شهرنشینی و خانه‌های ۴۰ تا ۵۰ متری به ویژه در کلان‌شهرها به معضلی برای نحوه تربیت کودکان تبدیل شده است، کودکان سرشار از نشاط و طراوت که نیاز دارند انرژی خود را تخلیه کنند در حالی که در چهاردیواری‌های چند متری این کار امکان‌پذیر نیست و با هر جنب‌وجوشی، زنگ در خانه به اعتراض همسایه‌ها به صدا در می‌آید، حال این سوال پیش می‌آید که کودکان باید انرژی خود را کجا تخلیه کنند و هم‌زمان درس زندگی بیاموزند.
۳۰ سال پیش فنلاند جواب این سوال را پیدا کرد و به سمت ایجاد مراکزی به عنوان مدارس طبیعت رفت با این هدف که کودکان در کنار تخلیه انرژی خود، بدون واسطه طبیعت را نیز لمس کنند و از تجربه قدمت ۴.۶ میلیارد سالی طبیعت بهره‌مند شوند از این رو تلاش کردند تا حال و هوای نظام آموزشی را تغییر دهند.
کمی بعدتر و یا هم‌زمان با فنلاند، کشورهای سوئد، نروژ و دانمارک نیز احداث مدارس طبیعت را آغاز کردند و این ایده، پس از گذر از کشورهای آمریکا، کانادا، ژاپن، اندونزی و مالزی پنج سال پیش وارد ایران شد اما مدتی است ناقوس تعطیلی این مدارس به صدا در آمده است و سازمان محیط زیست می‌گوید که ما وظیفه‌ای برای راه‌اندازی مدارس طبیعت نداریم و جزو وظایف آموزش و پرورش است در حالی که آموزش و پرورش می‌گوید که چنین وظیفه‌ای در قوانین آن وزارتخانه نیامده است.
این در حالی است که محمد درویش دبیر سیاست محیط زیست در مرکز بررسی‌های استراتژیک نهاد ریاست جمهوری معتقد است: سازمان حفاظت محیط زیست که به شدت با تخریب مایملک خود توسط جوامع بومی و محلی روبه‌رو است بهترین کار ممکن، حمایت از ترویج و گسترش مدارس طبیعت است اما متأسفانه گویا اقبالی برای این مساله در این سازمان وجود ندارد.
درویش روز سه‌شنبه در گفت‌وگو با خبرنگار علمی ایرنا گفت: ایران نخستین کشور خاورمیانه و آسیای جنوب غربی در راه‌اندازی مدارس طبیعت است و با توجه به تنوع اقلیمی، فرهنگی و تنوع زیستی در نقاط مختلف کشور، این مدارس می‌توانند در جهان منحصربه‌فرد باشند اما متأسفانه گویا آن‌طور که باید توجهی به آنها نمی‌شود.
وی افزود: البته برخی نمایندگان در فراکسیون محیط زیست مجلس و همچنین رئیس پژوهشکده محیط زیست قول دادند برای جلوگیری از تعطیلی این مدارس تلاش کنند، در صحبتی که با رئیس پژوهشکده محیط زیست داشتم گفت که مدارس طبیعت در شمار وظایف سازمان حفاظت محیط زیست نیست اما در تلاشیم تا آموزش و پرورش را مجاب کنیم که این مسئولیت را به عهده بگیرند.
عضو هیأت علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها مراتع و آبخیزداری اظهار داشت: البته به نظر می‌رسد عملاً هیچ اراده‌ای وجود ندارد تا این مدارس همچنان با حمایت سازمان حفاظت محیط زیست به حیات خود ادامه دهند.
درویش یادآور شد: چندی پیش مدرسه اقتصاد در اصفهان راه‌اندازی شد، مدرسه فوتبال وجود دارد، مدارس موسیقی فعال هستند، در واقع هر سازمان با توجه به نیازهای خود تلاش می‌کند راه درستی برای رفع آنها اتخاذ کند تا ایرانیان را به نیازهایی که می‌تواند منجر به تقویت کیفیت زندگی شود، متوجه کند.
وی گفت: سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان جنگل‌ها مراتع و آبخیزداری که به شدت با تخریب مایملک خود توسط جوامع بومی و سو مدیریتی روبه‌رو هستند بهترین کار ممکن این است که از ترویج و گسترش مدارس طبیعت حمایت کنند تا به این ترتیب نسلی در این سرزمین شکل گیرد که اهمیت حفظ محیط‌زیست را بشناسد و هوای طبیعت خود را داشته باشد.
درویش افزود: به نظر می‌رسد هیچ نهاد و ارگان دیگری به اندازه این دو سازمان برای حمایت از مدارس طبیعت انگیزه ندارد و شاید بر زمین ماندن این طرح، این است که برخی مدیران این دو سازمان عملاً به محیط زیست و حفاظت از آن علاقه‌ای ندارند و حاضر نیستند بیش از آنچه در قانون برای آنها محقق شده تلاش کنند و شرایط را تغییر دهند.
این فعال محیط زیست تاکید کرد: نتایج برخی اقدامات مانند جمع کردن درختان خشک از کف جنگل‌های شمال، قطع برخی درختان سرزنده و شاداب مانند کهور در هرمزگان و یا تلف شدن نیمی از ۱۰ گورخر ایرانی در روند زنده‌گیری نشان می‌دهد هیچ بضاعت علمی در این زمینه‌ها در کشور وجود ندارد در حالی که از دولتی که خود را دولت محیط زیست می‌داند بیش از اینها انتظار می‌رود.
درویش با بیان اینکه پیش از این بیش از ۷۰ مدرسه طبیعت در کشور فعال بود، گفت: با توجه به نحوه زندگی در دنیا و همچنین کشور ما، امکان لمس بی‌واسطه طبیعت برای بخش بزرگی از مردم کاهش یافته است از این رو نخبگان به این نتیجه رسیدند ادامه این روند نسلی بی‌تفاوت نسبت به محیط زیست بار خواهد آورد، بر همین اساس در تلاش برای تغییر بر آمدند که نتیجه آن ایجاد مدارس طبیعت است که در آن امکان لمس طبیعت از نزدیک برای کودکان فراهم شده است.
وی افزود: در این مدارس بخش زیادی از وقت کودکان زیر ۱۲ سال در دل طبیعت می‌گذرد تا به این ترتیب بتوانند به شکلی ملموس از واقعیت‌های طبیعت سرزمینشان آگاهی پیدا کنند، درخت و حیوانات را از نزدیک ببینند و به این ترتیب عاشق سرزمینشان شوند، مساله این است اگر بتوانیم نسلی ترتیب کنیم که عاشق سرزمینش باشد وقتی بزرگ می‌شود در جایی که عاشقش باشد زباله را رها نمی‌کند، جنگلش را حفظ می‌کند و داشتن دریایی تمیز و زیبا برایش مهم می‌شود.
درویش اظهار داشت: علاوه بر اینها، تحقیقات نشان داد که مدارس طبیعت باعث می‌شود تا ضریب یادگیری کودکان حداقل ۲۴ درصد افزایش یابد، بیش‌فعالی تا ۴۰ درصد کاهش یابد، کار تیمی و گروهی که الان در نظام آموزش و پرورش ما عملاً کنار گذاشته شده تقویت شود.
وی گفت: اگر این مدارس جمع شوند اولاً چند هزار نفر تسهیل‌گری که بیشتر آنها از دانشجویان و فارغ‌التحصیلان رشته‌های محیط‌زیست و آموزش هستند، بیکار می‌شوند، امیدی که برای ایجاد بازار اشتغال برای یک و نیم میلیون نفر از این افراد وجود داشت با این کار از بین می‌رود، همچنین از طرف دیگر امیدی که برای تربیت نسلی دوستدار محیط زیست وجود داشت تا حافظ سرزمینش شود نیز کم‌رنگ می‌شود.
آموزش و پرورش متولی صدور مجوز مدرسه است
همچنین مدیرکل دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست در گفت‌وگو با خبرنگار علمی ایرنا گفت: مدارس طبیعت در دوره‌ای که از طرف دفتر آموزش و مشارکت مردمی وقت سازمان مجوز می‌گرفت نیز با مخالفت دفتر حقوقی آن با دلایل مشابه زمان حاضر، (برای صادر نکردن مجوز تأسیس مدارس طبیعت) روبه‌رو بود، می‌دانید که هر گونه اعطای مجوز تأسیس از نهادهای دولتی و حتی خصوصی، باید با موافقت و تأیید بخش حقوقی ارگان ذیربط انجام شود در غیر این صورت از وجاهت قانونی برخوردار نخواهد بود.
ژیلا آقایی افزود: مساله این است که در هیچ‌یک از قوانین مترتب بر وظایف سازمان حفاظت محیط زیست به صدور مجوز تأسیس مدرسه اشاره‌ای نشده و در واقع نهاد متولی آن آموزش و پرورش کشور است که مجاز به صدور تأسیس مدرسه است.
وی تاکید کرد: البته قطعاً سازمان حفاظت محیط زیست با ایده مدارس طبیعت نه تنها مشکلی ندارد که معتقد است کودکان مهم‌ترین جامعه هدف آموزش‌های زیست محیطی هستند چه به صورت مستقیم و رسمی و چه غیر رسمی و غیر مستقیم، رئیس سازمان نیز هر بار در سخنرانی‌های خود و حتی در نشست‌های داخلی با مدیران ستادی و استانی سازمان تاکید اول را بر آموزش و اجتماعی کردن محیط زیست دارد.
آقایی گفت: در واقع مشکل صدور مجوز تأسیس مدارس طبیعت، قانونی نبودن آن از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست است و آنچه به صراحت در قوانین بالادستی ضامن فعالیت‌های سازمان، از جمله بند «د» ماده ۶ قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست آمده، آموزش‌های زیست محیطی است و ایجاد مراکز آموزشی برای تأمین نیروی انسانی متخصص محیط‌زیست و در هیچ کجا به تأسیس مدرسه اشاره‌ای نشده است.
وی درباره تعداد مدارس طبیعت در کشور گفت: بر اساس آمارهای غیر رسمی، ۷۷ مدرسه طبیعت در کشور فعال بود اما تا سال ۱۳۹۶ که دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان محیط زیست مجوز فعالیت را صادر می‌کرد تعداد ۵۰ مدرسه، گزارش شده بود.
مدیرکل دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست افزود: برای یافتن راه‌حلی با هدف ادامه کار مدارس طبیعت با فراکسیون محیط زیست مجلس شورای اسلامی جلساتی برگزار کردیم اما نماینده آموزش و پرورش در هیچکدام از این جلسات حضور نیافت از این رو از نظر و عقیده آنها نسبت به این موضوع مطلع نیستیم.
وی ادامه داد: مدرسه طبیعت یک شورای هماهنگی دارد و در جلسات متعددی که با آنها داشتیم قرار شد راهکارهای جدید ارائه دهند اما عملاً اتفاقی نیفتاد و هنوز حتی یک جمله از آنها دریافت نکرده‌ایم.
آقایی تاکید کرد: سازمان محیط زیست با ایده مدرسه طبیعت مخالف نیست اما مدارس تأسیس شده حتی بدیهی‌ترین استانداردهای یک چنین مرکزی را هم نداشت، از دستورالعمل‌های لازم برخوردار نبود؛ آموزش مدیر و تسهیل‌گران آن علمی و قابل اعتماد نبود، بنابراین این مشکلات باید حل می‌شد تا بتوانند با اقتدار به فعالیت خود ادامه دهند، در واقع باید با آسیب‌شناسی، ضعف‌ها مشخص می‌شد اما عملاً اقدامی صورت نگرفت در حالی که باید از ابتدا با یک روال درست و ساختار مشخص پیش می‌رفت.
مدارس طبیعت یک نهاد پرورشی است نه آموزشی
عضو بنیاد کودک و طبیعت که در خصوص تحقق تجربه طبیعت برای کودکان فعالیت می‌کند، در گفت‌وگو با خبرنگار علمی ایرنا درباره فعالیت مدارس طبیعت گفت: زمانی که مدارس طبیعت از سازمان حفاظت محیط زیست مجوز می‌گرفت، نمایندگانی از مدارس با سازمان محیط زیست در ارتباط بودند و با عنوان شورای هماهنگی با سازمان جلساتی داشتند، اما چون سازمان محیط زیست ابتدا اعلام کرد که دیگر مجوز جدیدی صادر نمی‌شود و بعد هم مجوزهای مدارس را باطل کرد، دیگر چنین گروهی از سال گذشته وجود ندارد.
بهار کیایی افزود: در دوران ریاست جدید سازمان محیط زیست، نمایندگان مدارس ابتدا یک سری جلسات با سازمان محیط زیست داشتند که سازمان اعلام کرد برای داشتن مجوز، باید تعهد دهید که مسئولیت کار بر عهده خودتان است و مدارس طبیعت هم قبول کردند و تعهد دادند، اما بعد از آن اعلام کردند که دیگر سازمان محیط زیست مجوز جدید نمی‌دهد و مدارس طبیعت باید مجوز شأن را از آموزش و پرورش بگیرند و فعالان مدارس بعد از مراجعه به آموزش و پرورش متوجه شدند که این امر بدون هماهنگی با وزارت آموزش و پرورش، اعلام شده است.
وی ادامه داد: سازمان محیط زیست به ادارات استانی اعلام کرده بود مجوزهای مدارس طبیعت باطل است، در حالی که یک سری افراد دغدغه‌مند، در این مجموعه‌ها سرمایه‌گذاری کرده و تعدادی نیز شاغل شده بودند از این رو تعداد زیادی متضرر شدند اما سازمان محیط‌زیست در این زمینه پاسخگو نبود.
کیایی گفت: هر یک از افراد فعال در این مجموعه‌ها، سراغ آموزش و پرورش استان خود رفتند و آنها گفتند که این کار بر عهده ما نیست از این رو موضوع را از نمایندگان مجلس در شهرهایشان و دولت پیگیری کردند، در نتیجه، فراکسیون محیط زیست مجلس پیگیر موضوع شد و با حضور نمایندگان سازمان محیط زیست و آموزش و پرورش جلسات متعددی برگزار شد که در آن جلسات نمایندگان مجلس با صراحت اعلام کردند که مسئولیت این کار بر عهده سازمان محیط زیست است.
وی ادامه داد: فراکسیون محیط زیست از مرکز پژوهش‌های مجلس خواست این موضوع را از لحاظ قانونی و حقوقی بررسی کند و در گزارش این مرکز عنوان شد که مدارس طبیعت چون آموزش رسمی ندارند و فقط اسمشان مدرسه است، با توجه به ظرفیت‌های قانونی سازمان محیط زیست می‌توانند زیر مجموعه این سازمان باشند چون یکی از کارهای سازمان محیط زیست، ایجاد فرصت‌هایی برای آموزش و ایجاد گرایش‌های محیط زیستی است و این کار را از طریق بخش غیردولتی و گروه‌های فعال انجام می‌دهد.
عضو بنیاد کودک و طبیعت تاکید کرد: ما می‌گوئیم طبیعت می‌تواند آموزگار کودکان باشد، طبیعت یک نوع مدرسه است و مدرسه طبیعت جایی است که بچه‌های کوچک در فضایی امن و در طبیعت بازی می‌کنند و امکان شناخت عظمت طبیعت و خلقت را دارند، از این رو بر این الگوی کاملاً بومی که مانند حیاط خانه‌ها و محیط‌های کودکی ما در شهر و روستا فضایی برای بازی بچه‌هاست، نام مدرسه طبیعت را گذاشته‌ایم، در جاهای دیگر دنیا هم اسم این مجموعه nature school است و سازمان محیط زیست در زمانی که مجوز می‌داد با همین اسم بود.
این فعال محیط زیست یادآور شد: این مدارس نهادهای پرورشی هستند، حتی یک کلمه هم آموزش رسمی نمی‌دهند و کودکان در این مدارس آن چیزی که در زندگی آپارتمانی کنونی در رابطه با طبیعت ندارند را به دست می‌آورند و این یکی از نیازهای اصلی آنها برای رشد و سلامت و یادگیری‌شان است درحالی‌که بچه‌ها در مدارس آموزش می‌بینند، ما دیگر نیازی به آموزش کودک در آن سن نمی‌بینیم و اصلاً ما صلاحیت آموزش نداریم و دنبال آن هم نیستیم.
وی ادامه داد: مرکز پژوهش‌های مجلس که سازوکار و قوانین مختلف مدارس طبیعت را بررسی کرد نتیجه آن این بود؛ نخست اینکه قانون نمی‌گوید هر نهادی که نامش مدرسه است باید زیر مجموعه آموزش و پرروش باشد مانند مدرسه فوتبال که زیر مجموعه آموزش و پرورش نیست، دوم اینکه مدارس طبیعت آموزش رسمی ندارند به این دلیل آموزش و پرورش متولی آنها نیست، اگر هم مدارس طبیعت بخواهند زیر مجموعه آموزش و پرورش شوند باید آموزش رسمی داشته باشند که این اصلاً در ساختار مدارس طبیعت نیست.
کیایی گفت: بعد از آن ما نامه‌ای به رئیس جمهوری نوشتیم و با توجه به سردرگمی خود، خواستار تعیین تکلیف موضوع مجوزها شدیم و در صورت ممکن نبودن فعالیت این مجموعه‌ها و سازوکارهای حقوقی پیشین، شرایط و امکان موجود در بدنه دولت برای قانونی کردن این فعالیت و تعریف مجوزهای لازم در چارچوب شرایط و قوانین دولت جمهوری اسلامی ایران بررسی شود تا فعالان، شاغلان و سرمایه‌گذاران این حوزه بیش از این با مخاطره مواجه نشوند و راهکاری برای کاهش نگرانی تعداد زیادی از خانواده‌هایی پیدا شود که فرزندانشان از خدمات این مجموعه‌های پرورشی بهره‌مند می‌شدند و با توجه به تأثیرات مثبتی که این فضاها بر سلامت جسم و روان کودکانشان داشته است، خود پیگیر و خواهان استمرار این فعالیت هستند.
وی اظهار داشت: اینکه سازمان حفاظت محیط زیست کارها و گزارش نتایج جلسات را به شورای هماهنگی ارجاع می‌دهد باید بگویم که از دو سال پیش که سازمان اعلام کرد دیگر مجوز مدارس طبیعت را صادر نمی‌کند؛ این شورا منحل شده و بعد از آن چندین جلسه در مجلس و دولت درباره این موضوع با حضور نمایندگان سازمان محیط‌زیست برگزار شده است.
وی گفت: اکنون دیگر برای مدارس طبیعت مجوزی صادر نمی‌شود و برخی مراکز با تحقق تجربه طبیعت با مجوزهای پیشین فعالند، همه کنشگران این حوزه منتظر تعیین تکلیف موضوع از سوی دولت و مجلس هستند، با توجه به ضرورت ارتباط و تجربه طبیعت در بخش‌های مختلف، این حق کودکان مورد توجه قرار گرفته است و خانواده‌ها هم خواستار فعالیت آن هستند و البته برخی مراکز مثلاً برخی مهدهای کودک که با مجوز بهزیستی فعالیت می‌کنند فضایی را برای آشنایی کودکان با طبیعت فراهم کرده‌اند.