سیدعلی کاشفی خوانساری در پاسخ به سوالی در مورد علت کتاب نخواندن نسل جوان گفت: قطعاً بهترین سرمایه‌گذاری برای مطالعه، مخاطب نوجوان است که امروز متأسفانه فراموش شده است. مطبوعات نوجوان نداریم، مجله‌ها خیلی بی‌رنگ و بو و فضای نشر خیلی بسته است؛ در حالی که نوجوان پر از پرسش و اعتراض است و فرصت ابراز وجود ندارد. فکر می‌کنم باید تحمل جامعه به نسل نوجوان را بیشتر کنیم و فضایی داشته باشیم که نوجوانان بتوانند در آن صحبت کنند، این گونه تنوع تاحدی در میزان مطالعه در کشور ما پدید می‌آید.
پژوهشگر و نویسنده ادبیات کودک و نوجوان درباره گنجینه تاریخ ادبیات کودک و نوجوان گفت: نزدیک سی سال است که در حوزه کودک و نوجوان کار می‌کنم، تاریخ هم یکی از موضوعات قدیمی مورد علاقه من است. اولین مباحثی که تاریخ ادبیات کودک مطرح شد و توجهم را به این موضوع جلب کرد، استادانی هستند که حوزه کارشان ادبیات کودک نبود اما در صحبت‌ها و دیدارهایی که در جوانی با آنها داشتم، اهمیت تاریخ ادبیات کودک را یادآوری کردند و هر کدام نمونه‌ها و اطلاعاتی به من دادند.
وی از مرحوم عبدالحسین حائری در کتابخانه مجلس، مرحوم عزیزالله جوینی، مرحوم محمد گلبن، مرحوم اکبر جابر عناصری نام برد و افزود: سیدفرید قاسمی، اطلاعاتی را در اولین گام‌ها در اختیار من گذاشت. اولین نوشته‌های من در تاریخ ادبیات کودک در سال ۱۳۷۷ منتشر شد و بیش از بیست سال که برای این موضوع وقت گذاشتم و روی آن کار می‌کنم، آثاری هم در این زمینه داشتم به مرور اطلاعاتم را در این حوزه را بیشتر کردم.
کاشفی ایده گنجینه تاریخ ادبیات کودک و نوجوان را این گونه شرح داد و گفت: این طرح را حدود دو سال قبل با مدیر انتشارات مدرسه، مطرح کردم و از آن استقبال کردند، در فاز اول، چهارده جلد از این مجموعه منتشر شده و قصد داریم با آسیب‌شناسی این مرحله، مرحله دوم را با قدرت بیشتر و بهتر کار کنیم.
مصحح کتاب تادیب الاطفال، گفت: آشنایی من با محمود مصباح‌الملک به دهه هشتاد برمی‌گردد، نرگس پدرام که دو جلد از این مجموعه را تصحیح کرده، در این زمینه با من همکاری کرد. هنوز حتی نیمی از نوشته‌های ما هم درباره مصباح‌الملک منتشر نشده است و امیدواریم روزی امکان انتشار آن را داشته باشیم، اسناد خانوادگی، یادداشت‌ها و مطالب دیگر که هر کدام اهمیت خاصی برای انتشار دارند.
کاشفی در پاسخ به اینکه مخاطب این مجموعه نسل بزرگ‌سال هستند، افزود: مخاطب این کتاب در آن سال‌ها کودکان بودند، این کتاب‌ها در مکتب‌خانه‌ها استفاده می‌شده است، زمانی که کتاب مصباح‌الملک منتشر شد، هنوز مدرسه جدید نداشتیم و این کتاب در مکتب‌خانه‌ها استفاده می‌شده است.
توجه به تغییر مفهوم کودکی در گذر زمان
وی تغییر مفهوم کودکی در گذر زمان را مهم دانست و اظهار داشت: تلقی از مفهوم کودکی و موضوع کودکان در سال‌های گذشته به ویژه در ابتدای تألیف آثار کودکان در ایران، با امروز متفاوت است. این کتاب‌ها سال‌ها تجدید چاپ می‌شده و حتی گاهی اعتراض می‌کردند چرا این کتاب را چاپخانه‌های شهرهای مختلف، بدون اجازه چاپ کرده‌اند و می‌فروشند. استقبال خیلی وسیعی از این کارها وجود داشت و البته تفاوت سلیقه از همان دوره وجود دارد، نگاه کاملاً سنتی که قصه‌های قدیمی را برای بچه‌ها بازنشر می‌کردند، مثل موش و گربه و خاله سوسکه و عاق والدین که کتاب‌های قبل از صنعت چاپ در ایران هستند و از ادبیات شفاهی به شکل مکتوب درآمدند و بعداً چاپی شدند. تعدادی هم کتاب‌های جدید هستند که پیشگامان آن تادیب‌الاطفال مصباح الملک است.
کاشفی نوجوانان را نسل نخست باسوادان و نویسندگان از دوره مظفری برشمرد و افزود: سلایق بچه‌ها هم در این حوزه اثرگذار بوده است، خودشان در این حوزه نظر می‌دادند و نظرشان دیده می‌شد. آثار کودکان را ما در دوره قاجار بیشتر در مطبوعات می‌دیدیم، باید توجه داشته باشیم عمده باسوادها در جامعه ایرانی، نوجوانان بوده‌اند. افزایش مدرسه‌ها و بالا رفتن سطح سواد عمومی، از دوره مظفرالدین شاه به بعد، رده سنی باسوادهای ایران، بچه‌های دبیرستانی بودند به همین دلیل، سهم نویسنده‌های نوجوان زیاد است و نوجوانان در موضوع ادبیات سیاسی هم مقالات و مطالبی داشتند. روزنامه‌ها و نشریات بر مطالعه نسل جدید تأثیر داشتند، در دوره مشروطه عمده مطالعات به جای کتاب از طریق مطبوعات بوده، برخی از این کتاب‌ها در مطبوعات منتشر شده و بعدها به صورت کتاب درآمده‌اند.
دبیر گنجینه تاریخ ادبیات کودک و نوجوان، درباره ادامه مجموعه و دوره تاریخی آن توضیح داد: اصراری به اینکه این کار محدود به دوره قاجار باشد نداریم، بعضی از این کارها مربوط به اوایل دوره پهلوی هستند که ارزش تاریخی و مهمی دارند، مثل آثار مرحوم باغچه‌بان یا کارهای کلنل علینقی وزیری که اینها را باید چاپ کنیم، اما به قدری کارهای نشده وجود دارد که به نظر من هنوز زود است به دهه‌های جدیدتر برسیم. بسیاری آثار دهه چهل به بعد، هنوز در بازار وجود دارد و از آنها استقبال می‌شود و بارها تجدید چاپ شده‌اند، مثلاً آثار مهدی آذریزدی که در دهه ۳۰ منتشر شده است یا کارهای کانون پرورش فکری که در دهه ۴۰ منتشر شدند. این آثار هنوز وارد مرحله تاریخی نشدند و برای نسل دهه نود هم حرفی برای گفتن دارند.
تاریخ ادبیات کودک شامل کدام کارهاست
وی ادامه داد: وقتی از تاریخ ادبیات کودک صحبت می‌کنیم، آثاری را در نظر داریم که دیگر برای بچه‌ها جذاب نیستند و مخاطب‌شان پژوهشگران، کارشناسان و منتقدان این حوزه است. وقتی آثاری انتخاب می‌کنیم، باید برای این نسل جلب توجه کند.
کاشفی جامعه مخاطب این گنجینه را اهل پژوهش و قلم دانست و افزود: این کتاب‌ها مطالب تخصصی است، نباید در این حوزه انتظار داشته باشیم همه معلمان این کارها را بخوانند، ولی برای معلمانی که اهل قلم و پژوهشگر هستند، کسانی که مؤلف کتاب‌های درسی هستند، کسانی که برای بچه‌ها قلم می‌زنند، قطعاً مفید و مهم است؛ حتی دانشجویان و مدرسان ادبیات کودک هم می‌توانند به این کتاب‌ها رجوع کنند و هر کس از زاویه خودش به این موضوع نگاه کند.
وی درباره تحلیل نگاره‌ها و نسخه‌شناسی کتاب‌های منتشر شده در گنجینه تاریخ ادبیات کودک و نوجوان گفت: تعریف مجموعه این است که کتاب‌های قدیمی بازنشر شوند و مقدمه‌ای پژوهشی روی آنها نوشته شود. تصویرگری این کارها باید تحلیل شود. برخی نویسندگان کارهای مربوط به جنبه‌های تصویرگری را بررسی کردند و در حقیقت فقط محدود به بررسی متن نبوده است. اینکه کسی روی تصویرگری کتاب کودک در دوره قاجارکار کند، خیلی خوب است و حتی عنوان پایان‌نامه‌های دانشگاهی و پژوهشی باشد اما در این مجموعه فعلاً چنین کاری پیش‌بینی نشده است. این مجموعه در شکل فعلی به برترین نویسنده‌ها و آثار نپرداخته خیلی از آثار که نقطه عطفی در ادبیات کودک و نوجوان هستند در این ۱۴ جلد نیستند.
کاشفی در پایان گفت: دوست دارم آثاری از میرزا حسن رشدیه و میرزا خلیل ثقفی در این مجموعه داشته باشیم. در مطبوعات هم باید دنبال کارهای مهم در ادبیات کودک بگردیم و به این مجموعه بیافزاییم. امیدواریم در مرحله دوم این کارها انجام شود.
نظر شما