نشستی با عنوان ترجمه ادبیات کودک و نوجوان گذشته، حال و آینده عصر دوشنبه (۱۷ تیر) در سرای اهل قلم و به مناسبت روز ملی ادبیات کودک و نوجوان (۱۸ تیر) با حضور غلامرضا امامی، مترجم باسابقه برگزار شد. وی در این نشست گفت: ادبیات کودک و نوجوان نبردی با جور، جهل و جنگ و عشقی به مهر و ماه و مادر است.
ادبیات کودک و نوجوان هیچ دیواری نمی شناسد
وی افزود: در ادبیات کودک و نوجوان به‌ویژه هیچ مرز زبانی، مکانی، اندیشه و ایدئولوژیک مطرح نیست و تنها انسان و یگانگی انسان مطرح است. از این رو ادبیات کودک و نوجوان هیچ دیواری نمی شناسد. کار ادبیات کودک و نوجوان، ساختن در همه زمان ها و مکان هاست.
امامی با اشاره به تاریخ ادبیات کودک و نوجوان و ترجمه افزود: قبل از انقلاب مشروطه انسان ارزشی نداشت در ایران، چه رسد به کودکان و نوجوانان. سوادی هم برای نوشتن و ترجمه نبود، عمده مردم با زبان بیگانه بودند، بنابراین ترجمه وارد ادبیات ما نشد و بیشتر ادبیات ما شفاهی بود.
وی ادامه داد: در سال ۱۳۱۰ اولین بار در مجله افسانه قصه ای از چخوف برای کودکان و نوجوانان ترجمه شد و در زمان قاجاریه نیز تنها کتاب اخلاق مصو ر ترجمه ای از قصه های لافونته منتشر شد.
امامی گفت: بعد از گذشت زمان و انقلاب مشروطه آرام آرام انسان و به دنبال آن کودک هم ارزش یافت، بعد از سال ۱۳۲۰ مقداری به ترجمه ادبیات کودک و نوجوان توجه شد و بعد از ۱۳۳۰ نضج یافت و مطرح شد.
این مترجم ادامه داد: همانگونه که ادبیات کودک و نوجوان بر قصه های شفاهی استوار شده در غرب هم همینگونه بوده است. افسانه های ژول ورن، دور دنیا در ۸۰ رو ز، سفر به کره ما ه و غیره ریشه در قصه های شفاهی و دنیایی از آموزش اند. در گذشته های مرداب گونه و تربیت های سنت گونه محصور شده ایم و آثار ژول ورن تبلیغ سفر و دگرگونی در این قضیه است.
از دهه ۱۳۳۰ به بعد بچه ها از ترجمه ادبیات کودک و نوجوان استقبال کردند که همسان پنداری علت علاقه و اشتیاق کودکان به ترجمه شد و به این جهت موج ترجمه ادبیات کودک و نوجوان در کشور رونق گرفت. رونق به این علت است که بچه های جهان همه شبیه هم اند، هیچ دیوار و حاجبی ندارند، سادگی، صداقت، ذهن پاک، بازی و شادی شاخصه بارز دنیای کودکان است و کودکان بزرگ که شدند، بین آنها دیوار می کشند و بچه را از مادر جدا می کنند و این دیوار ابتدا در درون کشیده می شود.
نویسنده کتاب آی ابراهیم ادامه داد: پرندگان جهان و ماهی های دریا به چه زبان صحبت می کنند؟ به زبان کودکان و نوجوانان، دنیای بچه ها پاک، زیبا و شاد است و به موازات بزرگ شدن دیوارها بالاتر می روند و امروز با دنیای رایانه ای بچه ها در خودشان فرو رفته اند و از شادی و بازی غافل اند، حضور بچه در کوچه و گرگم به هوا و غیره امروز دیگر نیست، در ادبیات ترجمه کودکان به لذت و بازی و شادی بسیار توجه شده و به همین دلیل از ان استقبال می شود.
امامی گفت: در دهه ۱۳۵۰ شرایط به سوی مسائل سیاسی رفت که در ادبیات کودک هم تاثیر گذاشت اما در کانون فرهنگی کودکان کوشش شد شاهکارهای ادبیات کودک و نوجوان را به فارسی برگردانیم تا نسل ما با ادبیات فرامرزها آشنا شود و این رویه ادامه یافت.
کتاب کودک و نوجوان باید از زبان مبدا و اصلی ترجمه شود
امامی در مورد وضعیت ترجمه در زمان حال نیز گفت: ناشران مختلف یک کتاب ترجمه شده را چاپ می کنند، یا کتاب از یک ترجمه دیگر بازترجمه می شود در حالیکه در ادبیات کودک و نوجوان، کتاب باید از زبان اصلی و مبدا ترجمه شود چون در غیر اینصورت وفاداری کمتر می شود. در ترجمه وفاداری به مضامین مهم است.
وی افزود: در ترجمه هایی که در گذشته بود دقت در ویراستاری و سازگاری با فضای فرهنگی ایران زیاد بود در حالیکه الان کمتر به این دو نکته پرداخته می شود، کتاب های کودکان و نوجوانان ما پرسود و تعداد ناشران ما بیشتر از آلمان است، ویراستاری هم رعایت نمی شود.
امامی گفت: شکسته نویسی هرگز نباید در کتاب های کودکان و نوجوان باشد، در حالیکه زبان و لهجه شکسته تهرانی در ترجمه های امروز به کار می رود که برای بچه خراسانی یا جنوبی و غیره معنا ندارد، کتاب های کودک زیاد می شود با غلط های زیاد و آسیب دیگر نیز ترجمه کتاب هایی با ژانر ترس و وحشت است که نباید این آثار ترجمه شود. بچه نباید با کتاب افسرده شود، دنیا به حد کافی سیاه هست، بیشترش نکنیم برای کودکان، انتقام و غیره را وارد ادبیات کودکان نکنیم.
بی توجهی به کشورهای همجوار؛ انتقاد به بخش ترجمه
امامی توصیه کرد: مترجمان دنبال ترجمه کتاب های جالب، مفید و زیبا باشند که کودک ارتباط بیشتری بگیرد.
مترجم کتاب آبی کوچولو، زرد کوچولو یکی از انتقادات کنونی در بخش ترجمه ادبیات کودکان و نوجوانان کشور را بی توجهی به کشورهای همجوار و ادبیات این کشورها دانست و گفت: این امر در حالی است که همسانی کودکان ما با کشورهای همجوار بیشتر است.
وی در مورد آینده ترجمه ادبیات کودکان و نوجوانان نیز گفت: این مساله قابل پیش بینی نیست، اما می توان گفت با گسترش فضاهای مجازی در عین حال که ارتباط بیشتر شده عدم ارتباط هم بیشتر شده است، وسایل ارتباطی ارتباطات انسانی آدم ها را کمتر کرده است و یکی از راهکارها بازگشت به مادر طبیعت است، ادبیات کودک و نوجوان باید به مادر طبیعت روی آورد.
وی توصیه کرد: کتاب هایی ترجمه شود با محتوای برابری و برادری انسان ها، حفط محیط زیست و شکستن دیوار.