به گزارش روز دوشنبه خبرنگار گروه دانشگاه و آموزش ایرنا، نشست هویت ملی و تمدن نوین اسلامی در بیانیه گام دوم رهبری توسط پژوهشکده اندیشه سیاسی، انقلاب اسلامی و تمدن اسلامی و با همکاری مرکز رشد دانشگاه امام صادق (ع) در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد. در این نشست جمعی از اساتید و پژوهشگران علوم سیاسی و اندیشه سیاسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات و مرکز رشد دانشگاه امام صادق (ع) حضور داشتند.
** بیانیه گام دوم مانیفست نیست
رئیس پژوهشکده اندیشه سیاسی، انقلاب اسلامی و تمدن اسلامی در این نشست با بیان اینکه برخی‌ها از بیانیه گام دوم تعبیر به مانیفست (مرامنامه) می‌کنند، گفت: به نظر من این تعبیر نادرست است. کلمه مانیفست بیشتر در احزاب کمونیستی و سوسیالیستی به کار می‌رفت و این واژه برای بیانیه گام دوم مناسب نیست.
موسی نجفی ادامه داد: برخورد ما با بیانیه گام دوم باید برخورد با صحبت‌های یک نظریه پرداز و فیلسوف سیاسی باشد و از این زاویه بیانیه را تحلیل کنیم. وقتی کلمه مانیفست را استفاده می‌کنیم نگاه ما به رهبر انقلاب بیشتر به عنوان رهبر یک حزب و جریان سیاسی قلمداد می‌شود. این در حالی است که رهبری در ساختار سیاسی جمهوری اسلامی جایگاه بالاتری از این مسئله دارد و نباید جایگاه رهبری را تقلیل داد.
نجفی با بیان اینکه نباید تنها به تکرار مطالب گام دوم اکتفا کرد، بلکه باید با این متن به صورت آزاد روبرو شد، گفت: نگاه تقلیدی برای تبیین بیانیه مناسب نیست، بلکه باید اندیشه‌های مختلف را ارائه و از بیانیه و چارچوب آن، پاسخ‌های مدنظر را استخراج کنیم. در این صورت بیانیه می‌تواند تبدیل به یک نگاه خلاقه تمدنی و گام دوم در مسیر انقلاب اسلامی شود.
وی در ادامه با اشاره به اینکه این بیانیه با چهار تمدن مواجه است، گفت: تمدن اول، تمدن گذشته اسلامی است که در قرون اولیه ظهور اسلام متجلی بود. تمدن دیگری که این بیانیه با آن مواجه است، تمدن گذشته شیعی ما ایرانی‌ها است که در صفویه متبلور شده است. تمدن غرب هم از جمله تمدن‌هایی است که ما با آن مواجه هستیم و نمی‌توانیم آن را نادیده بگیریم.
این پژوهشگر اندیشه سیاسی تمدن چهارمی که بیانیه گام دوم با آن مواجه است را تمدن آینده مهدوی دانست و تصریح کرد: بیانیه گام دوم با این چهار تمدن مواجه است و نسبت‌های مختلفی با این تمدن‌ها دارد و نیازمند آن است که تمدن‌های رقیب را نقد و تحلیل و بررسی کند و با تمدن‌های هم سو، نزدیک و ارتباط خود را افزایش دهد.
نجفی ادامه داد: در بیانیه گام دوم دو بحث مورد توجه قرار گرفته است؛ بحث اول جمع بندی افتخار آمیز گذشته است. رهبری در این بخش با توجه به دشمنی‌هایی که صورت می‌گیرد و برخی جریان‌ها تلاش می‌کنند، عملکرد نظام را در چهل سال گذشته سیاه و غیر درخشان جلوه دهند، به بیان دستاوردها در کنار اشاره به ضعف‌ها پرداخته اند و نشان داده اند حرکت نظام، حرکت موفقی بوده است.
وی افزود: در بخش دوم بیانیه، رهبری نگاه به آینده دارند و با برشمردن ظرفیت‌های نظام و کشور سخن از امید دارند و بیان می‌کنند که این امیدواری مبتنی بر توهم و از روی ندیدن واقعیت‌ها نیست، بلکه حتی با دیدن ضعف‌ها، توانمندی‌های به قدری برجسته است که باید به گام دوم انقلاب امیدوار بود. رهبری در مقابل جریان های مختلفی که تلاش می‌کنند چهل سال گذشته را سیاه و پر از ضعف نشان دهند تا بتوانند مردم نسبت به آینده نظام ناامید کنند؛ نگاه واقع بینانه ای ارائه می‌کنند تا مانع ایجاد این یاس در جامعه شوند. به عنوان مثال رهبری از تشدید معنویت و اخلاق در این بیانیه صحبت می‌کنند؛ این در حالی است که برخی‌ها جریان‌ها به طور مرتب خلاف این مسئله را به جامعه پمپاژ می‌کنند.
نجفی با بیان اینکه انقلاب ایران هنوز انقلاب جوانی است و نمی‌توان از انقلاب جوان انتظار داشت در چهل سال بتواند مفاهیم مختص به خود را جا بیندازد و مقابل تمدن چهارصد ساله غرب بایستد، گفت: معمولاً بعد از انقلاب‌های جوان تمدن‌های جدید ساخته می‌شوند. در صفویه هم صد سال اول دوره تأسیس و تثبیت بود و در زمان شاه عباس تمدن صوفیه ساخته شد. در انقلاب اسلامی هم، دوره امام دوره تأسیس و تثبیت و دوره رهبری دوره تثبیت و شکل گیری طلیعه‌های تمدن نوین است.
نجفی در پایان سخنان خود با اشاره به ظرفیت‌های انقلاب اسلامی تاکید کرد: اگر انقلاب اسلامی مفاهیمی مانند استقلال، خود باوری، اراده ملی و … را بتواند درونی کند، این ظرفیت را دارد که تمدن غرب را به چالش بکشد.
** رهبران انقلاب، حافظ هویت آن هستند
بطول یوسفی پژوهشگر حوزه اندیشه سیاسی هم در این نشست گفت: یکی از مسائلی که فرجام و سرانجام انقلاب‌ها را مشخص می‌کند و ممکن است آنها را با مخاطراتی مواجه کند، تفسیرها و تبیین‌ها از اهداف و آرمان‌های هر انقلابی است. بنابراین با توجه به این مسئله اگر بخواهیم مهم‌ترین رسالت رهبران انقلاب را بیان کنیم، باید به مسئله حراست از هویت و چیستی انقلاب اشاره کنیم.
وی با بیان اینکه تجربه انقلاب‌های قرن بیستم نشان داد که تفسیرهای مختلف از چیستی و هویت هر انقلابی می‌تواند منجر به آشفتگی و درگیری شود، اظهار کرد: معمولاً قبل از هر انقلابی توافق و یک دستی در بین انقلابیون به دلیل داشتن هدف مشترک بیشتر است، اما وقتی وحدت هویتی وجود نداشته باشد، بعد از انقلاب شاهد تصفیه‌های خونین انقلابیون توسط هم‌رزمان هستیم.
یوسفی با اشاره به این مسئله که رهبری در گام دوم انقلاب هویت انقلاب و بحث خود سازی را در کانون توجه خود قرار داده اند، تصریح کرد: مفاهیمی مثل هویت، مفاهیمی کیفی هستند که تعاریف مختلفی از آنها وجود دارد. تلاش‌هایی مثل گام دوم و تلاش‌های دیگری از این جنس در این جهت است که رهبری هویت انقلاب را به جامعه ارائه کنند و مانع از تفسیرهای ناروا از هویت انقلاب توسط برخی جریانات شوند.
وی سپس با پرداختن به تجربه انقلاب‌های کوبا و الجزایر بیان کرد: نبود اشتراک هویتی و گرفتار بودن بین نحله های مختلف فکری مثل ناسیونالیسم و کمونیسم باعث شد رهبران این انقلاب‌ها دچار اختلاف فکری شوند و نتوانند اهداف خود را محقق کنند. بنابراین رسالت اصلی گام دوم انقلاب تعریف هویت انقلاب است.
وی ادامه داد: رهبری در بیانیه گام دوم مطرح می‌کنند که در مورد هویت انقلاب اسلامی چالشی وجود ندارد و از شروع نهضت با اقدامات امام خمینی (ره) هویت انقلاب اسلامی برای همه تبیین شد و حرکت قدرتمند چهل ساله هم به دلیل همین خلوص هویتی بوده است.
این پژوهشگر اندیشه سیاسی سپس به امید مطرح شده در بیانیه گام دوم پرداخت و بیان کرد: امیدی که رهبری در گام دوم از آن سخن می‌گوید، بخاطر ثبات هویتی انقلاب اسلامی است.
** بیانیه گام دوم متناسب با شرایط روز است
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی نیز در این نشست به طرح این سوال پرداخت که «چه لزومی برای صدور این بیانیه در چهل سالگی انقلاب وجود داشت» و گفت: این بیانیه متناسب با مقتضیات روز نوشته شده و برآمده از اراده یک شخص نیست.
داود مهدوی زادگان ادامه داد: بیانیه مرتبط با شرایط امروز کشور است. در واقع ما در شرایطی به سر می بریم که انتظار نوشته شدن این بیانیه وجود داشت و رهبری با درک این ضرورت اقدام به صدور بیانیه گام دوم انقلاب کردند.
مهدوی زادگان سپس به تشریح شرایطی که انقلاب اسلامی در بستر آن به وقوع پیوست پرداخت و اظهار کرد: انقلاب اسلامی با یک پشتوانه عظیم فکری و فرهنگی وارد صحنه‌ای شد که آن صحنه در اختیار سکولارها و جریاناتی بود که سیاست و دین را از هم جدا می‌دانستند و این اندیشه حتی در ذهن مذهبی‌ها هم رسوخ کرده بود. در چنین شرایطی انقلاب اسلامی به عنوان انقلاب معنوی پیروز شد و نظام سیاسی جدیدی مبتنی بر اهداف خود ایجاد کرد.
وی با اشاره به اینکه این نظام با همه نظام‌های موجود متفاوت بود، گفت: این تفاوت باعث شد نظام‌های موجود علیه نظام جمهوری اسلامی موضع بگیرند و دشمنی‌ها را در بسترهای مختلف علیه این نظام شروع کردند تا بتوانند جمهوری اسلامی را تضعیف کنند.
مهدوی زادگان ادامه داد: با همه این ترفندها و دشمنی‌ها امروز به جایی رسیده اند که دیگر حرف و حیله‌ای برای تضعیف نظام ندارند و جمهوری اسلامی خود را تثبیت کرده است. بنابراین، این شرایط بهترین زمان برای برداشتن گام دوم انقلاب است و صدور بیانیه گام دوم هم برای تحقق این هدف اتفاق افتاده است.
**نیازمند تولید دانش دینی هستیم
سید حسین حسینی محقق و پژوهشگر هم در این نشست مهم‌ترین مسئله‌ای را که در گام دوم باید مورد توجه قرار گیرد، پرداختن به نسبت بیانیه گام دوم با تمدن سازی دانست و گفت: در این زمینه سه مسئله باید مورد توجه قرار گیرد. مسئله اول مفهوم تمدن است. ما در این زمینه باید به یک اشتراک نظری برسیم و این امر هم بدون گفت و گو در مورد این مفهوم توسط نخبگان امکان پذیر نیست.
وی ادامه داد: مسئله دوم توجه به نقطه کانونی این بیانیه است. به نظر من نقطه اصلی بیانیه تولید علم دینی است و مسائل دیگر بر مبنای آن بنا می‌شود. تمدن سازی بدون تولید علم دینی و دانش امکان پذیر نیست.
حسینی در مورد بحث سومی که باید در مورد بیانیه مدنظر باشد هم گفت: باید از عمومی سازی مسائل علمی پرهیز کنیم. در واقع ساده سازی این مسائل باعث ضربه خوردن و تضعیف اهداف این طرح‌ها می‌شود. این نکته به این معنی نیست که مسائل علمی را به زبان ساده برای مردم ارائه نکنیم، بلکه به این معنی است که مفاهیم را با ساده سازی از بار معنایی تهی نکنیم. متأسفانه این اتفاق در مورد وحدت حوزه با دانشگاه، تولید علوم انسانی اسلامی و … رخ داد.
**دانشگاهیان به وظیفه خود در قبال بیانیه گام دوم عمل کنند
در پایان این نشست مالک شجاعی پژوهشگر فلسفه معاصر هم با بیان اینکه در بیانیه دوم، رهبری از دو گانه امید کاذب و یاس ویرانگر عبور کرده اند، گفت: در این بیانیه راه میانه و راهبردی متناسب با میراث فکری و معنوی ما ارائه شده است. در این اندیشه در کنار توجه به ظرفیت‌ها به واقعیت‌های روز و مشکلات هم توجه می‌شود.
وی ادامه داد: مسئولیتی که دانشگاهیان نسبت به این بیانیه بر عهده دارند ارزیابی مسیر چهل ساله سیاست گذاری علمی و آموزشی در ایران است تا مشخص شود این سیاست گذاری ها چقدر متناسب با تفکر انقلاب بوده است.
شجاعی افزود: نسبت این بیانیه با جریان‌های مختلف فکری مسلط بر حوزه‌های مختلف سیاست گذاری در ایران و مسئله سیاست گذاری برنامه‌های توسعه باید مشخص شود. اگر این اتفاق نیفتد فاصله این نهادهای سیاست گذار با اهداف و خواسته‌های بیانیه گام دوم پر نمی‌شود و در نتیجه گام دوم تنها به عنوان یک متن مکتوب می‌ماند و از اثر گذاری در حوزه اجرایی و عمومی باز می‌ماند.
وی تصریح کرد: نخبگان علوم انسانی و دانشگاهیان باید برای مفاهیم این بیانیه ادبیات تولید کنند و در کنار این مسئله برای بخش‌های مختلف مثل نگاه به گذشته و آینده دست به تولیدات علمی بزنند تا بیانیه بتواند خود را در حوزه‌های مختلف غالب کند و به عنوان یک نقشه راه در نظر گرفته شود.