای کالاهای صادراتی ایران و بالعکس باشد.