این اقدام ایران در برابر بی‌توجهی اروپایی‌ها به تعهدات برجامی خود انجام شد و ظرفیت تولید غنی سازی اورانیوم ۳.۶۷ درصد از مرز ۳۰۰ کیلوگرم عبور کرد. به گفته وزیر خارجه کشورمان گام بعدی ایران عبور از سقف غنی سازی ۳.۶۷ درصد است. به گزارش گروه نشریات خبری؛ ظریف دیروز در پاسخ به سؤالی درباره روند اجرای سازوکار مالی ایران و اروپا موسوم به «اینستکس» گفت: اروپایی‌ها تعهد کردند که فروش نفت ایران را تضمین کنند که این کار را نکردند، تعهد کردند که حمل و نقل را تضمین کنند که این کار را هم نکردند. همچنین تضمین بازگشت دارایی‌های ایران و عوائد فروش نفت را تعهد کرده‌اند. «اینستکس» مقدمه تعهداتی است که هنوز به‌صورت کامل اجرا نشده است. این اقدامات و نیز واکنش‌های جهانی به آن امروز در فضای سیاسی-رسانه‌ای کشور بازتاب گسترده‌ای داشت.
در این میان جریان سیاسی اصلاح طلب و رسانه‌های منتسب به آن ضمن تأیید سیاست‌های متناقض و فشارهای حداکثری آمریکا علیه ایران، جهت خنثی سازی این سیاست‌ها و منزوی ساختن آمریکا و جلوگیری از اجماع جهانی علیه کشورمان "دیپلماسی" را به عنوان بهترین گزینه و اهرم توصیه می‌کنند و نوشتند: دیپلماسی حکم می‌کند که نه‌فقط نگذاریم آمریکا علیه کشور ما اجماع‌سازی کند؛ بلکه ما علیه آمریکا دست به چنین کاری بزنیم و اگر هم از پسِ اجماع‌سازی برنمی‌آییم، دست‌کم دست به ائتلاف‌سازی بزنیم. (شرق) این رسانه‌ها در همین راستا ضمن اذعان به کاستی‌های اینستکس تاکید می‌کنند که ایران قدم‌های بعدی را باید با احتیاط و هوشمندانه بردارد: باید با واقعیت‌ها جلو رفت و شرایط را عاقلانه تحلیل کرد. باید اینستکس را با همه ضعف‌ها و محدودیت‌هایش پذیرفت و به سهم خود با سازگاری و تعامل دیپلماتیک در جهت تقویت آن گام برداشت. (اعتماد)
در مقابل رسانه‌های اصولگرا ضمن انتقاد از اینستکس، در راستای کم اهمیت نشان دادن تأثیر دیپلماسی برای کاهش فشارها علیه کشورمان به انتقاد از رویکرد مبتنی بر تنش زدایی و اعتدال دولت پرداختند و نوشتند: همین رویکرد چندساله‌ای که شاکله مسئولیت و مدیریت اجرایی را بر دوش دیپلماسی انداخت و دیپلماسی را نیز به ادامه توافق نامتوازن به هر قیمت -ولو گم شدن استراتژی و هدف توافق- منحصر کرد. (کیهان)
رسانه‌های اصلاح طلب
این رسانه‌ها در حالی که به تنش میان ایران و آمریکا و راه‌های خروج از آن می‌پردازند، محورهایی را نیز به به ارزیابی اینستکس و اقدامات برجامی ایران و نیز واکنش‌های جهانی به این اقدامات اختصاص داده‌اند.
تنش میان ایران و آمریکا
-آرمان در یادداشتی به قلم یک کارشناس مسائل آمریکا نوشت: در خصوص ایران دونالد ترامپ تلاش‌های خود را یا به صورت سلبی و یا به صورت ایجابی انجام خواهد داد؛ ایجابی از آن جهت که کاخ سفید با کاهش و تعدیل برخی از فشارها و محدودیت‌ها، بستر یک مذاکره را شکل خواهد داد و سلبی از آن نگاه که دونالد ترامپ با شدت بخشیدن تحریم‌ها و نیز افزایش سایه تنش نظامی، ایران را وادار خواهد کرد که در راستای اهداف خود گام بردارد. ترامپ با خروج از برجام و بازگشت تحریم‌ها به صورت عامدانه به دنبال خروج جمهوری اسلامی ایران از برجام و بازگشت توان هسته‌ای ایران نیست، بلکه ترامپ با خروج از برجام و افزایش تحریم‌ها به دنبال یک توافق بهتر از توافق اوباما از نگاه خود بود، هر چند مسیری که وی دنبال می‌کند یک مسیر غیرسازنده و مخرب است و راه به جایی هم نخواهد برد.
علی بیگدلی، تحلیلگر مسائل بین‌الملل به روزنامه آرمان می‌گوید: یک بلاتکلیفی و سرگردانی در دیپلماسی کاخ سفید به چشم می‌خورد که خیلی منطقی نیست ولی بعضی رهبران کشورها گاهی دست به چنین دیپلماسی گیج‌کننده‌ای می‌زنند تا بتوانند حریفشان را در تنگنا قرار دهند و آنها را وادار کنند تا به پیشنهاداتشان تن دهند. چندگانگی‌ای که در نظام تصمیم‌گیری کاخ سفید وجود دارد، طرف مقابل را دچار بلاتکلیفی می‌کند، هر چند گفته‌ایم که نه جنگی رخ می‌دهد و نه مذاکره‌ای صورت می‌گیرد.
وی در ادامه افزود: باب واسطه‌گری مسدود شده و نباید انتظاری برای واسطه‌گری داشته باشیم. طرف دیگر قضیه هم این است که اعلام کردیم نه جنگ و نه مذاکره می‌کنیم. بنابراین باب هر دو بسته شده ولی قابل پیش‌بینی نیست که چه اتفاقی خواهد افتاد. اگرچه تمام تلاش آمریکا هم این است که ایران را سر میز مذاکره بیاورد ولی این چندگانگی و سردرگمی که در دیپلماسی آمریکاست، نتوانسته هنوز ایران را راضی کند که خودش را برای شروع یک مذاکره آماده کند. بنابراین پیشنهادم این است که آمریکا در دیپلماسی و اظهارنظرهای خود تغییری ایجاد کند و ترامپ نباید اجازه دهد که غیر از خودش شخصیت‌های دیگر حتی مایک پمپئو و جان بولتون اظهارنظر کنند.
آرمان در گفتگو با حجت‌الاسلام سیدرضا اکرمی، نماینده پنج دوره مجلس شورای اسلامی و عضو جامعه روحانیت مبارز، به نقل از وی نوشت: امروز ترامپ تسلیحات و تجهیزات نظامی به منطقه خاورمیانه می‌فرستد و به کشورهایی مانند عربستان سعودی و امارات متحده عربی سلاح می‌فروشد تا فضای منطقه خاورمیانه را متشنج نگه دارد. در نتیجه بین سخن زیبای ترامپ درباره مذاکره و عمل زشت وی درباره جنگ‌افروزی در خاورمیانه تناسبی وجود ندارد. این رویکردی تبلیغاتی است که ترامپ در مقابل ایران در پیش گرفته است و به این وسیله تلاش می‌کند اقدامات نامشروع خود را در بین افکار عمومی جهان مشروع جلوه دهد. علی اکبر فرازی، سفیر اسبق ایران در رومانی و مجارستان در گفتگو با آرمان: اظهار داشت: تمام تلاش تندروهای آمریکایی این است که ایران مساله دیپلماسی و تعهداتش را در برجام زیر پا بگذارد. ایران به‌رغم آنکه مطرح می‌دارد که اگر تعهدات اروپایی‌ها انجام نشود ما پلن‌های دیگر را عملیاتی خواهیم کرد این مساله به هیچ عنوان به معنای خروج ایران از برجام نیست. به نظر می‌رسد تیم تندرو کاخ سفید منتظر این فرصت بوده و در حال فراهم نمودن فضای بین‌المللی هستند تا اعلام دارند که این ایران است که به دیپلماسی پاسخ نمی‌گوید. این در حالی است که ایران با بودن خود در برجام ثابت کرده است که کماکان به تعهدات بین‌المللی پایبند است و این طرف آمریکایی است که برجام را نقض کرده است… آمریکا از قانون‌شکنی و زیر پا گذاشتن مقررات بین‌المللی ایزوله شده و احساس تنهایی می‌کند. حرکت جمهوری اسلامی حرکت بسیار هوشمندانه‌ای بود و قطعاً ایران به دیپلماسی معتقد بوده و دلیلی برای خروج از برجام نمی‌بینیم. آنهایی که از برجام بیرون رفته‌اند اگر فکر می‌کنند اشتباه کرده‌اند بهتر است که به توافق هسته‌ای بازگردند تا در چارچوب برجام بتوانند با طرف‌های دیگر مذاکره کنند.
- اما جلال خوش‌چهره، کارشناس مسائل بین الملل در سرمقاله روزنامه ابتکار می‌نویسد: دولت ترامپ بیشتر در پی القای وحشت به ایران است تا ترغیب این کشور به گفت‌وگو. همین مهم اصلی‌ترین مانع گشودن دوباره درهای دیپلماسی است. ایران نه‌تنها هیچ نشانی از مرعوب‌شدن در برابر سیاست فشارحداکثری از خود بروز نداده بلکه بر حق خود در پاسخ به این سیاست تاکید دارد. اعلام عبور از مرز ۳۰۰ کیلوگرم ذخایر اورانیوم غنی‌شده، تازه‌ترین واکنش تهران به سیاست فشار حداکثری آمریکا و سستی اتحادیه اروپا در حفظ منافع ایران در برجام است. نگارند در ادامه می‌افزاید: شیوه رفتار ترامپ و دولتش، دعوت به گفت‌وگو همراه با تهدیدها و اعمال سیاست‌هایی است که بتواند مقاومت تهران را دربرابر مطالبات یکسویه فرسوده کند. در این وضع، کدام عقل سیاسی می‌پذیرد که مرعوب سیاستی شود که درآن بازی با حاصل جمع «صفر و صد» طراحی شده است. اقدام ایران در افزایش ذخایر اورانیوم غنی‌شده پاسخ به نقض توافقی بین‌المللی است که ترامپ مرتکب آن شد.
- محسن امین‌زاده، دیپلمات ارشد و معاون وزیر خارجه در دولت اصلاحات به روزنامه شرق می‌گوید: اگر ایران قصد نداشته باشد که با پیشنهاد مذاکره مستقیم آمریکا موافقت کند که با توجه به رفتار بد دولت ترامپ در خروجش از برجام و با توجه به نظر رهبری، در شرایط کنونی منتفی است، طبعاً بار مسئولیت دیپلماسی خیلی سنگین‌تر می‌شود و مدیریت دیپلماسی کشور باید به‌طور دائم راه‌های قابل اجرای دیگری را طراحی و برای رسیدن به یک شیوه قابل قبول تلاش کند. بازگشت آمریکا به برجام و ادامه مذاکرات میان طرفین در چارچوب ۱+۵ فقط یکی از راه‌های ممکن قابل بررسی است. اگر ایران بنا نداشته باشد که در این مرحله مذاکره مستقیم مورد درخواست آمریکا را بپذیرد، طبعاً به حمایت سایر کشورهای جهان، از جمله سایر امضاءکنندگان برجام برای رفع مشکلات خود نیاز بیشتری دارد. فشار و موفقیت آمریکا در ناتوان‌کردن این کشورها در همکاری با ایران، نمی‌تواند عاملی برای فاصله‌گرفتن ایران از این کشورها بشود. برعکس ایران باید به‌طور دائم برای رفع مشکلات خود، به این کشورها نزدیک‌تر شود و از جمله با کمک‌گرفتن از متخصصان و صاحبنظران و شخصیت‌های بانفوذ ایرانی در این کشورها، راهکارهای جدید برای همکاری با این کشورها را جست‌وجو کند و متقابلاً اجازه ندهند که آمریکا بار دیگر این کشورها را به اجماع علیه ایران بکشاند. این کارشناس مسائل خارجی در جای دیگر توصیه می‌کند: متأسفانه ایران در صحنه سیاسی آمریکا فعال نیست؛ درحالی‌که امکان تأثیرگذاری نسبی روی تصمیمات آمریکاییان با استفاده از دیپلماسی عمومی وجود دارد. همان کاری که به‌طور دائم اسرائیل و عرب‌های منطقه و گروه‌های مجاهدین و سلطنت‌طلب‌ها دنبال می‌کنند و نتایج قابل‌توجهی هم می‌گیرند. مثلاً برای نمونه اقدام وزیر خارجه، دکتر ظریف در طرح موضوع گروه B و متمایزکردن ترامپ از گروه B اقدام باارزش و اثرگذاری با استفاده از فضای مجازی بود. اقدامات خیلی بیشتری در دیپلماسی عمومی در آمریکا ضروری است و باید دنبال شود.
اینستکس و اقدامات برجامی ایران
- به نوشته روزنامه اعتماد در حالی که معاون سیاسی وزیر خارجه با بسته پیشنهادی ۱+۴ در دست به تهران بازگشت و اعلام کرد که تصمیم‌گیری درباره راهبرد برجامی ایران با سران نظام است روز گذشته خبر عبور ایران از مرز ۳۰۰ کیلوگرم ذخیره اورانیوم دو تحلیل را پیش رو قرار داد: یا تهران هنوز تصمیم جدیدی با توجه به آنچه در جلسه کمیسیون مشترک برجام گذشت نگرفته است یا تصمیم جدید ادامه مسیر کاستن از سطح تعهدات برجامی است…اگر ایران به مسیر کاستن از سطح تعهدات برجامی ادامه دهد و در روز ۱۶ تیر دست به اقدامی بزند که تهدیدی برای نظام منع اشاعه باشد شرایط وخیم‌تر خواهد شد و کار برای ۱+۴ هم سخت‌تر می‌شود. هنوز زمان برای نجات توافق هسته‌ای با ایران و تنش‌زدایی باقی است. در این مرحله شاید بیش از همه ایران و امریکا باید خویشتن‌داری از خود نشان بدهند. فریدون مجلسی، دیپلمات پیشین نیز در یادداشتی در روزنامه اعتماد می‌نویسد: بی‌گمان سازوکار مالی با اروپا نقطه آمال و در خور شأن و منزلت ملت ایران نیست اما باید با واقعیت‌ها جلو رفت و شرایط را عاقلانه تحلیل کرد. اینستکس در شرایط کنونی گذرگاهی برای ورود ایران به سامانه مالی جهانی است و به سهم خود می‌تواند در خنثی‌سازی بعضی سیاست‌های تحریمی‌ترامپ منشأ اثر و تحول باشد. برای همین نباید نگاهی آرمان‌گرا یا آمیخته به دلواپسی به این سازوکار داشت… باید توجه داشت که فرصت‌ها در صورت بی‌توجهی به تهدید. بدل می‌شود. از این رو باید اینستکس را با همه ضعف‌ها و محدودیت‌هایش پذیرفت و به سهم خود با سازگاری و تعامل دیپلماتیک در جهت تقویت آن گام برداشت.
- بنا به تحلیل تارنمای فرارو هنوز معلوم نیست که ایران در ازای اینستکس چه اقدامی انجام خواهد داد. دیپلمات‌های بلندپایه ایران بر ناکافی بودن این سازوکار تاکید می‌کنند، اما آن را صریحاً رد نمی‌کنند. از آنجا که تا پایان ضرب الاجل ایران روزهای زیادی باقی نمانده است، بزودی ایران باید تصمیماتی در زمینه کاهش تعهدات بگیرد. اینکه اینستکس چقدر بر این تصمیمات تأثیر خواهد گذاشت، هنوز معلوم نیست. با این حال، دو سناریو در این زمینه قابل تصور است: سناریوی نخست این است که ایران با بیان اینکه سازوکار اروپایی کافی نیست، آن را رد کند و گام دوم کاهش تعهدات هسته‌ای را بردارد. اظهارات برخی مقامات مقامات ایران نشان می‌دهد که این سناریو کاملاً محتمل است… سناریوی دوم این است که ایران به امید اینکه اینستکس در آینده شامل فروش نفت شود، ضرب الاجل خود را تمدید کند یا اینکه موقتاً از تعلیق برخی تعهدات منصرف شود.
- بهارنیوز در یادداشتی با انتقاد از واکنش دلواپسان به عملیاتی شدن اینستکس نوشت: این افراد معتقدند این کانال ویژه مالی میان ایران و اروپا تنها به غذا و دارو محدود می‌شود و در نتیجه اهمیتی ندارد. به نوشته این تارنما بدیهی است که اینستکس نمی‌تواند تمامی منافع اقتصادی کشورمان از توافق هسته‌ای را حفظ کند اما آیا می‌توان در این شرایط سخت به دلیل آنکه نمی‌توانیم به صد در صد خواسته‌ها دست یابیم، از به دست آوردن چهل درصد آن هم صرف نظر کرده و کشور را به سمت صفر و زیر صفر حرکت دهیم!؟
کمال دهقانی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در گفتگو با ایسنا با اشاره به اقدامات اخیر اروپا درباره پردازش در کانال مالی اینستکس گفت: انجام تعهدات از سوی طرف مقابل موضوع مهمی برای جمهوری اسلامی ایران در برجام است. اینستکس ابتکاری برای اروپایی‌ها برای مقابله با تحریم‌های آمریکا بود که باید به صورت کامل اجرا شود. اگر کشورهای اروپایی بر انجام تعهداتش در برجام مصمم هستند باید به بهترین شکل راهکارهای مد نظرشان را اجرایی کنند. وی توضیح داد: اینستکس باید کانال جامع و کاملی برای انجام تعهدات اروپایی‌ها باشد تا مبادلات مالی بدون مشکل انجام شود و ما بتوانیم به راحتی نفت را فروخته و بدون مشکل مبادلات بازرگانی را انجام دهیم. اگر قرار بر اعمال محدودیت در قالب اینستکس باشد و نفت را نخرند دیگر اینستکس برای ما فایده‌ای ندارد. باید تمام این سازوکارهای مالی تمام و کمال و جامع انجام شود و مبادلات تجاری و بازرگانی به صورت مستقیم صورت گیرد.
- دبورا هاینز، خبرنگار نشریه تایمز در گفتگو با خبرگزاری ایلنا، در مورد کاهش تعهدات برجامی ایران گفت: ایران هرگز نمی‌خواهد برجام نابود شود. حتی کاهش تعهدات برجامی‌اش به معنای این نیست که آنها خواهان نابودی برجام هستند، آنها می‌خواهند از این طریق سایر اعضای برجام تعهدات خود در قبال تهران را اجرایی کنند. به نظر نمی‌رسد که هیچکدام از امضاءکنندگان برجام خواستار نابودی آن باشند و همه بر لزوم تداوم توافق هسته‌ای تاکید دارند. وی با اشاره به راه اندازی ساز و کار مالی میان ایران و اروپا گفت: اجرایی شدن اینستکس در واقع می‌تواند ایران را در برجام نگه دارد و امیدها این است که با انجام مبادلات از طریق اینستکس تداوم برجام تضمین شود. اما در واقع این مکانیزم شاید نتواند جبران تحریم‌های سنگین و متعدد آمریکا علیه ایران باشد؛ چراکه تحریم‌های آمریکا علیه ایران بسیار شدید است و من تصور می‌کنم شاید اینستکس نتواند به خوبی با این تحریم‌ها مقابله کند.
- تحلیلگری در روزنامه شرق می‌نویسد: ما اگرچه دست‌مان چندان باز نیست و اهرم‌های زیادی در اختیار نداریم؛ اما ناباورانه حربه‌ای در اختیار داریم که استفاده از آن نه مانند سلاح کشتار جمعی آغشته به خون است و نه مانند تحریم، انسان‌های مظلوم و دردمند را قربانی می‌گیرد. این سلاح، دیپلماسی است که می‌توان هر دو وجه آشکار و پنهان آن را مانند نیروی پیشران (driving force) به خدمت گرفت. اینک دیپلماسی دارد برجام را از حالت اغما خارج می‌کند. هنوز از زمانی که ایران خبر کاهش تعهدات برجامی خود را به اروپایی‌ها اعلام کرد، دو ماه نمی‌گذرد. اروپا ابتدا گردوخاک راه انداخت؛ اما طولی نکشیده به این نتیجه رسید که مطالبات ایران هم متناسب است و هم با نص برجام کاملاً تطابق دارد و ازاین‌رو عجالتاً در حد راه‌اندازی اولیه اینستکس راه آمده است.
دیپلماسی حکم می‌کند که نه‌فقط نگذاریم آمریکا علیه کشور ما اجماع‌سازی کند؛ بلکه ما علیه آمریکا دست به چنین کاری بزنیم و اگر هم از پسِ اجماع‌سازی برنمی‌آییم، دست‌کم دست به ائتلاف‌سازی بزنیم. دیپلماسی ایجاب می‌کند که در راستای تحقق مورد اخیر و به منظور تنویر افکار عمومی جهانی فراخوان، نه به جنگ و آری به صلح بدهیم.
واکنش‌های جهانی
- خبرآنلاین به نقل از ایسنا نوشت: اتحادیه اروپا در واکنش به عبور ایران از حد تعیین شده در برجام برای ذخیره اورانیوم از تهران خواست تا از این اقدام خود بازگردد. به گزارش خبرگزاری فرانسه، مایا کوچیانچیک سخنگوی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا پس از آنکه ایران روز دوشنبه اعلام کرد ذخیره اورانیومش از مرز ۳۰۰ کیلوگرم عبور کرده است، تاکید کرد تا زمانی که ایران به‌طور کامل به توافق هسته‌ای پایبند باشد اتحادیه اروپا نیز به‌طور کامل به تعهداتش عمل خواهد کرد.
- روزنامه همدلی در پاسخ به این پرسش که چرا ۳۰۰ کیلوگرم مهم است؟ توضیح می‌دهد: ۳۰۰ کیلوگرم از این نظر مهم است که در سال ۲۰۱۵ و در جریان توافق هسته‌ای ایران با گروه ۱+۵، ایران تعهد کرده بود که اورانیوم غنی‌شده را زیر ۳۰۰ کیلوگرم نگه خواهد داشت. این روزنامه با اشاره به واکنش اروپا مبنی بر اینکه افزایش غنی‌سازی بیش از حد مجاز [بر اساس آنچه در برجام قید شده است] توسط ایران می‌تواند تمام تحریم‌های بین‌المللی علیه تهران را دوباره فعال کند، نوشت: اروپا در حالی به این اقدام ایران واکنش نشان داده که ایران، تنها وزن اورانیوم غنی‌شده را بالا برده است و فعلاً خبری از افزایش خلوص اورانیوم‌ها ذخیره‌شده به بیش از ۶۷/۳ درصد نیست؛ حداقل تا پایان فرصت ۶۰ روزه به اروپا که به گفته سخنگوی وزارت امور خارجه، با محاسبه امروز، تنها ۹ روز به پایان آن باقی مانده است و در صورت مشاهده نشدن اقدام عملی از سوی اروپا برای اجرای مطلوب اینستکس، ایران در روز ۱۶ تیرماه گام دوم در کاهش تعهدات برجامی و واکنش به بی‌تفاوتی اروپا را برمی‌دارد. برخی پیش‌بینی‌ها، تغییر در درصد غنی‌سازی اورانیوم را در گام دوم مورد تاکید قرار می‌دهد.
-به گزارش تارنمای انتخاب «دونالد ترامپ» رئیس جمهوری آمریکا با تکرار درخواست خود از مقام‌های ایران برای توافقی جدید افزود: به دنبال توافقی با ایران هستیم که در هر صورت در راستای منافع ایالات متحده باشد. وی همچنین در خصوص عبور ایران از مرز ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی شده، گفت: ایران با آتش بازی نکند.
رسانه‌های اصولگرا
این رسانه‌ها در راستای مخالفت‌های خود با اینستکس، به انتقاد از سخنان وزیر خارجه کشورمان در این خصوص پرداخته‌اند. رسانه‌های اصولگرا همچنین محوری جهت تأیید اقدامات برجامی ایران طرح کرده‌اند.
بی ثمر بودن اینستکس
- جوان در گزارشی به مقایسه اینستکس با بسته پیشنهادی اروپایی‌ها در سال ۲۰۰۵ می‌پردازد؛ بسته‌ای که بنا به ادعای روزنامه جوان به رغم هیاهوی بسیار سودی برای ایران نداشت. در ادامه این گزارش می‌خوانیم: به نظر می‌رسد اینستکس تکرار همان تجربه ناموفق بسته پیشنهادی اروپا در سال ۲۰۰۵ است؛ پیشنهادی که تنها برای اتلاف وقت به ایران داده شد و در نهایت با جواب منفی ایران منجر به از بین رفتن تمام چرخه مذاکرات شد. واقعیت این است که حتی پیشنهاد ناقص اروپایی‌ها هم با هماهنگی امریکا مطرح شده و هیچ انتظاری وجود ندارد که اروپا بتواند مستقل از امریکا حرکت کند. اینکه اینستکس بتواند مستقل از امریکا دردی را از ما دوا کند، تکرار همان تجربه سال ۲۰۰۵ در مقابل کشورهای اروپایی است.
- تارنمای مشرق نیوز در مقدمه گزارشی از واکنش توییتری برخی صاحبنظران و تحلیلگران درباره کارآیی اینستکس، ضمن توصیف کردن آن به "آبنبات" نوشت: این اقدام دیرهنگام اروپایی‌ها با انتقاد صاحبنظران و کارشناسان مواجه شده است. منتقدان معتقدند اروپا بار دیگر برای به تأخیر انداختن حرکت رو به جلوی ایران، آغاز فعالیت اینستکس را اعلام کرده است و این سازوکار هم عملاً کمکی به صادرات نفت و ارتباطات بانکی ایران نخواهد کرد.
- علیرضا شیخ عطار، قائم‌مقام اسبق وزارت امور خارجه در گفتگو با تسنیم، درباره راه‌اندازی ضمنی اینستکس مقارن با پایان ضرب‌الاجل ۶۰ روزه کشورمان به اروپایی‌ها درخصوص برجام و اینکه آیا این کانال مالی می‌تواند نیازهای ما را برطرف کند؟، گفت: درباره اینستکس که در طول نزدیک به یکسال گذشته تعریف شده، جدای از اینکه ما می‌خواهیم اقدام متقابلی را در مهلت ۶۰ روزه انجام دهیم؛ از همان ابتدا هم کارشناسان معتقد بودند که اینستکس پاسخگوی مشکلات تحریمی ما که به صورت یکجانبه از سوی آمریکا برقرار شده نیست. وی افزود: به‌عبارت دیگر گرچه اروپایی‌ها ظاهراً در این تحریم شرکت ندارند و حتی برای اثبات سخن خود دست به این ابتکار عمل زدند ولی این ابتکار عمل با توجه به واقعیت‌های سیاسی و نظام بانکی بین المللی، نمی‌تواند پاسخگوی ما باشد. زیرا اولاً این یک حساب بانکی است، گرچه آن را به شکل بانک قرار دادند و یک مدیر هم برایش تعریف کردند ولی این یک حساب بانکی است که همان محدودیت‌هایی که توسط آمریکا به صورت یکجانبه بر هر حساب بانکی دیگری تحمیل شده، می‌تواند بر این هم تحمیل شود.
انتقاد به سخنان ظریف در خصوص اینستکس
- کیهان در ستون یادداشت روز خود نوشت: مراسم «روز صنعت، معدن و تجارت» دیروز با سخنرانی وزیر خارجه برگزار شد. آقای ظریف در این نشست گفت «اینستکس اگرچه پاسخی به خواسته‌ای ایران و تعهدات اروپایی‌ها نیست، اما یک ارزش راهبردی و استراتژیک دارد و آن اینکه نزدیک‌ترین متحدین آمریکا در روابط اقتصادی، از این کشور فاصله می‌گیرند». کدام ارزش راهبردی؟ آیا واقعاً رویکرد اروپا در ۱۴ ماه گذشته، فاصله گرفتن از آمریکا بوده است؟ یعنی مثلاً قراردادها و مبادلات مربوط به شرکت‌های توتال، ایرباس، پژو و زیمنس، مرسک، انی، آلیانتس، ساگا، پی‌جی‌نیگ، لویدز، دی زد و… را حفظ و توسعه داده‌اند؟ یا اینکه قراردادها و مبادلات موجود را به هم زده‌اند؟ آیا حجم تجارت چندمیلیارد یورویی، مثلاً به ۱۰ میلیارد یورو افزایش یافته تا نشانه جدایی راهبردی اروپا از آمریکا باشد یا تنزل فاحش کرده است؟ چگونه می‌توان از رفتار تاکتیکی اروپا نتیجه گرفت اتفاقی راهبردی رخ داده است!؟ آیا ما در سال ۹۴ و ۹۵ قرار داریم که چنین تحلیل خلاف واقعی ارائه می‌شود؟
- وطن امروز نیز در این باره نوشت: برخلاف نظر علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی که رفتار اروپا را تقویت‌کننده بردارهای فشار آمریکا علیه ایران دانسته بود محمدجواد ظریف در اظهارنظری عجیب پیشنهاد توهین‌آمیز اینستکس را موجب ایجاد فاصله میان اروپا و آمریکا دانست. این روزنامه در ادامه افزود: واقعیات درباره اینستکس به اندازه‌ای برای ناظران داخلی و خارجی واضح و شفاف است که جایی برای ادعاهای غیرواقعی و غلوآمیز باقی نمی‌گذارد اما ظاهراً برای دستگاه سیاست خارجی دولت اینگونه نیست! محمدجواد ظریف در شرایطی با دادن آدرس غلط این کانال مالی را که محدود به غذا و دارو آن هم روی کاغذ است، راهبردی می‌خواند که پیش از این درباره اینستکس گفته بود مکانیزم ایجاد شده صرفاً مقدمه بوده و به معنای واقعی کلمه مکانیزم مالی نیست… کدامیک از تعهدات اروپا که ظریف به آنها اشاره کرده بود؛ اجرا شده که وزیر امور خارجه در اظهارنظری نسنجیده اقدام به تقویت بسته توهین‌آمیز اینستکس کرده است؟
اقدام برجامی ایران
- حشمت الله فلاحت پیشه، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس نیز در گفتگو با رسالت اقدامات ایران را پیشگیرانه و در واکنش به نقض عهد آمریکایی‌ها عنوان می‌کند و می‌گوید: ایران هیچ گونه تخطی از مفاد NPT انجام نداده ضمن اینکه از ظرفیت‌های برجام هم استفاده کرده است. در نتیجه ما این مسئله را بسیار عادی تلقی می‌کنیم و آن را هم در این مسیر پیش می بریم زیرا هیچ بحران دیپلماتیکی شکل نگرفته است. به گفته وی این اقدام ایران پیام آشکاری برای کشورهای غربی، به‌ویژه آمریکاست زیرا برنامه هسته‌ای ایران، حیثیتی است و هیچ عدولی از آن صورت نمی‌گیرد. در حال حاضر توپ را در زمین کشورهای دیگر انداخته‌ایم تا الزامات ایران را در قالب برجام درک و به وظیفه خود عمل کنند.
- عباس سلیمی‌نمین، کارشناس امور بین الملل هم در مورد این اقدام و عملی شدن کاهش تعهدات برجام ایران به رسالت بیان می‌کند: تصمیم نظام، اعم از دولت و سایر کانون‌های تصمیم ساز مبنی بر اینکه ما محدودیت‌هایی که برای خودمان قائل شده بودیم را دلیل عدم اجرای تعهدات طرف مقابل برداریم یک امر بسیار منطقی است، حتی اگر حاکمیت در آمریکا تغییر کند و ما بازگشت به مذاکرات را مناسب بیابیم باید از شرایط قبل از مذاکره برخوردار باشیم.